Chłoniak Burkitta (Burkitt lymphoma, Burkitt's tumor, malignant lymphoma, Burkitt's type, BL) to nowotwór złośliwy wywodzący się z węzłów chłonnych. Należy do tzw. chłoniaków nieziarnistych, których cechą charakterystyczną jest klonalny rozrost komórek limfoidalnych T lub B. Przez układ limfatyczny przepływa stale chłonka, płyn zawierający komórki zwane limfocytami. Jest to rodzaj białych krwinek, których zadaniem jest zwalczanie szkodliwych drobnoustrojów, czyli bakterii oraz wirusów, a także innych zagrożeń. Powstają w szpiku kostnym i dzielą się na dwa typy: limfocyty B oraz limfocyty T.
Chłoniak nieziarnisty związany jest zatem z niekontrolowanym rozrostem limfocytów typu B lub T. Jedną z odmian chłoniaka nieziarnistego jest chłoniak Burkitta. Występuje dość rzadko i jest związany z rozrostem komórek limfatycznych typu B. Dotyka głównie dzieci i młodzieży, szczególnie chłopców. Sama nazwa pochodzi od nazwiska brytyjskiego lekarza Denisa Parsonsa Burkitta, który jako pierwszy scharakteryzował tę chorobę, obserwując jej przebieg u afrykańskich dzieci, gdzie ten typ chłoniaka występuje endemicznie. Poza Afryką spotykany jest rzadko i związany bywa z niedoborem odporności. Rozwija się dość często w żuchwie, ale może także pojawić się w jelitach, układzie nerwowym, nerkach, jajnikach oraz w pozostałych narządach wewnętrznych.
Istnieją trzy typy chłoniaka Burkitta:
Gdy chłoniak Burkita zaczyna się rozwijać, powoduje bóle brzucha i nudności oraz biegunki. Może też dojść do niedrożności jelit. W klatce piersiowej oraz na szyi dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych. Chory z niewyjaśnionych przyczyn chudnie, ma wysoką gorączkę, nocne poty. Chłoniak powoduje zmiany w funkcjonowaniu tych narządów, które zaatakował, a więc szpiku kostnego, śledziony, wątroby lub np. rdzenia kręgowego czy mózgu.
Do rozpoznania dochodzi po zbadaniu histopatologicznym próbki pobranej z węzła chłonnego. Ponadto, bada się skład krwi oraz płyn mózgowo rdzeniowy oraz szpik kostny. Potrzebne jest też USG lub tomografia komputerowa.
Stadium zaawansowania choroby określa się poprzez liczbę zaatakowanych węzłów chłonnych i ich umiejscowienie. Chłoniak może być zlokalizowany w węzłach chłonnych (chłoniak węzłowy) albo poza (chłoniak pozawęzłowy).
W stadium pierwszym guz jest pojedynczy i rozwija się w obszarze, związanym z węzłem chłonnym skupionym w jednej części ciała, albo - w innym przypadku - w śródpiersiu i jamie brzusznej. Stadium drugie oznacza, że pojawił się guz pozawęzłowy oraz zajęte są węzły chłonne, znajdujące się w pobliżu. W innym przypadku pojawiają się dwa guzy pozawęzłowe po tej samej stronie przepony, ale okoliczne węzły chłonne mogą pozostawać nietknięte. Inny przypadek to pojawienie się guzów w większej ilości węzłów chłonnych po tej samej stronie przepony.
Stadium trzecie oznacza, że guz został zlokalizowany w jamie brzusznej i nie można go usunąć chirurgicznie lub zajmuje kilka narządów w jamie brzusznej. Stadium czwarte to dodatkowo zajęcie szpiku kostnego oraz ośrodkowego układu nerwowego.
Głównym sposobem leczenia chłoniaka Burkitta pozostaje chemioterapia. Intensywne leczenie wymaga dłuższego pobytu w szpitalu. Dodatkowo wykorzystuje się przeciwciało monoklonalne rytuksymab oraz - w niektórych przypadkach - przeszczep szpiku kostnego. W leczeniu stosuje się m.in. takie leki jak: wiskrystyna, cyklofosfamid, doksorubicyna, metotreksat, etopozyd, ifosfamid, cytarabina. Lek w postaci ciała monoklonalnego ma za zadanie rozpoznać białka na powierzchni komórek nowotworowych i związać się z nimi, niszcząc je w ten sposób.
Jest to nowotwór złośliwy o szybkim przebiegu, dlatego konieczne jest szybkie wdrożenie leczenia. Może dotyczyć, na przykład, kości szczęki i rozwijać się niezwykle szybko, z dnia na dzień podwajając swoją objętość. Leczenie jest długotrwałe i powiązane z profilaktyką ośrodkowego układu nerwowego.