Odle¿yny - co warto o nich wiedzieæ?

Odle¿yny to jeden z powa¿niejszych problemów, dotykaj±cy g³ównie osób ob³o¿nie chorych. Czasem wystarczy jedna noc bez zmiany pozycji cia³a, by na skórze chorego pojawi³o siê zaczerwienienie lub nawet rana.

Do³±cz do Zdrowia na Facebooku!

 

Odle¿yna to uszkodzenie skóry wywo³ane sta³ym b±d¼ powtarzaj±cym siê uciskiem, np. w wyniku d³ugotrwa³ego le¿enia w jednej pozycji. Szacuje siê, ¿e zagro¿onych ich rozwojem jest oko³o 25% osób ob³o¿nie chorych, choæ mog± one równie¿ dotkn±æ osób, poruszaj±cych siê na wózkach inwalidzkich.

 

Jak powstaj± odle¿yny?

 

Powstanie odle¿yn jest przede wszystkim efektem niedostatecznego ukrwienia tkanek miêkkich, w wyniku ucisku wywieranego na nie, g³ównie przez wypuk³e czê¶ci ko¶ci. W rezultacie naczynia krwiono¶ne nie zaopatruj± tych tkanek w sk³adniki potrzebne do w³a¶ciwego funkcjonowania, m.in. tlen. Jednocze¶nie w tkankach tych zatrzymuj± siê toksyny. Brak tlenu i nagromadzenie toksyn prowadz± za¶ do obumierania komórek skóry. Rozwój odle¿yn przyspiesza nieodpowiednia pielêgnacja, np. nara¿anie skóry na podra¿nienie i tarcie, powstaj±ce w wyniku jej kontaktu z wilgotn± po¶ciel±, moczem, czy te¿ przesuwania i podci±gania chorego w ³ó¿ku.

 

Rozwojowi odle¿yn sprzyjaj± ponadto i inne czynniki, które niejednokrotnie trudno wyeliminowaæ nawet specjali¶cie. W¶ród nich mo¿na wymieniæ chocia¿by: niektóre schorzenia (np. choroby naczyñ), brak lub zaburzenia czucia (np. w pora¿eniach lub neuropatii cukrzycowej) oraz ogólny stan zdrowia chorego lub upo¶ledzone funkcjonowanie niektórych narz±dów (w tym m.in. niedo¿ywienie, niedokrwisto¶æ, zaburzenia gospodarki bia³kowej - przede wszystkim niedobór albuminy, niedobory niektórych witamin, zaburzenia przyswajania sk³adników pokarmowych).

 

Odle¿yny przewa¿nie powstaj± w dolnych partiach cia³a (od pasa w dó³), zw³aszcza w obrêbie miednicy i stawów biodrowych, gdzie ko¶ci i miê¶nie s± najwiêksze. U osób le¿±cych na plecach odle¿yny pojawiaj± siê przede wszystkim na po¶ladkach (w okolicy ko¶ci guzicznej i krzy¿owej), na piêtach, ³opatkach i wzd³u¿ krêgos³upa. Mog± powstaæ równie¿ na g³owie, przede wszystkim na potylicy, a tak¿e na ³okciach. Osoby le¿±ce na boku s± z kolei nara¿one na ich powstanie w okolicy stawu biodrowego, po wewnêtrznej stronie kolan, na kostkach nóg, a tak¿e ma³¿owinach usznych i za nimi. Z kolei u osób poruszaj±cych siê na wózku odle¿yny tworz± siê w okolicy ko¶ci ogonowej i guzów kulszowych, pod kolanami i w okolicy piêt, a tak¿e na ³opatkach.

 

Klasyfikacja odle¿yn - od zaczerwienienia do martwicy tkanek

 

Choæ istnieje kilka skal s³u¿±cych opisowi stopnia zaawansowania odle¿yn, zazwyczaj klasyfikuje siê je wed³ug piêciostopniowej skali Torrance'a. Skal u¿ywa siê przede wszystkim do tego, by odpowiednio dobraæ metody leczenia.

 

Stopieñ I - zaczerwienienie, które po uci¶niêciu (np. palcem), a nastêpnie usuniêciu ucisku staje siê blade, co oznacza, ¿e mikrokr±¿enie w tkankach nie jest jeszcze zatrzymane i uszkodzone.

 

Stopieñ II - dalsze pozostawanie w jednej pozycji sprawia, ¿e zaczerwienienie staje siê wiêksze, nie blednie po usuniêciu ucisku. Mo¿e towarzyszyæ mu obrzêk, uszkodzenie naskórka, pêcherze. Czêsto jest bolesne. Objawy te s± przede wszystkim efektem uszkodzenia mikrokr±¿enia.

 

Stopieñ III - g³êbokie uszkodzenie skóry, a¿ do granicy znajduj±cej siê pod ni± tkanki podskórnej. Powsta³a rana jest otoczona rumieniem (zaczerwienieniem) i bolesnym obrzêkiem, jej brzegi s± dobrze odgraniczone. Wewn±trz rany widoczne s± g³êbokie ubytki tkanki. Na jej dnie znajduje siê natomiast albo ¿ó³te masy rozpadaj±cych siê tkanek, albo czerwona ziarnina (nowo powsta³a tkanka, wype³niaj±ca ubytek, ¶wiadcz±ca o przebiegaj±cym procesie gojenia).

 

Stopieñ IV - uszkodzenie rozprzestrzenia siê dalej w g³±b cia³a, obejmuj±c tkankê podskórn± i t³uszczow±, a¿ do miê¶ni. Brzeg odle¿yny jest dobrze odgraniczony. Wystêpuj±ca martwica tkanki t³uszczowej powstaje w wyniku zapalenia i zakrzepicy ma³ych naczyñ. Mo¿e siê jednak rozprzestrzeniaæ poza tê tkankê, na tkanki otaczaj±ce. Na dnie odle¿yny mo¿e byæ widoczna czarna martwica (martwe tkanki).

 

Stopieñ V - zaawansowana martwica powiêzi i miê¶ni, która mo¿e obejmowaæ tak¿e stawy i ko¶ci. W ciele powstaj± jamy, które mog± siê ze sob± ³±czyæ. Wewn±trz rany znajduj± siê rozpadaj±ce siê i wyciekaj±ce z rany masy tkanek oraz czarna (lub czarno-br±zowa) martwica. Rana pachnie nieprzyjemnie. Mo¿e pojawiæ siê sepsa, czyli zaka¿enie ca³ego organizmu.

 

Jak leczyæ odle¿yny?

 

Odle¿yny goj± siê bardzo trudno i d³ugo, a ich leczenie jest dosyæ kosztowne - tym d³u¿sze i dro¿sze, im rany bardziej zaawansowane. Z tego powodu powinno siê je rozpocz±æ jak najszybciej.

 

Leczenie miejscowe odle¿yn polega przede wszystkim na stosowaniu odpowiednich opatrunków, zaleconych przez lekarza. Nie wolno staraæ siê leczyæ odle¿yn - zw³aszcza zaawansowanych, od III do V stopnia - na w³asn± rêkê. Nie powinno siê przede wszystkim nak³adaæ na otwart± ranê tradycyjnych opatrunków z gazy, poniewa¿ przyklejaj± siê do goj±cych siê tkanek i, w momencie zmiany, uszkadzaj± je, spowalniaj±c proces gojenia. Nie mo¿na równie¿ barwiæ rany jodyn± lub gencjan±, poniewa¿ wysuszaj± one ranê (równie¿ spowalniaj±c gojenie), a ich kolor mo¿e utrudniæ w³a¶ciwe rozpoznanie stopnia zaawansowania odle¿yn. Ran nie wolno równie¿ polewaæ wod± utlenion±, ani spirytusem salicylowym. Oczyszczenie ran trzeba pozostawiæ lekarzowi.

 

Wspó³cze¶nie w leczeniu odle¿yn wykorzystuje siê przede wszystkim ró¿norodne rodzaje specjalistycznych opatrunków, które z jednej strony utrzymuj± ranê w wilgotnym ¶rodowisku, u³atwiaj±cym jej gojenie, a z drugiej chroni± j± przed niekorzystnym wp³ywem czynników zewnêtrznych, m.in. otarciami, czy zabrudzeniem. W leczeniu odle¿yn stosuje siê zwykle opatrunki: z b³on, g±bek, pianek i p³ytek poliuretanowych (pomagaj±ce dobrze izolowaæ ranê i wspomagaæ jej oczyszczanie), hydrocoloidowe (przyspieszaj±ce proces gojenia), hydrofiberowe (poch³aniaj±ce wysiêk z rany i zapobiegaj±ce rozwojowi bakterii), hydro¿elowe (pomagaj±ce usun±æ tkankê martwicz±), dekstranomery (usuwaj±ce martwicê, bakterie i poch³aniaj±ce wysiêk), alginianowe (poch³aniaj±ce wysiêk i hamuj±ce krwawienie) oraz opatrunki z³o¿one, np. z wêglem i srebrem aktywnym (bakteriobójcze, hamuj±ce wysiêk, niweluj±ce nieprzyjemny zapach). W przypadku najbardziej zaawansowanych odle¿yn (zwykle IV i V stopnia) stosuje siê równie¿ leczenie chirurgiczne.

 

Aby szybciej pozbyæ siê odle¿yn, do leczenia miejscowego zazwyczaj do³±cza siê leczenie ogólne, czyli takie, które ma za zadanie poprawiæ ogólny stan zdrowia osoby chorej. Nale¿y zadbaæ przede wszystkim o uzupe³nienie niedoborów pokarmowych (zw³aszcza bia³ka, ale równie¿ witamin i minera³ów), wyrównanie niedokrwisto¶ci, a tak¿e kontrolê bólu i cukrzycy. Konieczne bywa równie¿ stosowanie antybiotyków, które pomagaj± zapobiec rozwojowi zaka¿enia ca³ego organizmu.

 

Jak zapobiec powstawaniu odle¿yn?

 

Choæ zapobieganie powstaniu odle¿yn mo¿e siê wydawaæ kosztowne, z pewno¶ci± jest tañsz± alternatyw± ni¿ leczenie tych, które ju¿ powsta³y. Na pewno za¶ oszczêdza dodatkowego cierpienia osobie chorej.

 

* Przede wszystkim codziennie, dokonuj±c zabiegów higienicznych, ogl±damy cia³o chorego, sprawdzaj±c czy nie pojawiaj± siê na nim niepokoj±ce oznaki, np. nie bledn±ce zaczerwienienie. Dok³adnie ogl±damy zw³aszcza te miejsca, w których najczê¶ciej tworz± siê odle¿yny.

 

* Skórê myjemy delikatnymi, hipoalergicznymi ¶rodkami, utrzymuj±cymi odpowiednie pH (5,5). Szczególn± uwagê przyk³adamy do higieny miejsc intymnych, maj±cych kontakt z moczem i ka³em. Po umyciu nie wycieramy skóry, a delikatnie dotykamy miêkkim rêcznikiem, a nastêpnie nat³uszczamy, np. oliwk±. Przy okazji nacierania cia³a osoby chorej, mo¿emy wykonaæ delikatny masa¿, który pomo¿e poprawiæ ukrwienie skóry.

 

* Dbamy, by skóra osoby chorej by³a zawsze czysta i sucha, a tak¿e mia³a zapewniony dostêp powietrza. W tym celu ubieramy chorego w bieliznê i pi¿amê wykonane z naturalnych materia³ów (najlepiej miêkkiej bawe³ny). Pamiêtamy równie¿ o regularnej zmianie pieluchomajtek (czytaj wiêcej o pielêgnacji osoby ob³o¿nie chorej w warunkach domowych).

 

* Co oko³o 2 godziny chory powinien zmieniæ pozycjê. Je¶li jest unieruchomiony i nie mo¿e zrobiæ tego samodzielnie, uk³adamy go na przemian: na plecach, na boku, na brzuchu lub na siedz±co. Pozycjê dobieramy w zale¿no¶ci od stanu zdrowia chorego. Zmieniaj±c j± nie przesuwamy go, gdy¿ mo¿e to spowodowaæ otarcia skóry i rany, a delikatnie unosimy i obracamy.

 

* Z pewno¶ci± przyda siê równie¿ materac antyodle¿ynowy. Dla osób unieruchomionych najlepszy bêdzie pneumatyczny - wyposa¿ony w pompê, która wt³acza powietrze do komór materaca i co jaki¶ czas przet³acza je pomiêdzy nimi. W ten sposób masuje cia³o, poprawiaj±c jego ukrwienie i jednocze¶nie zapewnia sta³± zmianê punktów podparcia, zapobiegaj±c d³ugotrwa³emu uciskowi. Osobom w lepszej kondycji wystarcz± materace statyczne, np. piankowe, granulkowe lub ¿elowe. Poniewa¿ koszt materaca bywa niema³y (w zale¿no¶ci od rodzaju i jako¶ci trzeba za nie zap³aciæ od kilkuset, do nawet kilku tysiêcy z³otych), zamiast kupowaæ, mo¿na go równie¿ wypo¿yczyæ. Miesiêczna op³ata za wypo¿yczenie to zwykle kilkadziesi±t z³otych.

 

 

* Nie mo¿emy równie¿ zapominaæ o odpowiedniej diecie osoby chorej, któr± powinien zaleciæ lekarz. Dbajmy, by posi³ki by³y regularne, ró¿norodne, lekkostrawne, a przede wszystkim - dostosowane do potrzeb chorego (czytaj równie¿: Jak ¿ywiæ osobê starsz±?).