Odleżyny - co warto o nich wiedzieć?

Paulina Zduniak 31.10.2015 22:48

Odleżyny to jeden z poważniejszych problemów, dotykaj±cy głównie osób obłożnie chorych. Czasem wystarczy jedna noc bez zmiany pozycji ciała, by na skórze chorego pojawiło się zaczerwienienie lub nawet rana.

Aby unikn±ć odleżyn należy troskliwie zajmować się osob± chor± - dbać o jej higienę osobist±, dobr± kondycję skóry, ale także odpowiedni± dietę.

Fot. Shutterstock

Doł±cz do Zdrowia na Facebooku!

Odleżyna to uszkodzenie skóry wywołane stałym b±dĽ powtarzaj±cym się uciskiem, np. w wyniku długotrwałego leżenia w jednej pozycji. Szacuje się, że zagrożonych ich rozwojem jest około 25% osób obłożnie chorych, choć mog± one również dotkn±ć osób, poruszaj±cych się na wózkach inwalidzkich.

Jak powstaj± odleżyny?

Powstanie odleżyn jest przede wszystkim efektem niedostatecznego ukrwienia tkanek miękkich, w wyniku ucisku wywieranego na nie, głównie przez wypukłe czę¶ci ko¶ci. W rezultacie naczynia krwiono¶ne nie zaopatruj± tych tkanek w składniki potrzebne do wła¶ciwego funkcjonowania, m.in. tlen. Jednocze¶nie w tkankach tych zatrzymuj± się toksyny. Brak tlenu i nagromadzenie toksyn prowadz± za¶ do obumierania komórek skóry. Rozwój odleżyn przyspiesza nieodpowiednia pielęgnacja, np. narażanie skóry na podrażnienie i tarcie, powstaj±ce w wyniku jej kontaktu z wilgotn± po¶ciel±, moczem, czy też przesuwania i podci±gania chorego w łóżku.

Rozwojowi odleżyn sprzyjaj± ponadto i inne czynniki, które niejednokrotnie trudno wyeliminować nawet specjali¶cie. W¶ród nich można wymienić chociażby: niektóre schorzenia (np. choroby naczyń), brak lub zaburzenia czucia (np. w porażeniach lub neuropatii cukrzycowej) oraz ogólny stan zdrowia chorego lub upo¶ledzone funkcjonowanie niektórych narz±dów (w tym m.in. niedożywienie, niedokrwisto¶ć, zaburzenia gospodarki białkowej - przede wszystkim niedobór albuminy, niedobory niektórych witamin, zaburzenia przyswajania składników pokarmowych).

Odleżyny przeważnie powstaj± w dolnych partiach ciała (od pasa w dół), zwłaszcza w obrębie miednicy i stawów biodrowych, gdzie ko¶ci i mię¶nie s± największe. U osób leż±cych na plecach odleżyny pojawiaj± się przede wszystkim na po¶ladkach (w okolicy ko¶ci guzicznej i krzyżowej), na piętach, łopatkach i wzdłuż kręgosłupa. Mog± powstać również na głowie, przede wszystkim na potylicy, a także na łokciach. Osoby leż±ce na boku s± z kolei narażone na ich powstanie w okolicy stawu biodrowego, po wewnętrznej stronie kolan, na kostkach nóg, a także małżowinach usznych i za nimi. Z kolei u osób poruszaj±cych się na wózku odleżyny tworz± się w okolicy ko¶ci ogonowej i guzów kulszowych, pod kolanami i w okolicy pięt, a także na łopatkach.

Klasyfikacja odleżyn - od zaczerwienienia do martwicy tkanek

Choć istnieje kilka skal służ±cych opisowi stopnia zaawansowania odleżyn, zazwyczaj klasyfikuje się je według pięciostopniowej skali Torrance'a. Skal używa się przede wszystkim do tego, by odpowiednio dobrać metody leczenia.

Stopień I - zaczerwienienie, które po uci¶nięciu (np. palcem), a następnie usunięciu ucisku staje się blade, co oznacza, że mikrokr±żenie w tkankach nie jest jeszcze zatrzymane i uszkodzone.

Stopień II - dalsze pozostawanie w jednej pozycji sprawia, że zaczerwienienie staje się większe, nie blednie po usunięciu ucisku. Może towarzyszyć mu obrzęk, uszkodzenie naskórka, pęcherze. Często jest bolesne. Objawy te s± przede wszystkim efektem uszkodzenia mikrokr±żenia.

Stopień III - głębokie uszkodzenie skóry, aż do granicy znajduj±cej się pod ni± tkanki podskórnej. Powstała rana jest otoczona rumieniem (zaczerwienieniem) i bolesnym obrzękiem, jej brzegi s± dobrze odgraniczone. Wewn±trz rany widoczne s± głębokie ubytki tkanki. Na jej dnie znajduje się natomiast albo żółte masy rozpadaj±cych się tkanek, albo czerwona ziarnina (nowo powstała tkanka, wypełniaj±ca ubytek, ¶wiadcz±ca o przebiegaj±cym procesie gojenia).

Stopień IV - uszkodzenie rozprzestrzenia się dalej w gł±b ciała, obejmuj±c tkankę podskórn± i tłuszczow±, aż do mię¶ni. Brzeg odleżyny jest dobrze odgraniczony. Występuj±ca martwica tkanki tłuszczowej powstaje w wyniku zapalenia i zakrzepicy małych naczyń. Może się jednak rozprzestrzeniać poza tę tkankę, na tkanki otaczaj±ce. Na dnie odleżyny może być widoczna czarna martwica (martwe tkanki).

Stopień V - zaawansowana martwica powięzi i mię¶ni, która może obejmować także stawy i ko¶ci. W ciele powstaj± jamy, które mog± się ze sob± ł±czyć. Wewn±trz rany znajduj± się rozpadaj±ce się i wyciekaj±ce z rany masy tkanek oraz czarna (lub czarno-br±zowa) martwica. Rana pachnie nieprzyjemnie. Może pojawić się sepsa, czyli zakażenie całego organizmu.

Jak leczyć odleżyny?

Odleżyny goj± się bardzo trudno i długo, a ich leczenie jest dosyć kosztowne - tym dłuższe i droższe, im rany bardziej zaawansowane. Z tego powodu powinno się je rozpocz±ć jak najszybciej.

Leczenie miejscowe odleżyn polega przede wszystkim na stosowaniu odpowiednich opatrunków, zaleconych przez lekarza. Nie wolno starać się leczyć odleżyn - zwłaszcza zaawansowanych, od III do V stopnia - na własn± rękę. Nie powinno się przede wszystkim nakładać na otwart± ranę tradycyjnych opatrunków z gazy, ponieważ przyklejaj± się do goj±cych się tkanek i, w momencie zmiany, uszkadzaj± je, spowalniaj±c proces gojenia. Nie można również barwić rany jodyn± lub gencjan±, ponieważ wysuszaj± one ranę (również spowalniaj±c gojenie), a ich kolor może utrudnić wła¶ciwe rozpoznanie stopnia zaawansowania odleżyn. Ran nie wolno również polewać wod± utlenion±, ani spirytusem salicylowym. Oczyszczenie ran trzeba pozostawić lekarzowi.

Współcze¶nie w leczeniu odleżyn wykorzystuje się przede wszystkim różnorodne rodzaje specjalistycznych opatrunków, które z jednej strony utrzymuj± ranę w wilgotnym ¶rodowisku, ułatwiaj±cym jej gojenie, a z drugiej chroni± j± przed niekorzystnym wpływem czynników zewnętrznych, m.in. otarciami, czy zabrudzeniem. W leczeniu odleżyn stosuje się zwykle opatrunki: z błon, g±bek, pianek i płytek poliuretanowych (pomagaj±ce dobrze izolować ranę i wspomagać jej oczyszczanie), hydrocoloidowe (przyspieszaj±ce proces gojenia), hydrofiberowe (pochłaniaj±ce wysięk z rany i zapobiegaj±ce rozwojowi bakterii), hydrożelowe (pomagaj±ce usun±ć tkankę martwicz±), dekstranomery (usuwaj±ce martwicę, bakterie i pochłaniaj±ce wysięk), alginianowe (pochłaniaj±ce wysięk i hamuj±ce krwawienie) oraz opatrunki złożone, np. z węglem i srebrem aktywnym (bakteriobójcze, hamuj±ce wysięk, niweluj±ce nieprzyjemny zapach). W przypadku najbardziej zaawansowanych odleżyn (zwykle IV i V stopnia) stosuje się również leczenie chirurgiczne.

Aby szybciej pozbyć się odleżyn, do leczenia miejscowego zazwyczaj doł±cza się leczenie ogólne, czyli takie, które ma za zadanie poprawić ogólny stan zdrowia osoby chorej. Należy zadbać przede wszystkim o uzupełnienie niedoborów pokarmowych (zwłaszcza białka, ale również witamin i minerałów), wyrównanie niedokrwisto¶ci, a także kontrolę bólu i cukrzycy. Konieczne bywa również stosowanie antybiotyków, które pomagaj± zapobiec rozwojowi zakażenia całego organizmu.

Jak zapobiec powstawaniu odleżyn?

Choć zapobieganie powstaniu odleżyn może się wydawać kosztowne, z pewno¶ci± jest tańsz± alternatyw± niż leczenie tych, które już powstały. Na pewno za¶ oszczędza dodatkowego cierpienia osobie chorej.

* Przede wszystkim codziennie, dokonuj±c zabiegów higienicznych, ogl±damy ciało chorego, sprawdzaj±c czy nie pojawiaj± się na nim niepokoj±ce oznaki, np. nie bledn±ce zaczerwienienie. Dokładnie ogl±damy zwłaszcza te miejsca, w których najczę¶ciej tworz± się odleżyny.

* Skórę myjemy delikatnymi, hipoalergicznymi ¶rodkami, utrzymuj±cymi odpowiednie pH (5,5). Szczególn± uwagę przykładamy do higieny miejsc intymnych, maj±cych kontakt z moczem i kałem. Po umyciu nie wycieramy skóry, a delikatnie dotykamy miękkim ręcznikiem, a następnie natłuszczamy, np. oliwk±. Przy okazji nacierania ciała osoby chorej, możemy wykonać delikatny masaż, który pomoże poprawić ukrwienie skóry.

* Dbamy, by skóra osoby chorej była zawsze czysta i sucha, a także miała zapewniony dostęp powietrza. W tym celu ubieramy chorego w bieliznę i piżamę wykonane z naturalnych materiałów (najlepiej miękkiej bawełny). Pamiętamy również o regularnej zmianie pieluchomajtek (czytaj więcej o pielęgnacji osoby obłożnie chorej w warunkach domowych).

* Co około 2 godziny chory powinien zmienić pozycję. Je¶li jest unieruchomiony i nie może zrobić tego samodzielnie, układamy go na przemian: na plecach, na boku, na brzuchu lub na siedz±co. Pozycję dobieramy w zależno¶ci od stanu zdrowia chorego. Zmieniaj±c j± nie przesuwamy go, gdyż może to spowodować otarcia skóry i rany, a delikatnie unosimy i obracamy.

* Z pewno¶ci± przyda się również materac antyodleżynowy. Dla osób unieruchomionych najlepszy będzie pneumatyczny - wyposażony w pompę, która wtłacza powietrze do komór materaca i co jaki¶ czas przetłacza je pomiędzy nimi. W ten sposób masuje ciało, poprawiaj±c jego ukrwienie i jednocze¶nie zapewnia stał± zmianę punktów podparcia, zapobiegaj±c długotrwałemu uciskowi. Osobom w lepszej kondycji wystarcz± materace statyczne, np. piankowe, granulkowe lub żelowe. Ponieważ koszt materaca bywa niemały (w zależno¶ci od rodzaju i jako¶ci trzeba za nie zapłacić od kilkuset, do nawet kilku tysięcy złotych), zamiast kupować, można go również wypożyczyć. Miesięczna opłata za wypożyczenie to zwykle kilkadziesi±t złotych.

* Nie możemy również zapominać o odpowiedniej diecie osoby chorej, któr± powinien zalecić lekarz. Dbajmy, by posiłki były regularne, różnorodne, lekkostrawne, a przede wszystkim - dostosowane do potrzeb chorego (czytaj również: Jak żywić osobę starsz±?).

Odleżyny - co warto o nich wiedzieć?

Uważałe¶ na lekcjach biologii? To te pytania o gruczoły i hormony nie powinny sprawić ci trudno¶ci

Choroby

Badania

Najlepsze na Forum

Kalkulatory

Testy

CHOROBY

BADANIA

DOLEGLIWO¦CI

Pielęgnacja

ŻYWIENIE