U każdej osoby powyżej 45 roku życia raz na 3 lata należy przeprowadzić badanie w kierunku cukrzycy, nawet, gdy nie występują objawy cukrzycy, takie jak: zmniejszona masa ciała, zwiększone pragnienie, większe ilości oddawanego moczu, osłabienie, wystąpienie zmian ropnych na skórze, stany zapalne narządów moczowo-płciowych.
Badanie polega na dwukrotnym pobraniu w kolejnych dniach próbki krwi w celu oznaczenia poziomu glukozy. Krew pobiera się na czczo (8-14 godzin od ostatniego posiłku).
Według zaleceń PTD (Polskie Towarzystwo Diabetologiczne) na 2011 r prawidłowa glikemia na czczo wynosi 60-99 mg/dl (3,3-5,5 mmol/l).
Jeżeli poziom glukozy będzie wyższy, 100-125 mg/dl, oznacza to, że nasza glikemia nie jest prawidłowa i musimy rozpocząć profilaktykę p/cukrzycową.
Poziom glukozy we krwi równy lub większy 126 mg/dl (7,0 mmol/l) oznacza cukrzycę.
Poziom glukozy we krwi możemy również oznaczyć w próbce krwi pobranej niezależnie od czasu ostatniego posiłku, czyli o dowolnej porze dnia. Mówimy wtedy o tzw. Glikemii Przygodnej. Jeżeli jest równa lub większa niż 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i występują objawy hiperglikemii takie jak wielomocz, osłabienie, wzmożone pragnienie - oznacza cukrzycę.
Lekarz może zlecić doustny test tolerancji glukozy, podczas którego pobierana jest krew w 120 minucie. Tu również wynik równy lub większy niż 200 mg/dl oznacza cukrzycę.
Podwyższony poziom glukozy we krwi oprócz ostrych powikłań prowadzi do wystąpienia poważnych powikłań odległych w czasie. Są to mikroangiopatie (retinopatia. nefropatia, neuropatia), makroangiopatie (choroba niedokrwienna serca i jej powikłania, udar mózgu, miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych), zmiany skórne i powikłania ze strony układu kostno-stawowego.
W mikroangiopatiach występuje zwężenie ściany małych naczyń krwionośnych oczu i nerek, a także upośledzone ukrwienie neuronów, co powoduje ich niedotlenienie i uszkodzenie funkcji.
Makroangiopatie dotyczą zmian miażdżycowych naczyń krwionośnych średnich i dużych.
Mikroangiopatie:
Retinopatia cukrzycowa
Siatkówka oka jest delikatną tkanką, dlatego też bardzo reaguje na wszelkie zmiany w ukrwieniu. Jeżeli przepływ krwi jest zaburzony, siatkówka staje się niedotleniona, źle odbiera światło z otoczenia i źle przekazuje obrazy do mózgu. Ponadto kruche naczynka mogą pękać, powodując krwotoki w oku.
W cukrzycy można stracić wzrok. Wysoki poziom cukru powoduje uszkodzenie drobnych naczyń w siatkówce oka, zaczynamy najpierw gorzej widzieć (zamglone widzenie), a potem upośledzenie widzenia jest tak duże, że prowadzi do ślepoty. Aby nie dopuścić do wystąpienia zmian, należy regularnie chodzić na coroczne wizyty kontrolne do lekarza specjalisty - okulisty. Lekarz zbada dno oka, dzięki czemu może wykryć zmiany w naczyniach siatkówki oka oraz nerwu wzrokowego, dlatego ważny jest systematyczny pomiar glikemii na czczo i po posiłkach.
To właśnie wysoki poziom cukru we krwi powoduje zagęszczanie oraz upośledzenie jej funkcji w organizmie, działa toksycznie na nerwy i naczynia krwionośne.
W czasie badania dna oka lekarz okulista (nie optyk) wkrapla do oka lek rozszerzający źrenicę, co pozwala na dokładne obejrzenie dna oka. Badanie jest bezbolesne, należy tylko pamiętać, aby bezpośrednio po badaniu nie prowadzić pojazdów mechanicznych, ponieważ występują przejściowe zaburzenia ostrości widzenia oraz prawidłowych odległości. Najlepiej będzie jeżeli na badanie dna oka udamy się z osobą towarzyszącą, która odprowadzi nas do domu.
Opisane powyżej powikłanie nazywamy retinopatią cukrzycową.
Nefropatia cukrzycowa
Ważnym powikłaniem jest nefropatia cukrzycowa. Polega na uszkodzeniu kłębuszków nerkowych, które odpowiedzialne są za filtrowanie krwi i usuwanie zbędnych produktów przemiany materii z organizmu.
Upośledzenie czynności nerek prowadzi stopniowo do niewydolności nerek, co w efekcie może spowodować tzw. schyłkową niewydolność nerek, która wymaga leczenia dializą a nawet transplantacją.
Widocznym objawem upośledzenia funkcji nerek jest wydalanie białka w moczu, tzw. jawny białkomocz i wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
Pamiętajmy więc o systematycznych wizytach u lekarza podstawowej opieki, który zleci regularne wykonywanie badań moczu oraz krwi.
Również codzienna kontrola ciśnienia tętniczego krwi w przychodni lub w domu, pozwoli na utrzymanie dopuszczalnej w cukrzycy wartości maksymalnej 130/80 mmHg, jeżeli stosujemy się do zaleceń lekarza POZ albo nefrologa.
Spróbujmy także zaprzestać palenia tytoniu (nikotyna zwęża naczynka krwionośne i ciśnienie tętnicze krwi bardziej się podnosi).
Ograniczmy w diecie ilość białka (0,8 g/kg masy ciała/dobę) i soli (jedna łyżeczka na dobę w zupełności pokryje zapotrzebowanie organizmu).
Nie stawiajmy soli na stole podczas obiadu, a zamiast soli możemy zacząć używać różnego rodzaju ziół. Wszelkiego rodzaju potrawy z ryb morskich z dodatkiem surówki albo sałatki na pewno będą dobrze smakować i działać pomocnie w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi.
Neuropatia
Kolejnym powikłaniem cukrzycy jest neuropatia, która wynika z uszkodzenia nerwów obwodowych. Objawia się najczęściej zaburzeniami czucia, bólami nóg w nocy i kurczami łydek. Charakterystycznym jest objaw "skarpetkowy" i "rękawiczkowy" czyli zimnych nóg i rąk oraz cukrzycowej neuropatii autonomicznego układu nerwowego objawiającej się zaburzeniami zależnymi od lokalizacji zmian np. nieprawidłowe ciśnienie tętnicze krwi, zaburzenia pracy serca, impotencja, zaburzenia w oddawaniu moczu, zmniejszone pocenie się, bezobjawowa hipoglikemia, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (głównie uporczywe biegunki).
Zaburzenia neuropatyczne są uciążliwe, wymagają stałej kontroli neurologa a nawet ośrodka leczenia bólu, ponieważ dostępne bez recepty środki p/bólowe często są mało skuteczne i mogą być przyczyną poważnych problemów.
Makroangiopatie:
Choroba niedokrwienna serca
Najczęstszą postacią jest choroba niedokrwienna serca. W warunkach domowych ważne jest modyfikowanie stylu życia do tzw. zdrowego, który polega na zwiększeniu aktywności fizycznej, utracie masy ciała, codziennej kontroli ciśnienia tętniczego krwi, stosowaniu diety o niskiej zawartości tłuszczu i soli. Posiłki rozłożone na pięć niewielkich porcji są najodpowiedniejszym systemem żywienia.
Należy uważać podczas zmian klimatycznych, przechodząc z miejsca ogrzanego do miejsca zimnego, ponieważ nagły skurcz naczyń krwionośnych może wywołać ból w klatce piersiowej i trudności w oddychaniu. Choroba niedokrwienna z kolei prowadzi do zawału mięśnia sercowego, zwłaszcza gdy prowadzimy stresujący tryb życia.
Choroby naczyniowe mózgu
Następnym powikłaniem są choroby naczyniowe mózgu, będące bezpośrednią przyczyną udarów mózgu. Więcej na ten temat: udar mózgu, rozpoznanie i leczenie .
Miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych
Jeżeli chodząc czujemy ból mięśni, ustępujący po zaprzestaniu wysiłku należy udać się do lekarza w celu sprawdzenia czy nie jest to makroangiopatia tętnic kończyn dolnych, której objawem jest tzw. chromanie przestankowe. Pojawiający się ból wywołany jest przewlekłym niedokrwieniem kończyn dolnych, spowodowanym mniejszą podażą tlenu niż zapotrzebowanie mięśniowe. W czasie wizyty lekarz ustali dystans chromania i wprowadzi odpowiednie leczenie. Czytaj o chorobie wystaw sklepowych i chromaniu przestankowym
Starajmy się chodzić na spacery dostosowane do możliwości zdrowotnych organizmu, robiąc częste przerwy na odpoczynek, siadając na ławeczce, celem zmniejszenia zapotrzebowania mięśni na tlen. Przydatne będą również masaże kończyn dolnych, kąpiele i moczenie nóg w ciepłej wodzie pobudzającej krążenie krwi z dodatkiem soli relaksujących (przeciwskazaniem jest m.in. zespół stopy cukrzycowej).
Zespół stopy cukrzycowej
Za jedno z najgorszych, widocznych powikłań cukrzycy można uznać zespół stopy cukrzycowej - powstający na skutek zaburzeń ukrwienia tętnic kończyn dolnych, i mogący prowadzić do amputacji palca a nawet całej stopy.
Jest to najczęstsza przyczyna amputacji nieurazowych, a co za tym idzie, trwałego inwalidztwa, dlatego omówimy szczegółowo jak należy dbać o stopy.
(na podstawie zaleceń Mirosławy Młynarczuk, pielęgniarki, specjalisty z gabinetu Stopy Cukrzycowej Katedry i Kliniki Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii SP CSK Banacha).
Cukrzyca to choroba, która powoduje zaburzenie czucia bólu, toteż mogą pojawiać się urazy stóp bez odczuwania ich powstawania.
Zasada 1:
Codziennie oglądaj i sprawdzaj swoje stopy
Możesz użyć lustra albo poprosić kogoś aby obejrzał Twoje stopy rano, wieczorem oraz po spacerze;
Nie usuwaj samodzielnie żadnych odcisków, nie przekłuwaj pęcherzy, nie naklejaj żadnych plastrów bezpośrednio na skórę, żeby jej nie uszkodzić;
Jeżeli zauważysz otarcie naskórka, zdezynfekuj i przykryj gazikiem- koniecznie jałowym, kupionym w aptece, następnie użyj zwykłego bandaża do zabandażowania;
Zasada 2:
Codziennie myj stopy
Temperatura wody nie powinna przekraczać 37 stopni Celsjusza, używaj łagodnego mydła,
Myj stopy za pomocą gąbki ruchem okrężnym, z dołu do góry 3-5 minut (nie dłużej), co poprawi krążenie krwi w naczyniach. Po użyciu, gąbkę należy dobrze spłukać i wysuszyć. W pozostawionej, mokrej gąbce rozwijają się bakterie,
Nie wolno moczyć nóg, bo wpływa to niekorzystnie na skórę, ponieważ wysuszona skóra łatwiej ulega uszkodzeniu, pękaniu poprzez moczenie.
Po umyciu, dokładnie osusz stopy, szczególnie między palcami, miękkim ręcznikiem (nie pocieraj, tylko dotykaj!), stopy muszą być suche i czyste.
Używaj kremów pamiętając, aby nie smarować przestrzeni między palcami ani żadnych zranień i owrzodzeń - tam ma być sucho,
W przypadku nadmiernie wilgotnej skóry między palcami, zapytaj pielęgniarkę albo lekarza jaki rodzaj zasypki będzie odpowiedni dla twoich stóp, aby zapobiec grzybicy, ponieważ zwiększona wilgotność między palcami może wpłynąć na jej rozwój.
Zasada 3:
Codziennie dbaj o paznokcie stóp
Paznokcie skracaj zawsze po umyciu, "na prosto", ale niezbyt krótko,
Nie używaj nigdy nożyczek do skracania paznokci, tylko pilniczka.
Ruchy piłowania wykonuj tylko w jednym kierunki, od nasady ku rosnącej końcówce, ruchami jakbyś malował pędzelkiem w jedną stronę, aby nie uszkodzić płytki paznokciowej,
Wrastający paznokieć musi wyleczyć tylko chirurg, nie próbuj wykonywać tego sam, bo powstała rana może być przyczyną późniejszej amputacji palca a nawet stopy,
Jeżeli korzystasz z usług pedikiurzystki, powiedz, że masz cukrzycę, a on a napewno skieruje Cię do pielęgniarki podiatrycznej, która zajmuje się pielęgnacją stóp;
Zasada 4:
Codziennie zmieniaj rajstopy/skarpetki
Rajstopy lub skarpetki muszą być zawsze czyste. Używaj skarpetek bawełnianych, lub z dodatkiem alg morskich, nitki srebrnej i bambusa, zawsze bezuciskowych, bezszwowych;
Zasada 5:
Codziennie sprawdzaj buty
Sprawdzaj wnętrze swoich butów, czy nie ma w środku nierówności, jakichś kamyczków lub innych przedmiotów mogących zranić Twoje stopy,
Kupuj tylko wygodne obuwie z miękkiej skóry. Nie używaj obuwia syntetycznego.
Noś buty o 1 numer większe, o szerokim przodostopiu, żeby nie uciskały. Nie sznuruj zbyt mocno.
Muszą mieć również sztywną podeszwę, niezbyt cienką, abyś nie odczuwał "kamyków" na ulicy.
W butach noś wkładkę terapeutyczną, dostępną w sklepach z zaopatrzeniem medycznym. Jest to wkładka silikonowa lub żelowa, odciążająca miejsca nacisku stopy na podłoże.
Wskazana byłaby wkładka indywidualnie przygotowana na dane schorzenie i zniekształcenia stop, wykonana w punktach tzw. Zaopatrzenia Ortopedycznego. Taką wkładkę może zalecić lekarz lub pielęgniarka, specjalista z gabinetu stopy cukrzycowej.
Nigdy nie zakładaj butów na gołe nogi,
W nowych butach nie chodź zbyt długo na początku, " żeby je rozchodzić", bo zwiększysz ryzyko tworzenia się pęcherzy i odcisków;
Zasada 6:
Zapobiegaj urazom
Nigdy nie chodź boso, nie używaj klapek, najmniejszy kamyk może być Twoim nieprzyjacielem
Nie ogrzewaj nóg poduszką elektryczną ani termoforem czy grzejnikiem;
Zasada 7:
Codziennie wzmacniaj mięśnie nóg
Wykonuj ćwiczenia odpowiednio dobrane przez twojego rehabilitanta, pielęgniarkę albo lekarza. Poprawią krążenie krwi, wzmocnią mięśnie, stawy i uelastycznią stopy,
Ćwicząc uważaj na możliwe mikrourazy stopy,
Postaraj się zmniejszyć masę ciała,
Zapewnij Twoim stopom codzienny odpoczynek;
Zasada 8:
Rzuć palenie
Nikotyna zwęża naczynia krwionośne, stwarzając ryzyko ich uszkodzenia i postępujące niedokrwienie.
Istotnym postępowaniem w leczeniu stopy cukrzycowej są opatrunki.
Przystępując do wykonania/ zmiany opatrunku, należy najpierw umyć stopę, pamiętając, aby jej nie moczyć w wodzie, a jedynie obmyć.
Gdy występuje owrzodzenie:
1. Obmywamy stopę i przestrzenie między palcami wokół rany jałowym gazikiem przez 1-3 minuty, chyba, że lekarz zaleci inaczej.
2. Spłukujemy roztworem NaCl 0,9%, czyli tzw. roztworem soli fizjologicznej.
3. Osuszamy jałowym gazikiem wokół rany (nie dotykamy rany bezpośrednio, tylko wokoło), aby zapobiec przedostawaniu się zanieczyszczeń z okolicy rany do jej wnętrza.
4. Myjemy ranę przemywając również roztworem NaCl 0,9%, celem usunięcia tkanek chorobowo zmienionych oraz bakterii z rany.
5. Osuszamy ranę i stopę jałowymi gazikiem, jednokrotnego użytku(jeden gazik - jedno pociągnięcie po skórze).
6. Odkażamy ranę oraz całą stopę za pomocą płynu odkażającego np. Octenidyną przez 1-3 minuty, chyba, że lekarz zaleci inaczej.
7. Osuszamy wokół rany gazikiem jałowym.
8. Natłuszczamy skórę wokół rany i całą stopę (oprócz przestrzeni między palcami maścią Linomag lub maścią cholesterolową). Między palcami natomiast należy przełożyć gazik.
Jeżeli używamy opatrunku tzw. nowoczesnego, gotowego do zastosowania, to ranę przemywamy roztworem NaCl 0,9%, aby przywrócić środowisko fizjologiczne rany.
Jeżeli jest to opatrunek z preparatami zawierającymi srebro nanokrystaliczne, do przemywania rany należy użyć wody destylowanej.
Następnie zakładamy suche, jałowe gaziki na ranę i bandażujemy bezuciskowo całą stopę, zabezpieczając końcówkę bandaża plastrem - nie należy wiązać bandaża. Można użyć również bandaża rękawowego okrągłego.
Wszystkie zalecenia traktuj jedynie jako wskazówki i uzgadniaj je z lekarzem prowadzącym, diabetologiem
Samokontrola w cukrzycy:
Bardzo ważnym postępowaniem w cukrzycy jest samokontrola wyrównania metabolicznego cukrzycy, polegająca na samodzielnym wykonywaniu przez chorych pomiaru stężenia glukozy (cukru) we krwi i moczu oraz badania obecności ciał ketonowych w moczu według zaleceń lekarza. Samokontrola pozwala dopasowywać terapię do aktualnych potrzeb chorego, zapobiegać powikłaniom cukrzycy - ostrym i przewlekłym, prowadzić wybrany, zdrowy tryb życia. Stężenie glukozy we krwi bada się za pomocą glukometru, natomiast obecność glukozy lub ketonów w moczu - za pomocą pasków diagnostycznych barwnie reagujących.
Codziennie należy mierzyć ciśnienie tętnicze krwi, oglądać stopy i pielęgnować, prowadzić higieniczny tryb życia stosując ćwiczenia, spacery, dietę i odpoczynek. Kobiety powinny zwrócić uwagę na objawy ginekologiczne takie jak: zaburzenia miesiączkowania czy pojawiający się świąd pochwy, mogący świadczyć o grzybicy czy zapaleniu bakteryjnym.
W czasie wizyty lekarz stwierdzi czy objawy te występują na tle cukrzycy czy mają inne podłoże przyczynowe.
Każdy chory na cukrzycę powinien prowadzić Dzienniczek Samokontroli regularnie zapisując w nim wszystkie pomiary.
Zapytaj o Dzienniczek Samokontroli swojego lekarza, farmaceutę albo pielęgniarkę domowej opieki. Dzienniczek jest bezpłatny, nie zabiera dużo miejsca, więc można go nosić przy sobie.
Starannie wypełniony jest znakomitym źródłem informacji dla lekarza prowadzącego, a także dla samego pacjenta i jego rodziny.
Tekst: House Domowa Opieka
Małgorzata Durka jest pielęgniarką z wieloletnim doświadczeniem, doktorantką I Wydziału Lekarskiego WUM, dyrektorem ds. koordynacji w House Domowa Opieka
