Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Mieszkaniec nowoczesnego miasta coraz częściej otacza się niektórymi gatunkami zwierząt, aby dzięki temu odzyskać lub utrzymać równowagę psychoemocjonalną, zaburzoną przez środowisko i systemy życia, które sam stworzył. Jest to jeden z najważniejszych powodów ciągłego zwiększania się liczby zwierząt w domach, w opozycji do ograniczeń nakładanych przez codzienne życie, takich jak: małe mieszkania, nieobecność członków rodziny zajętych pracą lub szkołą, częste podróże sprawiające problemy z opieką nad zwierzęciem itd. Implikacje emocjonalne są jednak na tyle duże, że człowiek przezwycięża wszystkie racjonalne wątpliwości, łącznie z kwestią ochrony zdrowia.
Zwierzęta domowe mogą być nosicielami chorób dwojakiego pochodzenia: niezakaźnych i zakaźnych. Pies, kot, chomik itd. bronią się, gryząc lub drapiąc. Szkody, jakie mogą w ten sposób wyrządzić, są różne. Abstrahując od mniej lub bardziej głębokich ran, ugryzienia i zadrapania mogą stanowić wrota zakażenia dla drobnoustrojów i wirusów powodujących choroby dużo poważniejsze niż miejscowe skaleczenie. Do zarażenia pasożytami może dojść także przez kontakt ze zwierzęciem. Zwierzęta domowe mogą być nosicielami drobnoustrojów, z których niektóre są potencjalnymi czynnikami powodującymi zoonozy. Zakażenie w rzeczywistości jest bardzo rzadkie, ale może się wydarzyć w przypadku braku higieny i doświadczenia w postępowaniu ze zwierzętami.
Choroby przenoszone przez psa
Jedną z najbardziej niebezpiecznych chorób odzwierzęcych jest bąblowica, wywoływana przez tasiemca (tasiemczyca), który przechodzi fazę dojrzałą cyklu życiowego w jelicie cienkim psa. Jajeczka pasożyta wydalane są z kałem i mogą także przylgnąć do obszaru odbytu i pyska, skąd łatwo mogą trafić na ręce człowieka. Może wówczas dojść do bezpośredniego zarażenia drogą pokarmową. Jajeczka po połknięciu otwierają się w jelicie cienkim człowieka, uwalniając larwy przenikające do naczyń żylnych i limfatycznych, którymi docierają do różnych narządów (wątroba, płuca, mózg), gdzie po pewnym czasie (5-10 lat) dają początek cystom. Profilaktyka bąblowicy oparta jest na okresowych badaniach psa u weterynarza i na przestrzeganiu zasad higieny (dokładne mycie rąk po kontakcie z psem, zwłaszcza nieznanym).
Inną zoonozą jest leptospiroza (krętkowica). Czynniki zakaźne, leptospiry, wydalane z moczem psa mogą przeżyć kilka tygodni, zwłaszcza zmieszane z wodą lub błotem. Wrotami infekcji są skaleczenia i otarcia naskórka na dłoniach i ramionach. Ugryzienie również może być źródłem zarażenia, ponieważ pies przenosi bakterie z cewki moczowej w okolice pyska.
Ugryzienie stwarza także ryzyko zarażenia wścieklizną (wścieklizna). Wirus wścieklizny, obecny w ślinie zakażonego zwierzęcia, wnika do organizmu człowieka i atakuje ośrodki nerwowe. Profilaktyka wścieklizny ma istotne znaczenie, zwłaszcza dla osób należących do grupy ryzyka ze względu na warunki pracy lub środowiska.
Na warstwach rogowych naskórka, pazurach i sierści psa mogą bytować pasożyty, niebezpieczne także dla człowieka. Tinea capitis, czyli grzybica owłosionej skóry głowy, oraz Tinea corporis, grzybica obejmująca tylko nagą skórę, to zoonozy, którymi zazwyczaj zarażają się dzieci. Mimo iż istnieje wiele środków farmakologicznych, przeznaczonych do leczenia tych chorób skóry, zaleca się zapobieganie zakażeniom grzybiczym u psa, a gdy się pojawią, leczenie odpowiednimi preparatami przeciwgrzybiczymi.
Rekomenduje się również ochronę psa przed ektopasożytami, zwłaszcza tymi, które żyją na zewnętrznej powłoce ciała. Najbardziej rozpowszechnione są pchły. Pchły psie nie są pasożytami człowieka, ale są potencjalnymi nosicielami chorób. Profilaktykę inwazji pcheł wykonuje się pod kontrolą, a leczenie zakażonych zwierząt przebiega przy użyciu środków owadobójczych pochodzenia roślinnego lub syntetycznego o niskiej toksyczności. Kleszcze , ektopasożyty żywiące się krwią psa, mogą atakować także człowieka, przenosząc na niego drobnoustroje patogenne. Wywołują choroby, powodowane przez przenoszone toksyny. W miejscu ukąszenia kleszcza może pojawić się silne zaczerwienienie, które znika po 1-2 tyg. bez śladu, albo reakcja zapalna, skutkująca powstaniem martwicy i blizny. Wskutek działania substancji toksycznych mogą pojawić się rozległe wykwity pokrzywkowe, którym towarzyszą świąd, gorączka i ból głowy.
Choroby przenoszone przez kota
Zakażenia grzybicze i zakażenia ektopasożytami przenoszone są nie tylko przez psy, lecz także przez koty. Kot jest jedynym zwierzęciem domowym, które może zarazić człowieka toksoplazmozą, szczególnie niebezpieczną w ciąży, zwłaszcza dla płodu. Aby ograniczyć ryzyko zakażenia, zaleca się kobietom w ciąży unikanie bezpośredniego kontaktu z kotami. Posiadanego kota zaleca się poddać badaniu w kierunku toksoplazmozy, aby upewnić się, czy nie jest chory. Nawet jeśli kot jest zdrowy, ciężarnej kobiecie sugeruje się podejmowanie środków ostrożności, np. unikanie czyszczenia kuwet.
Kolejną zoonozą typową dla tego zwierzęcia jest pastereloza, zwana też chorobą ugryzienia kota. Czynnik chorobowy stale bytuje w jamie ustnej i ślinie kota. Przeniesienie na człowieka zachodzi w przypadku ugryzienia lub zadrapania, które powoduje miejscową opuchliznę i ostry ból w sąsiednich stawach. Objawy ustępują po leczeniu antybiotykami.
Choroba wywołana zadrapaniem nazywana jest chorobą kociego pazura, a jej przyczyna nie jest znana. Początkowo objawia się stanem zapalnym skóry w postaci bolesnego zaczerwienienia, które utrzymuje się przez 1-3 tyg. W krótkim czasie choroba postępuje. Pojawia się obrzmienie węzłów chłonnych , które stają się wrażliwe na dotyk i mają charakter twardo-elastyczny. W niektórych przypadkach zapaleniu węzłów chłonnych towarzyszy stan ogólnego złego samopoczucia, ból głowy i gorączka, które ustępują po kilku dniach. Zapalenie węzłów chłonnych utrzymuje się średnio 2-4 mies., a w wyjątkowych przypadkach nawet 2 lata.
Choroby przenoszone przez ptactwo domowe
Choroby, które kanarki i małe papugi mogą przenieść na człowieka, są bardzo rzadkie. Należą do nich papuzica i ornitoza. Pierwsza przenoszona jest przez papugi, druga przez inne ptaki. Człowiek zaraża się przez wdychanie zanieczyszczonego suchymi odchodami powietrza z otoczenia, w którym przetrzymywane są ptaki. Do zakażenia może dojść także przez kontakt bezpośredni z odchodami, wydzielinami z nosa i piórami zainfekowanych zwierząt. Papuzica i ornitoza objawiają się głównie schorzeniami dróg oddechowych, którym towarzyszy gorączka, czasem wysoka, intensywny ból głowy, suchy i bolesny kaszel, niekiedy z obecnością niewielkiej ilości wydzieliny. Objawy i przebieg mogą znacznie różnić się u poszczególnych osób. W niektórych przypadkach choroba może przyjąć formę zbliżoną do grypy, w innych przebiega bezobjawowo.
Zmienność objawów chorobowych znacznie utrudnia diagnozę. W przypadku zapalenia płuc z utrzymującą się wysoką gorączką rozważa się możliwość wystąpienia papuzicy, zwłaszcza gdy pacjent nie reaguje na penicylinę. Zastosowanie długotrwałej antybiotykoterapii jest skutecznym sposobem na wyleczenie i zapobieganie nawrotom choroby. Profilaktycznie zaleca się częste czyszczenie klatek ptaków.
Choroby przenoszone przez rybki akwariowe
Ryby najrzadziej ze wszystkich zwierząt przenoszą choroby na człowieka. Dotyczy to nie tylko ryb morskich, lecz także akwariowych. Istnieje zoonoza skóry, wywoływana drobnoustrojami podobnymi do prątków gruźlicy, która powoduje u człowieka uciążliwe zapalenie skóry, charakteryzujące się lekkim zaczerwienieniem i występowaniem małych guzków podskórnych w miejscu zakażenia. Zarażenie człowieka następuje przez kontakt bezpośredni z naskórkiem zarażonej ryby, którą można rozpoznać po lekko obrzmiałym ciele, podniesionych łuskach, postrzępionych płetwach i wypukłych oczach. Jeśli ryba choruje, podczas czyszczenia akwarium zaleca się zakładać rękawiczki, uważając, by nie zanurzyć niechronionej ręki w wodzie.
Choroby przenoszone przez małe gryzonie domowe
Mysz domowa, biała myszka, chomik i świnka morska to małe gryzonie, które mogą wywołać u człowieka limfocytarne zapalenie splotu naczyniówkowego i opon mózgowych, wirusową chorobę odzwierzęcą. Do zakażenia dochodzi przez kontakt z odchodami, moczem i wydzieliną z nosa i gardła tych zwierząt. Przeniesienie wirusa zachodzi drogą kropelkową, pokarmową lub przez skaleczenia skóry. Po okresie inkubacji wynoszącym ok. 6-13 dni choroba może objawiać się podobnie jak grypa lub wywołać poważniejsze symptomy, charakterystyczne dla nietypowego zapalenia płuc lub zapalenia opon mózgowych.
Małe wiewiórki bardzo rzadko mogą przenosić gorączkę szczurzą, wywoływaną przez drobnoustrój bytujący w ich jamie nosowo-gardłowej. Człowiek zaraża się przez ugryzienie, po którym pojawia się nawracająca gorączka i obrzęk w miejscu rany. Zastosowanie odpowiedniej terapii antybiotykowej skutkuje całkowitym wyleczeniem.
Choroby przenoszone przez zwierzęta domowe- higiena
Przed podjęciem decyzji o trzymaniu zwierzęcia w domu należy poznać pewne higieniczno-sanitarne standardy zachowań.
- Dobrze jest, gdy zwierzę jest zabierane ze schroniska lub brane od osób prywatnych, w przeciwieństwie do zakupu w sklepach lub w hodowlach. Zwierzęta hodowane w celach handlowych, sprzedawane w sklepach, są z natury słabsze ze względu na selekcję ras bądź krzyżowanie zwierząt spokrewnionych. Powoduje to ich większą podatność na choroby, w szczególności zakaźne. Ich układ odpornościowy jest mniej efektywny z powodu szybkiego odstawienia od karmiącej matki.
- Zwierzęta zabrane z ulicy są poddawane leczeniu weterynaryjnemu. Zaleca się wykonanie badania odchodów w celu zastosowania odpowiedniego leczenia przeciw pasożytom oraz wykonanie podstawowych szczepień. W każdym przypadku konieczne jest poświęcenie czasu na szczególną obserwację zwierzęcia.
- Nabycie zwierzęcia z kraju Trzeciego Świata, poza tym, że w przypadku gatunków chronionych jest zabronione przez prawo, dodatkowo jest odradzane ze względu na sposób przeprowadzania tam kontroli weterynaryjnych, które nie zawsze spełniają odpowiednie normy.
W stosunku do najczęściej trzymanych w domu gatunków zwierząt, czyli psa i kota, najważniejsze są dwie niżej opisane zasady.
- Kot - nie należy nigdy zaniedbywać stanu zdrowia kota, zwracając szczególną uwagę na jego nos, który u zdrowego zwierzęcia jest wilgotny, oczy, będące zwykle błyszczące i klarowne, wargi różowe i niedrżące, sierść błyszcząca. Kot powinien być wesoły, agresywny i mieć wyostrzony słuch. Powinien mieć zapewnione odpowiednie warunki higieniczne poprzez umieszczenie kuwety w przewiewnym miejscu oraz codzienne jej wymienianie. Zaleca się wykonywanie szczepień przeciwko zapaleniu jelit, które jest chorobą zakaźną mogącą spowodować śmierć kota w ciągu jednego dnia od zarażenia.
- Pies to zwierzę delikatne, które może nabawić się tych samych chorób co człowiek (zapalenie oskrzeli, cukrzyca itd.), dlatego zaleca się okresowe wizyty u weterynarza. Wśród chorób charakterystycznych dla psów można wyróżnić te, którym zapobiega się za pomocą szczepień, jak np. nosówka, wścieklizna, leptospiroza, wirusowe zapalenie wątroby oraz wymagające leczenia po ukazaniu się pierwszych objawów, jak np. babeszjoza, toksoplazmoza, egzema, nużyca, grzybica, robaki. Psy, w szczególności trzymane na zewnątrz, powinny być szczepione dwa razy do roku (na wiosnę i na jesieni) przeciwko leptospirozie oraz karmione w domu, ponieważ miska z jedzeniem pozostawiona na zewnątrz zwabia szczury, które przenoszą leptospiry, a te wraz z ich moczem mogą dostać się do przewodu pokarmowego psa.
