Płyn rdzeniowo-mózgowy (PMR, cerebrospinal fluid, łac. liquor cerebrospinalis, płyn mózgowo-rdzeniowy) to przejrzysta, opalizująca ciecz, która wypełnia przestrzeń podpajęczynówkową (między oponą pajęczą a miękką), układ komorowy znajdujący się dookoła i wewnątrz mózgu i kanał rdzenia kręgowego. Przestrzenie te są ze sobą połączone i w ich obrębie płyn ulega ciągłemu przemieszczaniu.
Płyn mózgowo-rdzeniowy jest produkowany w splocie naczyniówkowym układu komorowego. Powstaje z przefiltrowanego osocza. Po wytworzeniu przepływa do przestrzeni podpajęczynówkowej i kanału mózgowo-rdzeniowego. W ciągu doby tworzy się około 500 ml cieczy. Z uwagi na to, że PMR jest stale reabsorbowany do układu naczyń żylnych, w organizmie jednoczasowo obecne jest około 150 ml. Mniej więcej 100 ml znajduje się w przestrzeni podpajęczynówkowej, a 50 ml w komorach mózgu. W ciągu doby płyn mózgowo-rdzeniowy jest stopniowo, kilkakrotnie wymieniany.
Płyn rdzeniowo-mózgowy: funkcje
Płyn rdzeniowo-mózgowy obecny w strukturach układu nerwowego pełni ważne funkcje. Najważniejszą z nich jest amortyzacja tkanek mózgowych i rdzenia kręgowego. PMR działa jak osłona dla kory mózgu. Chroni delikatny mózg przed bezpośrednim kontaktem z twardą czaszką, przed przemieszczeniem się i urazami. Zapewnia mu też mechaniczną i immunologiczną ochronę, na przykład amortyzuje mózgowie czy rdzeń kręgowy w różnych sytuacjach, w razie wypadku.
Poza tym płyn mózgowo-rdzeniowy, który krąży w różnych strukturach układu nerwowego, transportuje hormony i odprowadza produkowane przez komórki nerwowe zbędne produkty przemiany materii. Jego funkcją jest zatem nie tylko ochrona tkanki mózgowej, ale i oczyszczanie jamy czaszki z produktów przemiany materii.
Płyn rdzeniowo-mózgowy utrzymuje także stałe ciśnienie śródczaszkowe (wyrównuje ciśnienie wewnątrzczaszkowe), pozwala na zachowanie stałego składu płynu zewnątrzkomórkowego mózgu, a także odżywia neurony i komórki glejowe.
Płyn mózgowo-rdzeniowy: choroby
W kwestii płynu rdzeniowo-mózgowo pojawia się wiele różnych jednostek chorobowych. To na przykład:
- wodogłowie, które może być wywołane upośledzeniem przepływu PMR w układzie komorowym oraz nadmiernym wytwarzaniem lub upośledzeniem wchłaniania,
- zakażenia ośrodkowego układu nerwowego (np. wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych),
- zespół Guillaina-Barrégo,
- krwawienie podpajęczynówkowe,
- stwardnienie rozsiane,
- pierwotny nowotwór ośrodkowego układu nerwowego lub przerzuty innego nowotworu do OUN,
- choroba Alzheimera.
Płyn rdzeniowo-mózgowy: badanie
PMR do badań można pobrać z komór bocznych mózgu, ze zbiornika wielkiego drogą nakłucia podpotylicznego oraz poprzez nakłucie lędźwiowe. Punkcja lędźwiowa jest najczęstszą metodą uzyskiwania płynu rdzeniowo-mózgowego ze względu na bezpieczeństwo i sposób jej wykonania.
Nakłucie lędźwiowe, czyli punkcja lędźwiowa (ang. lumbar puncture) polega na wprowadzeniu igły punkcyjnej do przestrzeni podpajęczynówkowej kręgosłupa, między kręgami w jego odcinku lędźwiowym. Celem zabiegu jest pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego. Nakłucie lędźwiowe ma duże znaczenie w diagnostyce schorzeń ośrodkowego układu nerwowego. Pobrane próbki płynu rdzeniowo-mózgowego są wstępnie oceniane makroskopowo pod względem konsystencji, barwy, przejrzystości, zawartości krwi lub ropy, a następnie trafiają do laboratorium analitycznego.
Badanie płynu rdzeniowo-mózgowego: wskazania
Zdecydowana większość przypadków pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego do badania to wskazania diagnostyczne. Wskazaniami do wykonania punkcji lędźwiowej jest podejrzenie choroby. To na przykład guz mózgu, krwawienie podpajęczynówkowe, choroby metaboliczne, autoimmunologiczne, neuropatie, nowotwory kanału kręgowego czy zespołu paranowotworowego.
Zdarza się, że wykonanie punkcji lędźwiowej podyktowane jest koniecznością podania środka cieniującego do kanału kręgowego przed wykonaniem badań obrazowych.
Istnieją też wskazania terapeutyczne, wiążące się z podawaniem leków do kanału kręgowego. To na przykład chemioterapeutyki przeciwnowotworowe lub znieczulenia nadoponowego, rzadziej antybiotyki w przypadku zakażeń ośrodkowego układu nerwowego.
Symulacja mózgu pomaga w łagodzeniu bólu i choroby Parkinsona. Zobacz fragment operacji
