Jak ¿ywiæ osobê starsz±?

Brak apetytu, apatia, choroby, które zmuszaj± do karmienia z pomoc± sondy: dostarczenie organizmowi seniora odpowiednich sk³adników od¿ywczych nie jest ³atwe, a zarazem konieczne. Jak to robiæ skutecznie?
Na starzej±cy siê organizm cz³owieka bardzo istotny wp³yw ma styl ¿ycia oraz sytuacja zdrowotna. Ludzie starsi, zazwyczaj po zakoñczeniu aktywno¶ci zawodowej, przestaj± przywi±zywaæ wiêksz± wagê do ¿ywienia racjonalnego. Czasami zwi±zane jest to z ich stanem zdrowia, brakiem samodzielno¶ci a czasami z sytuacj± materialn± w jakiej siê znajduj±.

Gdy metabolizm zwalnia

Staro¶æ czêsto oznacza samotno¶æ. Taka sytuacja stwarza problemy zwi±zane z apati± oraz izolowaniem siê od ¶wiata zewnêtrznego, a gdy do tego do³±czy siê os³abienie pamiêci, brak apetytu czy niemo¿no¶æ samodzielnego przygotowywania po¿ywienia, starszy cz³owiek zaczyna zaniedbywaæ posi³ki. Objawia siê to najczê¶ciej nieregularnym przyjmowaniem po¿ywienia, b±d¼ rezygnacj± z przyjmowanych posi³ków.

Nale¿y zdawaæ sobie sprawê z tego, ¿e organizm starszego doros³ego cechuje siê odmienno¶ci±.

Obserwuje siê spadek si³y miê¶niowej, który powoduje zniechêcenie b±d¼ niemo¿no¶æ poruszania siê, a co za tym idzie, spadek zapotrzebowania na energiê w spoczynku.

Wzrasta tak¿e zawarto¶æ masy t³uszczowej, a zmniejsza siê masa miê¶niowa. Równie¿ zauwa¿alna jest demineralizacja uk³adu kostnego na skutek zmniejszania siê ilo¶ci sk³adników mineralnych w organizmie.

Czê¶ciej pojawiaj± siê zaparcia spowodowane os³abion± motoryk± przewodu pokarmowego. Uczucie zgagi mo¿e towarzyszyæ po ka¿dym posi³ku, a zmniejszona ilo¶æ wydzielanej ¶liny przyczynia siê do gorszego zlepiania pokarmów w jamie ustnej i upo¶ledzenia dalszego trawienia.

Wiele starszych osób skar¿y siê na problemy zwi±zane z funkcj± w±troby i trzustki oraz tolerancj± przyjmowanych posi³ków. Dzieje siê tak dlatego, ¿e z wiekiem zmniejsza siê zdolno¶æ w±troby do regeneracji oraz aktywno¶æ enzymów wydzielanych przez trzustkê .

Mniej kalorii, ale nie witamin

Wprawdzie organizm starszych osób nie wymaga takich ilo¶ci kcal dziennie jak organizm osób doros³ych pracuj±cych, to jednak potrzeby zwi±zane z dostarczaniem do organizmu witamin i sk³adników mineralnych s± podobne.

Maj±c na uwadze powy¿sze zmiany wa¿nym jest, aby osoby w podesz³ym wieku mia³y zapewnion± opiekê w domu i by³y pod sta³± kontrol± lekarza rodzinnego i pielêgniarki ¶rodowiskowej rodzinnej.

Zasady ¿ywienia osób starszych:

1. Nale¿y przede wszystkim pamiêtaæ o spo¿ywaniu posi³ków, poniewa¿ niedo¿ywienie powoduje upo¶ledzenie pracy narz±dów wewnêtrznych, bardzo ciê¿kie choroby, wyniszczenie a nawet ¶mieræ. Utrata si³y, apatia i chudniêcie mog± byæ pierwszym sygna³em alarmowym w/w sytuacji. Powiedz o tym lekarzowi;

2. Posi³ki powinny byæ przygotowywane z produktów naturalnych takich jak warzywa, nabia³, miêso (chude), ryby, kasze, ciemne pieczywo. Zawsze zwracajmy uwagê na przyzwyczajenia kulinarne naszego seniora i respektujmy je, dbajmy o ró¿norodno¶æ posi³ków;

3. Posi³ki ciê¿kostrawne na bazie fasoli, grzybów, kapusty, posi³ki sma¿one, t³uste itp nie s± wskazane ze wzglêdu na gorsz± tolerancjê i d³ugie zaleganie w ¿o³±dku;

4. Kilka (4-5, a nawet 6-7 ma³ych), ró¿norodnych posi³ków, regularnie przyjmowanych w ci±gu dnia, umo¿liwi organizmowi poprawne wch³anianie ¶rodków od¿ywczych, lepsze samopoczucie i zmniejszy dolegliwo¶ci trawienne. Nale¿y unikaæ przejadania siê;

3. Gdy wystêpuj± zaparcia nale¿y spo¿ywaæ produkty zawieraj±ce b³onnik, np. owoce suszone, soki warzywne i przeciery; (wiêcej o b³onniku:)

4. Najwy¿sza jako¶æ pokarmów i atrakcyjny wygl±d zachêci ka¿dego do jedzenia, a mi³e towarzystwo przy stole pobudzi apetyt naszego seniora;

5. Posi³ki tzw. lekkostrawne bêd± najodpowiedniejsze dla osób starszych. Oczywi¶cie nale¿y pamiêtaæ o modyfikacji diety w przypadku specyficznych chorób typu cukrzyca, niewydolno¶æ nerek, w±troby, schorzeniach uk³adu pokarmowego, w stanach pooperacyjnych i wielu innych. O takich dietach decyduje lekarz;

6. Nie stosujmy ostrych przypraw. Mo¿emy zast±piæ je przyprawami zio³owymi poprawiaj±cymi smak jedzenia, poniewa¿ w starszym wieku prawid³owe odczuwanie zapachu oraz smaku jest zaburzone. Ponadto ograniczaj±c ilo¶æ soli, unikniemy nadci¶nienia têtniczego krwi, lub zmniejszymy wysokie ci¶nienie krwi ju¿ wystêpuj±ce u wiêkszo¶ci osób starszych.

Je¿eli sytuacja zdrowotna pozwala seniorowi przyjmowaæ pozycjê siedz±c±:

Nale¿y stworzyæ osobie starszej mo¿liwo¶æ jedzenia przy stole w towarzystwie innych. Szara codzienno¶æ powinna staæ siê bardziej kolorowa, zapewniaæ czas na relaks i czas na spo¿ywanie ulubionych posi³ków.

Gdy wystêpuj± braki w uzêbieniu:

Pamiêtajmy o rozdrabnianiu pokarmów lub wrêcz przecieraniu, aby problemy z gryzieniem nie spowodowa³y niechêci do jedzenia. Przecierane posi³ki powinny byæ ciep³e i urozmaicone. Starajmy siê równie¿ by wygl±d posi³ków przetartych by³ "przyjemny dla oka". Mo¿na podaæ je w miseczce czy g³êbokim talerzu ulubionym przez pacjenta, a na wierzchu przybraæ koperkiem, natk± pietruszki albo bazyli±. Je¿eli przetarte jedzenie ma postaæ papki niezbyt przyjemnej z wygl±du mo¿emy podaæ w wysokim kubeczku, który sprytnie zakryje jej wygl±d.

W przypadku braku apetytu:

Oprócz ma³ych, czêstych porcji jedzenia, warto wypróbowaæ dostêpne w aptece od¿ywki w postaci p³ynnych preparatów w kartonikach lub buteleczkach. Koszt jednej od¿ywki to ok. 8,00 - 9,00 z³otych. Mo¿na je stosowaæ, popijaj±c miêdzy posi³kami lub wrêcz zamiast posi³ku, poniewa¿ dostarczaj± odpowiedni± ilo¶æ kcal. Dostêpne s± równie¿ w wersji dla osób z cukrzyc±.

Gdy osoba starsza nie chce spo¿ywaæ odpowiedniej ilo¶ci p³ynów:

Zdarza siê czêsto, ¿e starsze osoby nie chc± piæ du¿o p³ynów, poniewa¿ boj± siê, ¿e bêd± musia³y non stop chodziæ do toalety opró¿niaæ pêcherz moczowy, a problemy z poruszaniem siê lub nietrzymaniem moczu powoduj±, i¿ mog± nie zd±¿yæ. Z tego te¿ powodu nie wychodz± z domu lub nie pij± p³ynów, aby nie siusiaæ, gdy s± poza domem.

Dlatego te¿ woda i p³yny powinny byæ przyjmowane w ci±gu ca³ego dnia, ma³ymi ³yczkami, bardzo czêsto ("co chwilê"). U³atwi to pracê przewodu pokarmowego i pomo¿e nawodniæ organizm, a nie "przep³ukaæ", czyli nie spowoduje natychmiastowego zgromadzenia moczu w pêcherzu moczowym i nag³ego siusiania. Mocz bêdzie zbiera³ siê powoli w pêcherzu moczowym i bêdziemy mieæ czas nawet na spacer.

Bez wody, cz³owiek powoli staje siê bardzo s³aby, brakuje mu si³y, obni¿a siê sprawno¶æ fizyczna i zmniejsza odporno¶æ organizmu, który staje siê podatny na ró¿nego rodzaju infekcje bakteryjne i wirusowe. Bez wody cz³owiek umiera jak ro¶lina na pustyni.

Karmienie z pomoc± sondy

Je¿eli nasz senior nie mo¿e prze³ykaæ i istnieje ryzyko zach³y¶niêcia, lekarz mo¿e zleciæ ¿ywienie przez zg³êbnik do ¿o³±dka (sondê). Po za³o¿eniu przez nos, sprawdzamy czy zg³êbnik jest prawid³owo umiejscowiony. Mo¿emy wykonaæ to na dwa sposoby:

aspiruj±c wydzielinê - mo¿emy wtedy zobaczyæ czy pojawia siê tre¶æ ¿o³±dkowa;

w przypadku braku wydzieliny - wstrzykujemy ok 10 ml powietrza(!) i jednocze¶nie os³uchujemy nadbrzusze fonendoskopem. Prawid³owo umiejscowiony zg³êbnik podczas wpuszczania powietrza pozwoli us³yszeæ charakterystyczny szmer oraz widoczne uniesienie pow³ok brzusznych w okolicy ¿o³±dka. Nie wpuszczamy p³ynu, poniewa¿ w przypadku b³êdnego wprowadzenia sondy, podamy p³yn do dróg oddechowych zamiast pokarmowych i pacjent mo¿e siê udusiæ.

Do ¿ywienia przez zg³êbnik u¿ywamy zwykle pokarmu samodzielnie przygotowanego w domu i dok³adnie zmiksowanego.

Jednorazowo podajemy 200- 300 ml pokarmu o temperaturze ok 35-37°C.

Przed podaniem pokarmu uk³adamy pacjenta w pozycji wysokiej albo pó³wysokiej, wykonujemy toaletê jamy ustnej pacjenta. Mo¿emy równie¿ podaæ pierwsz± dawkê ciep³ego p³ynu (ok 10-15 ml) np herbaty, aby ³atwiej przechodzi³o jedzenie przez zg³êbnik.

T± sam± czynno¶æ ponawiamy po nakarmieniu chorego - podajemy 10-20 ml ciep³ego p³ynu, np herbaty, przez zg³êbnik w celu oczyszczenia go z resztek jedzenia pozosta³ych w ¶rodku, wykonujemy toaletê jamy ustnej i pozostawiamy pacjenta w pozycji wysokiej jeszcze przez nastêpn± godzinê.

Karmimy chorego ok 5 - 6 razy w ci±gu dnia.

Sonda za³o¿ona do ¿o³±dka musi byæ wymieniana najpó¼niej co 6 tygodni, poniewa¿ istnieje ryzyko wyst±pienia podra¿nienia lub odle¿yn w nozdrzach. W wielu przypadkach zak³adana jest tylko na czas karmienia a nastêpnie wyjmowana.

Zdarza siê, i¿ osoba starsza ze wzglêdu na stan zdrowia wymaga ¿ywienia medycznego, tzw. dojelitowego, którego celem jest dodatkowe podanie sk³adników od¿ywczych, poniewa¿ nie jest w stanie przyjmowaæ ich z pokarmem tradycyjnym.

Do ¿ywienia dojelitowego stosuje siê diety p³ynne, obecnie wytwarzane g³ównie przemys³owo, indywidualnie dobierane do chorego np. bezlaktazowe, normokaloryczne, izoosmolarne itd. Je¶li jednak pacjent wymaga takiego postêpowania, opiekunowie zostan± szczegó³owo poinstruowani w zakresie realizacji tych potrzeb.

Autor: Ma³gorzata Durka, pielêgniarka z wieloletnim do¶wiadczeniem, doktorant I Wydzia³u Lekarskiego WUM, dyrektor ds. koordynacji w House Domowa Opieka