Choroba Meniere'a (tzw. wodniak błędnika) to rzadkie schorzenie, które według większości źródeł nieznacznie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety (część sugeruje, że jest tak samo częsta u obu płci), czyli odwrotnie jak otoskleroza, najczęściej występująca u młodych kobiet. Pojawia się później niż otoskleroza - zwykle w wieku 30-50 lat, a tamta miedzy 15., a 30. rokiem życia. Tak jak ona zwykle leczona jest operacyjnie.
Źródło w błędniku
Dlaczego porównujemy wodniaka błędnika (inaczej: wodniaka endolimfatycznego) do otosklerozy? Oba schorzenia są słabo poznane, chociaż otoskleroza jest diagnozowana u niemal 10 proc. chorych zgłaszających się do specjalisty z powodu niedosłuchu i mają źródło w problemach błędnika.
Błędnik to niewielka część wewnętrzna ucha, położona w części skalistej (tzw. piramidzie - najtwardszej części naszego ciała) kości skroniowej. Ponieważ zawiera receptory zmysłu słuchu i zmysłu równowagi, jakiekolwiek zmiany patologiczne w jego obrębie bywają bardzo dokuczliwe. Błędnik i jego sprawna praca ma przełożenie na słuch, równowagę, a nawet ruchy gałek ocznych. W razie nieprawidłowości te trzy funkcje mogą być zaburzone.
Błędnik dzieli się na:
- kostny
- błoniasty
Błędnik kostny to przestrzeń zbudowana z jam i kanałów, w której znajduje się ten drugi rodzaj błędnika. Patologie kosteczek to choćby otoskleroza/osteoskleroza błędnikowa. Choroba Meniere'a (tzw. wodniak błędnika) związana jest z nieprawidłowościami w błędniku błoniastym. Otosklerozę uznaje się za jedną z przyczyn wodniaka błędnika (choroby Meniere'a).
Błędnik błoniasty tworzy:
- błędnik ślimakowy, złożony z przewodu ślimakowego (ślimaka), odpowiedzialnego za odbiór dźwięków,
- struktury składające się na narząd równowagi: przedsionek (błędnik przedsionkowy) i błoniaste kanały półkoliste.
Kiedy się poruszamy, przemieszcza się płyn wypełniający struktury błędnika. Zostają podrażnione komórki zmysłowe, a neurony przekazują do mózgu odpowiedni sygnał. W ten sposób błędnik kontroluje zmysł równowagi.
Obecne w nim komórki włoskowate pozwalają nam skupiać wzrok na przedmiotach.
Nieleczone choroby błędnika, poza chorobą lokomocyjną, mogą doprowadzić do częściowej głuchoty lub całkowitej utraty słuchu. Bardzo ważna jest zatem szybka diagnoza, a o nią niestety niełatwo. Zazwyczaj dopiero szczegółowe badania zlecone przez neurologa i otolaryngologa przybliżają pacjenta do rozpoznania.
Choroba Meniere'a - przyczyny
Choroba Meniere'a to skutek nadmiernego gromadzenia się płynu w błędniku błoniastym. Powoduje to poszerzenie układu endolimfatycznego w obrębie ucha wewnętrznego. Błędnik błoniasty ulega ścieńczeniu i rozerwaniu. Doprowadza to do wylewania się płynu (endolimfy) i uszkadzania nerwu przedsionkowego i ślimakowego. Następnie uszkodzone obszary ulegają wygojeniu i cały cykl się powtarza.
Dlaczego płyn nadmiernie się gromadzi? Wpływają na to:
- czynniki genetyczne,
- przebyte infekcje (najczęściej: kiła, także wrodzona, borelioza, cytomegalia, opryszczka, wirus EBV),
- choroby metaboliczne,
- urazy mechaniczne,
- przyjmowane leki,
- choroby autoimmunologiczne,
- choroby naczyniowe,
- występowanie otosklerozy.
Zarazem jedynie u 1/4 pacjentów udaje się określić przyczynę choroby. U pozostałych proces jej powstawania jest niejasny.
Choroba Meniere'a - objawy
Większość pacjentów z wodniakiem błędnika zgłasza:
- postępujący niedosłuch. Diagnostyka pozwala ustalić, że jest on odbiorczy, czyli objawia się lepszym słyszeniem tonów niskich (jak np. męskiego głosu czy stukania do drzwi) niż wysokich (jak dzwonek do drzwi, śpiew ptaków). Pacjenci mają znaczne problemy ze zrozumieniem mowy, nasilające się zwłaszcza w hałasie,
- szumy uszne,
- ciężkie ataki wirowych zawrotów głowy, po których nasila się niedosłuch,
- uczucie "pełności w uchu",
- nadwrażliwość na dźwięki oraz zmienne odczuwanie dźwięków w uchu chorym.
Zawrotom głowy często towarzyszą nudności, wymioty, nadmierne pocenie się, a także ból głowy i oczopląs.
Wodniak endolimfatyczny charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji. Odstępy między nimi są bardzo różne. Część chorych ma objawy ostre 2-3 razy w roku, inni parę razy dziennie. U osób z zaawansowaną postacią choroby występuje stałe poczucie braku równowagi.
Choroba Meniere'a - rozpoznanie i leczenie
Silne zawroty głowy u osoby dotychczas zdrowej wymagają wezwania pogotowia ratunkowego. Jeśli początek choroby ma przebieg łagodny, lekarz pierwszego kontaktu powinien skierować cię do otolaryngologa.
Prosty, jednoznacznie rozstrzygający test w kierunku wodniaka błędnika nie istnieje. Diagnozę lekarz stawia na podstawie wywiadu oraz badań pozwalających różnicować problem od innych schorzeń.
Pomocna diagnostyka:
- Badania słuchu (audiometria tonalna, audiometria impedancyjna, audiometria słowna, ABR),
- badania układu równowagi (badanie otoneurologiczne, wideonystagmografia),
- badania obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny).
- Czasami konieczne bywają również konsultacje innych specjalistów (neurolog, okulista).
Choroba Meniere'a jest nieuleczalna, a jej objawy najskuteczniej łagodzi zabieg operacyjny, jednak proces chorobowy postępuje. U wielu chorych zmiany początkowo dotyczą jednego ucha, a po latach problem pojawia się w drugim. Zarazem całkowita głuchota ostatecznie dotyka kilku procent pacjentów.
Leczenie farmakologiczne (przeciw zawrotom głowy, poprawiające mikrokrążenie, leki moczopędne) zmniejsza lub na dłuższy czas eliminuje objawy u ok. 60 proc. chorych.
Czasem pomagają preparaty aplikowane bezpośrednio do ucha (leki sterydowe i antybiotyki), ale zaledwie połowie pacjentów, a stosowanie gentamycyny nieraz powoduje dokuczliwe objawy niepożądane (zaburzenia równowagi), utrzymujące się nawet przez kilka tygodni.
Jednym z zabiegów chirurgicznych wykorzystywanych w chorobie Meniere'a jest przecięcie nerwu przedsionkowego, który jest odpowiedzialny za przekazywanie informacji o zawrotach do mózgu. Inne rodzaje operacji to: zabiegi na worku endolimfatycznym, zabiegi wytworzenia przetoki środchłonki.
Nawrotom i zaostrzeniom choroby w pewnym stopniu zapobiega ograniczenie stresu, rezygnacja z alkoholu, palenia papierosów, nadużywania kawy, a także dieta bogatobiałkowa z ograniczeniem podaży płynów i soli. Takie działanie pomaga prawie jednej trzeciej pacjentów, więc jest tylko nieco mniej skuteczne od silnych leków. Efekty dotyczą jednak głównie pacjentów po interwencji chirurgicznej.
