Wizyta u okulisty kojarzy się nam z odczytywaniem z tablicy na ścianie rzędów coraz mniejszych literek - najpierw jednym a potem drugim okiem. Tymczasem postęp medycyny sprawił, że w gabinecie tego lekarza znajduje się sporo skomplikowanej i zaawansowanej technologicznie aparatury. Pozwala ona szybko, bezboleśnie i dokładnie ocenić stan zdrowia oka, wykryć wady wzroku oraz ułatwić diagnostykę chorób oczu. Warto wiedzieć, co i w jaki bada lekarz zaglądając pacjentowi w oczy.
Krok 1 - wywiad
To zwykle konieczny wstępny etap badania. Lekarz musi zebrać jak najwięcej informacji o pacjencie, bo taka wiedza ułatwi mu ocenę stanu wzroku oraz pozwoli zwrócić szczególną uwagę na niektóre etapy badania.
Okulista pyta o:
- wiek (na przykład tzw. starczowzroczność - jak sama nazwa wskazuje - ma ścisły związek z wiekiem),
- tryb życia (np. uprawianie sportów siłowych może spowodować odwarstwienie siatkówki oka, a codzienna wielogodzinna praca przy komputerze czy długie oglądanie telewizji wpływają negatywnie na kondycję oczu),
- wykonywany zawód i warunki pracy (silne obciążenie narządu wzroku predysponuje do niektórych chorób, praca fizyczna do odwarstwienia siatkówki, natomiast kontakt z niektórymi chemikaliami oddziałuje negatywnie na stan oczu),
- występujące choroby przewlekłe (np. cukrzyca, miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze mają w dłuższej perspektywie negatywny wpływ na stan oczu i mogą być powodami jego chorób),
- przebyte choroby (np. choroby zakaźne przebiegające z bardzo wysoką temperaturą mogą spowodować upośledzenie wzroku, a zatrucia chemiczne np. ołowiem czy rtęcią mogą uszkodzić nerw wzrokowy),
- przyjmowane leki (zwłaszcza leki stosowane stale przy chorobach przewlekłych, np. gruźlicy mogą oddziaływać na oczy; także niektóre antybiotyki, np. streptomycyna mogą uszkodzić wzrok),
- sięganie po używki (np. palenie papierosów bardzo źle wpływa na oczy i przyspiesza degenerację plamki żółtej skutkującą pogorszeniem widzenia),
- sposób odżywiania (np. dieta uboga w witaminę A osłabia widzenie, zwłaszcza w warunkach złego oświetlenia, niedobór witaminy C przyspiesza rozwój zaćmy, a nadmiar soli w diecie podwyższa ciśnienie w gałce ocznej, co jest groźne przy jaskrze).
Wywiad rodzinny czyli pytanie o choroby oczu występujące u krewnych daje lekarzowi informacje o możliwości dziedziczenia skłonności do niektórych chorób oczu, np. jaskry.
Krok 2 - oglądanie oczu od przodu
Jest to badanie makroskopowe - okulista gołym okiem, bez użycia szkła powiększającego czy aparatury dokładnie przygląda się obu oczom. Ocenia, jak wyglądają powieki (na ich brzegach może pojawić się np. stan zapalny, gradówka lub jęczmień), spojówki (zapalenie spojówek to częsta choroba o podłożu alergicznym lub wywołana przeciążeniem narządu wzroku czy przebywaniem w pomieszczeniach o suchym powietrzu, sztucznym oświetleniu lub w zanieczyszczonym środowisku), przód gałki ocznej, rogówka, źrenice, narząd łzowy. To pozwala już na początku badania wychwycić nieprawidłowości w wyglądzie czy działaniu narządu wzroku.
Krok 3 - badanie w lampie szczelinowej
To kolejny, bardziej szczegółowy etap oględzin oczu. Przyrządu zwanego lampą szczelinową używa się w okulistyce od ponad stu lat, ale ciągle jest on przydatny i udoskonalany. Składa się ze źródła światła dobrej jakości oraz obuocznego mikroskopu (o powiększeniu obrazu 6, 10 i 25 razy). Pacjent siada na taborecie przed aparatem opierając czoło i brodę na podpórkach. Lekarz patrząc przez mikroskop dokładniej ogląda oczy w cienkiej smudze światła o regulowanej wielkości i położeniu. Oświetla badane oko tak, by jak najlepiej widzieć ważne szczegóły. W czasie badania prosi pacjenta o spojrzenie w dół, w górę, w lewo i w prawo, by dokładnie obejrzeć dużą powierzchnię gałki ocznej.
Przy zastosowaniu dodatkowych przystawek do aparatu może obejrzeć też dno oka, wnętrze gałki ocznej, ciała szklistego i siatkówkę.
Krok 4 - badanie ostrości wzroku
To proste badanie o dużym znaczeniu. Przy wielu chorobach oczu podstawowym objawem jest bowiem pogorszenie ostrości widzenia. Badanie to odbywa się na początku wizyty, kiedy wzrok pacjenta nie jest zmęczony. Niezbędnym akcesorium do tej kontroli są tablice z rzędami znaków, tzw. optotypów o odpowiednio dobranej wielkości. Zwykle są to litery, ale istnieją też tablice z obrazkami - do badania dzieci nieznających jeszcze liter. Czasem zamiast tablic używa się rzutnika, a znaki do odczytania są wyświetlane na ekranie.
Osobno bada się każde z oczu, jednocześnie zakrywając drugie.
Krok 5 - badanie rodzaju wad wzroku
Pozwala dobrać właściwe szkła okularów. Służą do tego mniej i bardziej skomplikowane przyrządy. Pierwszy to kaseta szkieł próbnych, przez które patrząc pacjent czyta tekst. To pozwala dobrać szkła umożliwiające uzyskanie najwyraźniejszego widzenia.
Lekarz posługuje się też lusterkiem z otworkiem i rzucając przezeń smugę światła może ocenić, czy oko jest krótkowzroczne, nadwzroczne, czy może występuje astygmatyzm. To badanie nosi nazwę skiaskopia i jest uzupełnieniem badania ostrości wzroku.
Kolejna szybka i obiektywna ocena wady wzroku może być dokonana za pomocą refraktometrii komputerowej. Lekarz korzystając ze specjalnego aparatu oraz zestawu soczewek dobiera takie, przez które pacjent widzi najlepiej. Wynik badania ma postac wydruku komputerowego. Badanie wykonuje się dla każdego oka oddzielnie. Refraktometr mierzy wielkość wady, ale nie dokonuje oceny narządu wzroku i nie jest w stanie wykryć ewentualnych chorób oczu - to musi zrobić lekarz.
Krok 6 - badanie dna oka
To bardzo ważne badanie, które powinno być wykonywane podczas każdej wizyty u okulisty. Pozwala rozpoznać większość chorób oka, a dokładniej - jego poszczególnych części. Umożliwia diagnozę schorzeń siatkówki (odklejenie siatkówki, krwotoki w tej części oka), błony naczyniowej oka (stany zapalne oraz nowotwory), nerwu wzrokowego (zapalenie nerwu, jaskra) oraz ciała szklistego (zmętnienie, wylew krwi).
Badanie dna oka dostarcza lekarzowi nie tylko informacji o kondycji narządu wzroku, ale także umożliwia ocenę wpływu chorób przewlekłych (cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i miażdżycy) na oczy oraz stanu zaawansowania tych chorób w całym organizmie (na podstawie oględzin naczyń krwionośnych w dnie oka). Przyrząd umożliwiający wykonanie tego badania to oftalmoskop czyli wziernik okulistyczny. Oświetla oko i pozwala oglądać je w powiększeniu oraz w różnych kolorach światła, co ułatwia lekarzowi dostrzeżenie niektórych zmian w dnie oka oraz postawienie właściwej diagnozy.
Przed badaniem zakrapla się do oczu pacjenta krople z atropiną, która powoduje rozszerzenie źrenic. To ułatwia zajrzenie do oka. Atropina nie powinna być stosowana u chorych na jaskrę.
Krok 7 - mierzenie ciśnienia śródgałkowego
To najmniej przyjemne badanie okulistyczne, ale i ono jest niebolesne. Dokonuje sięgo za pomocą przyrządu o nazwie tonomer. Lekarz dmucha w oko kilkakrotnie silnym wąskim strumieniem powietrza z aparatu. Uderzenie tego powietrza w powierzchnię gałki ocznej na chwilę miejscowo lekko odkształca jej powierzchnię. Stopień tego odkształcenia zależy od wielkości ciśnienia wewnątrz gałki. Komputer natychmiast przelicza wyniki pomiaru. Oko reaguje odruchem obronnym na dmuchnięcie i pacjent czasem bezwiednie zamyka się podczas badania. Dlatego pomiary (a więc i dmuchnięcia) są powtarzane kilkakrotnie dla każdego oka, by uzyskać możliwie jak najdokładniejszy wynik.
Wynik badania ułatwia m.in. diagnostykę jaskry.
Krok 8 - badanie pola widzenia
To badanie niezbędne przy wykrywaniu chorób siatkówki i nerwu wzrokowego, szczególnie w diagnostyce jaskry. Przeprowadza się je na urządzeniu o nazwie polomierz komputerowy. Pacjent patrzy w aparat i stara się jak najszybciej dać znać, gdy tylko zauważy w polu widzenia pojawiające się świetlne znaczki.
Badanie pozwala wykryć ewentualne ubytki pola widzenia i daje wynik zobiektywizowany, określony liczbowo. Dzięki temu można porównywać wyniki kolejnych badań i śledzić postęp choroby u pacjenta.
Jak się przygotować do badania?
Wybierając się do okulisty, warto pamiętać o paru wymogach, które ułatwią lekarzowi dokonanie badania.
- Zrezygnuj z makijażu - to ułatwi lekarzowi obejrzenie oczu, nie zakłóci też diagnostyki tzw. zespołu suchego oka oraz ewentualnego rozpoznania jaskry. Pomalowane rzęsy i powieki utrudniają nawet diagnostykę odklejenia siatkówki!
- Odstaw samochód - wracając z badania nie będziesz mógł prowadzić auta, gdyż po zakropleniu atropiny przez kilka godziny utrzymuje się nieostre widzenie oraz zwiększona wrażliwość na światło. To mogłoby spowodować niebezpieczeństwo na drodze.
- Nie planuj pracy po badaniu - rozszerzenie źrenic po zakropleniu atropiny utrudnia pracę przy komputerze oraz wszelkie czynności wymagające dobrego widzenia z bliska (czytanie, pisanie, prace precyzyjne).
Kalendarium badań
11-24 miesiąc życia dziecka - co 6 miesięcy
w 3 roku życia
przed rozpoczęciem nauki w szkole
6-17 lat - co 2 lata lub wg zaleceń lekarza
18-40 lat - co 2-3 lata lub wg zaleceń lekarza
41-60 lat - co 1-2 lata lub wg zaleceń lekarza
powyżej 60 roku życia - raz w roku lub wg zaleceń lekarza
Uwaga:
- osoby z grup ryzyka: pacjenci z cukrzycą, chorzy na nadciśnienie tętnicze i miażdżycę oraz na jaskrę, AMD i inne poważne schorzenia okulistyczne powinni skrupulatnie przestrzegać terminów badań kontrolnych i wykonywać je wg zaleceń lekarza prowadzącego; tylko dzięki takiej systematycznej kontroli możliwe jest śledzenie postępów choroby oczu i modyfikowanie leczenia
- pacjenci noszący soczewki kontaktowe powinni wykonywać badanie okulistyczne raz w roku bez względu na wiek lub wg zaleceń lekarza
- do okulisty trzeba zgłosić się zawsze wtedy, gdy wystąpi ból lub zaczerwienienie oka/oczu, pogorszenie widzenia lub uraz oka/oczu
Nasze kalendarium badań profilaktycznych ma charakter ogólny. Lekarz zawsze dostosowuje badania do stanu twojego zdrowia, stylu życia (np. palenie papierosów), chorób, które pojawiły się w twojej rodzinie.
