Cholera - ostro przebiegająca choroba zakaźna
Cholera jest chorobą zakaźną, którą wywołuje przecinkowiec cholery (Vibrio cholerae). To choroba niebezpieczna, którą łatwo się zarazić przez wypicie zakażonej wody lub zjedzenie skażonego bakterią jedzenia. Cholerą można się zarazić także pośrednio, czyli poprzez kał lub wymiociny chorej osoby. Natomiast rzadziej dochodzi do infekcji w wyniku kontaktu z chorym człowiekiem lub zwierzęciem. Rzadkim źródłem zarażenia są ponadto surowe lub niedogotowane skorupiaki, takie jak kraby, krewetki i inne owoce morza, odłowione w brudnych przybrzeżnych wodach.
Na terenach endemicznych nieleczona cholera bywa przyczyną zgonu, do którego może dojść nawet po kilkunastu godzinach od zarażenia.
Bateria Vibrio cholerae, czyli przecinkowiec cholery, atakująca ludzi, pochodzi z dwóch grup serologicznych: O1 i O139. Serotyp Vibrio cholerae O1 ma dwa biotypy: klasyczny oraz El Tor. Każdy z nich ma z kolei trzy serotypy: Inaba, Ogawa oraz Hikojima. Nie ma jednak większych różnic między nimi, jeżeli chodzi o wywoływane objawy. Bakterie źle znoszą podwyższoną temperaturę, wysychanie i kwaśne środowisko, natomiast dobrze się czują w niskich temperaturach, w środowisku wilgotnym i zasadowym.
Wg danych WHO około 1,3 do 4 mln ludzi rocznie zapada na cholerę, a 21 tys. do 143 tys. umiera. Za sześć pandemii odpowiadał biotyp klasyczny bakterii, natomiast siódmą pandemią, z którą mamy obecnie do czynienia, wywołał biotyp El Tor.
Cholera - objawy
Okres wylęgania się choroby wynosi od kilkunastu godzin do pięciu dni. Średnio uznaje się, że cholera rozwija się po 2-3 dniach od zarażenia. Głównym objawem choroby jest wodnista biegunka. Cholera zaczyna się bardzo gwałtownie i nagle. Pojawiają się biegunki bez bólów brzucha, bez uczucia parcia na stolec i bez gorączki, najczęściej w towarzystwie ostrych wymiotów, ale bez nudności. Stolce są płynne, odbarwione, przypominające jakby wodę po płukaniu ryżu, mają mdły zapach. Biotyp El Tor może ponadto u części osób wywołać atypowy przebieg choroby.
W wyniku biegunki i wymiotów organizm zostaje bardzo szybko odwodniony. Błony śluzowe stają się suche, a skóra traci elastyczność. Pojawiają się skurcze mięśni, chrypka, bezmocz, wyostrzają się rysy twarzy. Jeżeli w takiej sytuacji chory nie otrzyma odpowiedniej ilości płynów i elektrolitów, kończy się to śmiercią z powodu odwodnienia. Dochodzi wtedy bowiem do wstrząsu hipowolemicznego, ostrej niewydolności nerek, pojawia się splątanie, dezorientacja i drgawki hipoglikemiczne. W zależności od stopnia odwodnienia stan chorego szybko się pogarsza, dochodzi do kwasicy metabolicznej i nawet w ciągu kilkunastu godzin może dojść do zgonu.
Najczęściej mamy do czynienia z atypową postacią cholery, czyli tylko z towarzyszeniem biegunki lub w postaci poronnej, szczególnie u dzieci. Brak objawów choroby obserwuje się u około 75 procent zarażonych. Wtedy bakterie obecne są w kale zainfekowanej osoby przez 1 do 10 dni i zarażają kolejne.
Cholera - skąd przybyła ta choroba, gdzie można się zarazić cholerą?
Cholera rozprzestrzeniła się na świat w XIX wieku, gdy wydostała się z terenów zalewowych delty Gangesu w Indiach. Od tego czasu świat dotknęło sześć pandemii cholery, które pochłonęły miliony ofiar na wszystkich kontynentach. Obecnie mamy do czynienia z siódmą pandemią, która rozpoczęła się w Azji Południowej w 1961 roku, do Afryki dotarła w 1971 roku, a do obu Ameryk w 1991 roku. Obecnie jest chorobą endemiczną w wielu krajach.
Najwięcej zachorowań na cholerę odnotowuje się na kontynencie afrykańskim oraz w Azji i w Ameryce Centralnej. W Afryce są to tereny Półwyspu Somalijskiego i Zatoki Adeńskiej, a więc w kraje takie jak Jemen, Somalia, Etiopia, a także Demokratyczna Republika Konga, Zambia, Tanzania, Kenia, Mozambik, Zimbabwe, Malawi i Angola. W Ameryce cholerę spotyka się głównie na Haiti.
Cholera dotyka regionów, gdzie dostęp do czystej wody i urządzeń sanitarnych jest utrudniony. Najbardziej niebezpieczne są slamsy podmiejskie oraz tereny obozów przesiedleńczych, najczęściej przeludnionych i znajdujących się na terenach niestabilnych politycznie. Cholera towarzyszy zazwyczaj kryzysom humanitarnym i przesiedleniom dużych grup ludzi na nieprzygotowane do tego obszary.
Cholera - diagnoza i leczenie
Przypadki zakażenia cholerą wykrywa się na podstawie objawów oraz potwierdza badając próbki kału. Bakterii przecinkowca cholery szuka się dwoma sposobami: za pomocą szybkich testów diagnostycznych (RDT) oraz przez posiew lub testy PCR (technika oparta o badanie DNA).
Cholera jest chorobą łatwą do wyleczenia pod warunkiem, że pomoc przyjdzie szybko. Choremu z umiarkowanymi objawami cholery podaje się doustny roztwór nawadniający (ORS). Standardową saszetkę WHO/UNICEF ORS rozpuszcza się w jednym litrze czystej wody i podaje do picia co dwie godziny. Jest to preparat glukozowo-elektrolitowy, który podaje się w ilości uzależnionej od liczby oddawanych stolców, w czasie do 48 godzin. Płyn ORS zawiera sól kuchenną - 3,5 g, cytrynian sodu - 2,9 g, chlorek potasu - 1,5 g i glukozę - 20,0 g, rozpuszczone w jednym litrze wody.
Ciężkie przypadki choroby, gdy doszło już do znacznego odwodnienia organizmu, konieczne jest dożylne podawanie płynów, zawierających zazwyczaj chlorek sodu, dwuwęglan sodu i chlorek potasu. Podaje się chorym także odpowiednie antybiotyki (tetracykliny), które skracają czas trwania choroby. WHO nie rekomenduje jednak podawania w czasie epidemii cholery antybiotyków ze względu na to, że nie ma udowodnionego wpływu, iż ogranicza to rozprzestrzeniania się cholery oraz ze względu na zwiększającą się antybiotykooporność bakterii.
Cholera - zapobieganie
Najważniejsza w zapobieganiu zakażeniom jest dbałość o czystą wodę i dobry stan urządzeń sanitarnych. W czasie pobytu w kraju endemicznego występowania cholery należy szczególną uwagę zwrócić na higienę osobistą, w tym myć ręce po wizycie w toalecie, a także przed przyrządzaniem i spożywaniem posiłków. Należy jeść tylko żywność poddaną obróbce termicznej i używać wody albo przegotowanej, albo butelkowanej, zamkniętej fabrycznie. Przed wyjazdem warto zaopatrzyć się w tabletki do dezynfekcji wody. W czasie pobytu za granicą nie jeść surowych lub półsurowych ryb i owoców morza i nie używać kostek lodu, przygotowanych z nieprzegotowanej wody lub soków.
Obecnie dostępne są trzy wstępnie zakwalifikowane przez WHO doustne szczepionki przeciw cholerze: Dukoral, Shanchol i Euvichol-Plus. Wszystkie wymagają dwóch dawek dla pełnej ochrony. W Polsce zarejestrowana jest szczepionka Dukoral. Przyjmuje się ją przynajmniej jeden tydzień przed wyjazdem, ponieważ pomiędzy każdą dawką musi być odstęp co najmniej siedmiu dni, ale nie dłuższy niż sześć tygodni. Można ją podawać osobom powyżej drugiego roku życia, z tym że dzieciom w wieku od dwóch do sześciu lat szczepionkę należy podać trzy razy w odstępie 1-6 tygodni. Odporność u dorosłych i dzieci powyżej szóstego roku życia utrzymuje się dwa lata. Po tym czasie konieczna jest dawka przypominająca. U małych dzieci odporność utrzymuje się sześć miesięcy.
Szczepionki Shanchol i Euvichol-Plus stosowane są u osób powyżej jednego roku życia w dwóch dawkach, podanych w odstępie dwóch tygodni. Dwie dawki zapewniają ochronę przez trzy lata, a jedna dawka - na krótki czas.
