Zęby – budowa anatomiczna
Wszystkie nasze zęby składają się z korzenia umieszczonego pod powierzchnią dziąseł oraz z korony, którą gołym okiem widać w jamie ustnej. Pomiędzy jedną a drugą częścią pośredniczy szyjka zęba. Co ciekawe, zęby nie stanowią jednolitej twardej struktury – w ich środku znajdują się kanały korzeniowe z żywą miazgą oraz komora, czyli całkiem wolna przestrzeń.
Liczba zębów zależy od wieku - u dzieci powinno być ich 20. Wraz z wiekiem uzębienie mleczne zostaje zastąpione przez uzębienie stałe. Dorosły człowiek, u którego nie ma żadnych ubytków i wszystko rozwija się prawidłowo, posiada od 28 do 32 zębów – 8 siekaczy, 4 kły, 8 przedtrzonowców i 8-12 trzonowców (jeśli wykształcą się ósemki).
Zarówno korzenie, jak i korony zębów mogą przybierać rozmaite rozmiary i kształty. Korzenie to tkwiące w kości struktury, dzięki którym ząb pozostaje w stałej pozycji. Bywają one proste albo zagięte; zlewają się ze sobą albo – częściej – stanowią odrębne struktury. Poszczególne zęby człowieka są jedno-, dwu- albo trzykorzeniowe, a w niektórych przypadkach korzeni może być jeszcze więcej.
Jeśli chodzi o korony, choć u każdego z nas mogą się one nieco różnić, wyróżniamy określony zestaw ich stałych cech anatomicznych. Dzięki temu możemy rozpoznać, czy dany ząb jest siekaczem, czy może trzonowcem. Ogółem wyróżniamy cztery grupy zębów (z uwagi na ich kształt, ale i pełnioną rolę).
Rodzaje zębów
- Siekacze – w prawidłowych warunkach dorosła osoba ma 8 siekaczy (4 górne i 4 dolne, 2 z lewej i 2 z prawej strony łuku zębowego). Siekacze tworzą przednią część łuków zębowych i dzielą się na przyśrodkowe oraz boczne (zwane również pierwszymi i drugimi). Są one potrzebne z uwagi na odgryzanie kęsów pokarmu, prawidłową wymowę i estetyczny wygląd twarzy (w tym zewnętrznych rysów warg).
- Za siekaczami znajdują się kły – po jednym z każdej strony łuku zębowego. Wraz z siekaczami stanowią one zęby przednie. Wspomagają one odgryzanie, ale i rozrywanie kęsów pokarmowych, kształtują okolicę kątów ust i wpływają na naszą wymowę.
- Zęby przedtrzonowe – po 4 w szczęce oraz żuchwie; leżą za kłami, po 2 z każdej strony. Dzielą się na przedtrzonowce górne oraz dolne. Pojawiają się dopiero jako zęby stałe; służą do rozdrabniania pokarmów i kształtują wygląd policzków.
- Zęby trzonowe – ostatnie zęby w łukach zębowych, które razem z przedtrzonowcami tworzą grupę zębów bocznych. W prawidłowych warunkach człowiek ma 12 trzonowców: 6 dolnych i 6 górnych. Są one potrzebne do rozdrabniania pokarmu, a przy tym nadają rysy policzkom. Trzonowce to największe zęby, jakie znajdują się w jamie ustnej.
Zęby – budowa histologiczna
Znamy już budowę anatomiczną zębów – pora pochylić się nad ich budową histologiczną, czyli zastanowić się, z jakich składają się tkanek. Jeśli cała Twoja wiedza na ten temat sprowadza się do uproszczonego rysunku z podręcznika do biologii – czytaj dalej!
Zarówno mleczne, jak i stałe zęby składają się z jednakowych tkanek. Do czterech głównych elementów tworzących ząb zaliczamy szkliwo, zębinę, cement i miazgę. Pierwsze trzy to tkanki twarde – mocno zmineralizowane i złożone ze związków organicznych. Tym samym jedyną tkanką żywą – unerwioną i unaczynioną – jest miazga.
- Szkliwo – osłania ząb i jest warstwą położoną na jego powierzchni. Pokrywa całą koronę i zaczyna się już przy szyjce zęba. Szkliwo jest grube na blisko 1-2 mm i złożone niemal w całości (96-99%) z substancji nieorganicznych. Oprócz fluoro- i hydroksyapatytów splecionych ciasno w kryształową strukturę znajduje się miejsce dla kilku procent wody i związków organicznych. Podstawową cechą szkliwa jest jego twardość, która jest zbliżona do stosowanego w jubilerstwie topazu. Podczas odontogenezy (rozwoju zębów) komórki ameloblasty produkują szkliwo i odkładają kryształy warstwami, aż osiągnie ono pełną grubość. Co bardzo ważne, gdy zęby się wyrzynają, tracą warstwę owych komórek, a przez to nie jesteśmy w stanie naturalnie dobudowywać dodatkowej powłoki szkliwa.
- Zębina – warstwa pod szkliwem bądź cementem (gdy mowa o korzeniach zębów) okalająca miazgę. Jest ona częścią nie tylko korony, ale i korzeni zębów. Gruba na kilka milimetrów, jest złożona w 20% z substancji organicznych (szczególnie włókien srebrochłonnych i kolagenowych), a w 70% ze związków mineralnych, które zapewniają jej twardość. Gdy spojrzymy na zębinę pod mikroskopem, zobaczymy, że zamiast jednolitego bloku twardych tkanek stanowi ona warstwę przecinaną przez wiele drobnych kanalików zębinowych. Kierują się one od miazgi w stronę szkliwa, ale ich znaczna część kończy się w zębinie. Każdy kanalik zębinowy zawiera wypustkę komórki miazgi produkującej zębinę (odontoblastu), płyn kanalikowy oraz włókno nerwowe. Odontoblasty – w przeciwieństwie do ameloblastów – są obecne jeszcze długo po wyrzynaniu zębów i wytwarzają zębinę niemal przez całe życie (chyba że ząb będzie martwy, np. po leczeniu kanałowym). Zębina może być: pierwotna – czyli wytwarzana w trakcie rozwoju zęba. Odkładanie zębiny pierwszorzędowej dobiega końca, gdy wykształca się wierzchołek korzenia zęba, wtórna – powstaje po zakończeniu rozwoju zębów i jest wytwarzana aż do śmierci; wydaje się taka sama jak zębina pierwotna, ale bywa mniej regularna, trzeciorzędowa – produkowana w reakcji na bodźce patologiczne; występuje jako zębina odczynowa bądź naprawcza.
- Cement – także: kostniwo; z uwagi na rodzaj pełnionej funkcji traktowany jako tkanka przyzębia (trzymająca zęby w ryzach, czyli w zębodole). Zewnętrzne warstwy cementu przylegają do ozębnej; pokrywa on cieniutką warstwą korzeń zęba. Stabilizacja uzębienia jest gwarantowana przez wnikanie do cementu włókien kolagenowych składających się na więzadło ozębnej. Tak jak szkliwo bądź zębina, warstwę tę tworzą substancje organiczne i nieorganiczne z przewagą tych drugich (stąd jest to tkanka twarda). Nazwa „kostniwo” wynika natomiast z podobieństwa budowy cementu do budowy kości. Obok cementu komórkowego istnieje także jego rodzaj bezkomórkowy.
- Miazga – czyli jedyna żywa tkanka obecna w naszych zębach. Wypełnia komorę zębową i kanały korzeniowe, a zatem jest chroniona przez warstwę szkliwa i zębiny. Połączenie z ozębną biegnie przez otwór wierzchołkowy. Zębina i miazga są bardzo ściśle powiązane – obie rozwijają się z tych samych tkanek i stanowią kompleks endodontium. Warto mieć świadomość, że miazga to dojrzała tkanka łączna podobna swojemu odpowiednikowi obecnemu w sznurze pępowinowym. Żywy obszar tworzący zęby jest złożony z substancji podstawowej obejmującej włókna i komórki. Gdy stomatolog patrzy na miazgę zębową pod mikroskopem, widzi, że jest ona złożona z trzech rozmieszczonych koncentrycznie stref. W samej głębi znajduje się tak zwana warstwa bogatokomórkowa; okala ją warstwa ubogokomórkowa, znana też jako strefa Weila, zaś na samym wierzchu znajdują się komórki wytwarzające zębinę, czyli wspomniane już odontoblasty. Są one ułożone sąsiadująco w stosunku do prezębiny – najświeższej warstwy zębiny.
Co właściwie kryje się pod stwierdzeniem, że miazga stanowi jedyną żywą tkankę tworzącą zęby? Oznacza to, że jest ona unerwiona i obficie unaczyniona, dzięki czemu może pełnić kilka wyjątkowych funkcji. Do takich specyficznych ról pełnionych przez miazgę zaliczamy funkcje:
- odżywczą – czyli dostarczanie do tkanki zęba tlenu i substancji odżywczych, które warunkują jego prawidłowe funkcjonowanie,
- czuciową – ze względu na silne unerwienie miazga rejestruje bodźce bólowe i prowokuje obronne mechanizmy ze strony organizmu,
- obronną – jeśli wystąpią jakieś bodźce patologiczne, odontoblasty automatycznie zajmują się produkcją dodatkowych warstw zębiny w obszarze, gdzie zachodzi owa patologia (np. tam, gdzie rozprzestrzenia się próchnica). W ten sposób miazga izoluje się od bakterii, których zęby boją się najbardziej, i których – jak powszechnie wiadomo – w naszej jamie ustnej wcale nie brakuje.
To również może cię zainteresować:
