Dur brzuszny - źródła zakażenia
Dur brzuszny jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez pałeczki duru brzusznego Salmonella enterica serowar Typhi. Bakteria atakuje tylko człowieka. Do objawów charakterystycznych dla tej choroby należą: gorączka, bóle głowy, splenomegalia (powiększenie śledziony), zajęcie układu nerwowego oraz zmniejszenie się ilości białych krwinek we krwi. Choroba narasta stopniowo i ma długotrwały przebieg. Dur brzuszny często wraca.
Nosicielami chorobotwórczej bakterii są osoby chore, lub zarażone, ale nie mające objawów choroby. Bakteria Salmonella typhi znajduje się głównie w kale zakażonej osoby. Zakażona pałeczkami duru brzusznego woda i żywność trafia do zdrowych osób i powoduje zakażenie, czasem na dużą skalę. Źródłem zakażenia mogą być zbiorniki wodne zanieczyszczone ściekami, a także warzywa uprawiane na polach nawożonych ludzkimi odchodami oraz produkty mleczne i mięsne, skażone Salmonellą typhi. Do skażenia żywności bakteriami duru brzusznego dochodzi także, gdy przy jej przygotowaniu pracują osoby, będące ukrytymi nosicielami, które same nie wykazują objawów chorobowych. Istnieją tzw. nosiciele tymczasowi, a także nosiciele przewlekli, którzy mogą być źródłem zakażenia przez wiele lat. Do przenoszenia bakterii przyczyniają się także muchy, które najpierw żerowały na zakażonych odchodach ludzkich, a potem dostały się do żywności.
Do zakażenia durem brzusznym może ponadto dojść w przez kontakt z chorym, drogą fekalno-oralną oraz - wyjątkowo - drogą oddechową.
Dur brzuszny - przebieg choroby
Okres wylęgania się choroby trwa od jednego do trzech tygodni. Choroba dzieli się na cztery fazy.
W pierwszej fazie pojawia się gorączka. Po tygodniu do objawów dołączają osłabienie, apatia, obojętność, spowolnienie akcji serca. Rośnie gorączka, nawet do 40 stopni C, chory cierpi na biegunkę, ból i obrzmienie brzucha. Dochodzi do powiększenia wątroby i śledziony. Na dole klatki piersiowej i na brzuchu pojawia się plamisto-grudkowa wysypka.
W trzeciej fazie choroby (pod koniec trzeciego tygodnia) gorączka spada, ale może wtedy już dojść do perforacji jelit i krwawienia z układu pokarmowego. Czwarty tydzień choroby to stopniowe cofanie się objawów, zaburzenia neurologiczne i obrzmienie brzucha zanikają, gorączka spada. Rekonwalescencja po chorobie trwa długo. W 8-10 proc. przypadków dur brzuszny powraca.
Przebieg choroby u dzieci bywa łagodniejszy. Rzadko występują objawy neurologiczne, natomiast nasilona jest biegunka.
Dur brzuszny - możliwe powikłania
U chorego na dur brzuszny może dojść do następujących powikłań:
- owrzodzenia i perforacja jelita
- zapalenie pęcherzyka żółciowego
- uszkodzenie wątroby
- odoskrzelowe zapalenia płuc
- uszkodzenia mięśnia sercowego
- zakrzepowe zapalenie żył
- zapalenie dróg moczowych
- zapalenie stawów i kości
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- zapalenie mózgu
- zapalenie wielonerwowe
- zaburzenia psychiczne
Dur brzuszny - diagnoza i leczenie
Aby wydać diagnozę, czy mamy do czynienia z durem brzusznym, wykonuje się analizy krwi (przede wszystkim określa się ilość białych krwinek i szybkość opadania leukocytów) oraz badania kału lub moczu pod kątem obecności bakterii Salmonella typhi. Ponadto szuka się we krwi chorego przeciwciał (tzw. odczyn Widala).
Do leczenia stosuje się antybiotyki. Chory musi być też intensywnie nawadniany. W przypadku, gdy dojdzie do perforacji jelita, konieczna staje się interwencja chirurgiczna. Aby całkowicie usunąć z organizmu chorego bakterie Salmonella typhi potrzeba długiej terapii antybiotykowej. Najskuteczniejszą metodą pozbycia się pałeczek duru brzusznego z organizmu jest cholecystektomia, czyli usunięcie woreczka żółciowego.
Dur brzuszny - zapobieganie chorobie
Zakażeniom durem brzusznym zapobiega się poprzez odpowiednie działania sanitarne. Chodzi tutaj o zabezpieczanie zbiorników wody pitnej przed zanieczyszczaniem ściekami, budowę sieci wodociągowej i kontrolę czystości wody. Ważne jest znalezienie tzw. nosicieli ukrytych i poddanie ich terapii antybiotykowej.
Dur brzuszny to choroba "brudnych rąk", dlatego tak istotne jest zachowanie zasad higieny, a także kontrolowanie sposobów przechowywania żywności i chronienie jej przed dostępem insektów. Nie należy także spożywać surowych warzyw z niesprawdzonych upraw.
Najskuteczniejszą metodą profilaktyczną pozostają szczepienia. W niektórych zawodach szczepienia przeciwko durowi brzusznemu są szczególnie ważne. Należą do nich: personel kuchenny oraz pracownicy służb komunalnych.
O zakażenie durem brzusznym łatwo w krajach, gdzie są kłopoty z dostępem do źródeł czystej wody, głównie w krajach południowo-wschodniej Azji, w Afryce oraz w Ameryce Południowej. Jak podaje WHO rocznie na dur brzuszny zapada od 16 do 33 milionów osób. Dlatego, jadąc do krajów, gdzie dur brzuszny występuje endemicznie, warto najpierw zaszczepić się przeciwko durowi brzusznemu.
Dostępne są dwa rodzaje szczepionek:
- inaktywowane (zabite) pałeczki duru brzusznego
- polisacharydowe, zawierające oczyszczony polisacharyd otoczkowy pałeczki Salmonella typhi
Szczepionki inaktywowane podaje się podskórnie w trzech dawkach plus szczepienie przypominające co 3-5 lat. Szczepionki polisacharydowe natomiast podawane są podskórnie lub domięśniowo w jednej dawce podstawowej oraz w jednej przypominającej co 3 lata.
