Narządy rozrodcze mężczyzny: anatomia
Męski układ rozrodczy składa się z dwóch gonad, czyli jąder, z dróg nasiennych i z narządu do kopulacji, czyli prącia. Gonada, zwana jądrem, jest parzystym organem, którego główną funkcją jest produkcja męskich gamet. Jądro łączy się z pierwszym odcinkiem dróg nasiennych. Drogi nasienne prowadzą dalej przez najądrze, organ przylegający do jądra, wraz z którym tworzą jądro. Najądrze prowadzi dalej do nasieniowodu, z którego ostatnim, rozszerzonym odcinkiem łączą się pęcherzyki nasienne. Drogi nasienne biegną dalej do przewodów wytryskowych uchodzących do cewki moczowej. Cewka, wspólny przewód układu moczowego i rozrodczego, biegnie od pęcherza moczowego; w jej górnym biegu łączą się z nią przewody wytryskowe; końcowy odcinek cewki przebiega wewnątrz prącia.
Ponadto domęskiego układu rozrodczego należą gruczoły sąsiadujące z cewką moczową, tj. prostata i gruczoły opuszkowo-cewkowe, oraz moszna, wewnątrz której znajdują się jądra i pierwszy odcinek dróg nasiennych. Oprócz wytwarzania plemników, męskie gonady produkują hormony androgenne, które pełnią szczególną funkcję w dojrzewaniu gamet i różnicowaniu drugorzędowych cech płciowych. Drogi nasienne z przylegającymi gruczołami pełnią podwójną funkcję: dróg wyprowadzających plemniki oraz narządów wydzielniczych, wytwarzających różne składniki spermy, która jest naturalnym środowiskiem utrzymującym zdolność plemników do zapłodnienia. Plemniki łącznie z pozostałymi składnikami tworzą spermę. Narząd kopulacyjny (prącie) umożliwia odbycie kopulacji i wprowadzenie spermy do żeńskiego układu rozrodczego, gdzie może dojść do zapłodnienia.
Gonady i gruczoły przylegające do cewki moczowej są narządami miąższowymi, złożonymi z torebki, zrębu i miąższu. Z kolei drogi nasienne mają strukturę narządów jamistych; w większości ich ściana jest zbudowana z różnych warstw tworzących błonę śluzową, błonę mięśniową i przydankę. W męskim układzie rozrodczym mogą wystąpić różne schorzenia spowodowane wadami wrodzonymi, zaburzeniami funkcjonowania, zakażeniami lub nowotworami.
Narządy rozrodcze mężczyzny: wady wrodzone
Całkowity brak prącia jest wadą skrajnie rzadką. Mocz jest w takim przypadku wydalany poprzez dolną cewkę moczową, która ma ujście w kroczu lub w odbytnicy. Mniejszy stopień anomalii to prącie uwstecznione, które występuje ukryte między fałdami moszny lub w tkankach krocza, podobne do łechtaczki. Inna rzadka anomalia to podwójne prącie, czyli obecność dwóch narządów, z których każdy jest wyposażony w osobną cewkę moczową; obie cewki mogą wyprowadzać zarówno mocz, jak i nasienie lub jedna z nich może być przeznaczona wyłącznie dla moczu, a druga dla spermy. Mniejszy stopień wady to podwójna żołądź; w takim przypadku podział dotyczy tylko żołędzi. Występuje wiele przypadków wrodzonego skręcenia prącia, kiedy to narząd jest skręcony wokół własnej osi o 90° lub nawet o 180° oraz gdy całe prącie, poza żołędzią, mieści się w mosznie, rozwiniętej anormalnie w kierunku przednim.
Wszystkie powyższe wady rozwojowe mogą nie wpływać na życie i aktywność seksualną. W szczególnych przypadkach stosowane są zabiegi chirurgiczne, zarówno w celach estetycznych, jak i funkcjonalnych.
Pozostałe elementy męskiego układu rozrodczego, których dotykają wady wrodzone, to napletek, wędzidełko, moszna, powrózek nasienny i drogi nasienne.
Napletek może się nie rozwinąć lub być przedzielony biegnącą centralnie bruzdą. Częściej zdarza się, że ujście napletka jest zbyt ciasne, co uniemożliwia lub utrudnia zsunięcie się napletka do podstawy żołędzi; jest to wrodzona stulejka (stulejka i załupek). Najpowszechniejszą wadą wrodzoną wędzidełka jest jego zbyt mała długość, która w czasie erekcji może powodować wygięcie żołędzi w dół, utrudniające współżycie; podczas stosunku może dojść do zerwania wędzidełka, co wiąże się z mniej lub bardziej intensywnym krwawieniem. W przypadku niezstąpienia jąder zawsze występuje niedorozwój moszny. Wady anatomiczne dróg nasiennych stanowią 30% przyczyn azoospermii wydzielniczej.
Nieprawidłowości mogą występować także w jądrze:
1) nieprawidłowości związane z brakiem lub wadą narządu; obustronny brak jąder jest zjawiskiem wyjątkowym, tak samo jak brak jednego jądra. Częściej zdarza się hipoplazja jąder, zwykle obustronna, która w łagodniejszych przypadkach mija samoistnie w okresie dojrzewania; często hipoplazji towarzyszy niezstąpienie jednego lub obydwu jąder;
2) nieprawidłowości związane z nadmiarem narządów: opisano bardzo niewiele przypadków nadliczbowego jądra (triorchidia);
3) nieprawidłowa migracja: jądra powstają w okolicach lędźwiowych i ok. 3. mies. życia płodowego wędrują do dołu biodrowego, aby dotrzeć do ujścia pachwinowego w 4. mies.; w chwili narodzin
znajdują się w mosznie. Osobną grupę nieprawidłowości jąder stanowią różne formy hipogonadyzmu - wady układu rozrodczego, charakteryzującej się dysfunkcją gonad męskich i żeńskich w produkcji hormonów.
Narządy rozrodcze mężczyzny: zaburzenia funkcjonowania
Złożone funkcje męskiego układu rozrodczego mogą zostać upośledzone przez liczne nieprawidłowości, rozróżniane, w zależności od ich przyczyny, na organiczne i funkcjonalne. Najważniejszym z zaburzeń jest impotencja, występująca w formie niemocy płciowej i niezdolności do rozrodu. Wśród przyczyn organicznych (somatogennych) niemocy płciowej, poza
wrodzonymi wadami, wymienia się powikłania po nabytych dolegliwościach uszkadzających narząd, tj. ciężkie urazy, rany od broni białej, poparzenia, gangreny narządów płciowych itd. Niemoc płciowa może być wywołana także niedoborem hormonów. Zdarzają się uszkodzenia ośrodków nerwowych odpowiedzialnych za erekcję, mieszczących się w rdzeniu na wysokości drugiego i trzeciego kręgu lędźwiowego, powstałych w wyniku wypadków, stanów zapalnych itp. lub uszkodzenia nerwów; ww. uszkodzenia mogą być przyczyną poważnych zaburzeń erekcji, włącznie z impotencją. Większości zaburzeń erekcji można przeciwdziałać dostępnymi na rynku lekami, które właściwie zastosowane są bardzo skuteczne. Inna grupa chorób organicznych, związanych głównie z dolegliwościami układu płciowego o charakterze lokalnym, prowadzi do niezdolności do rozrodu, np.: kastracja, zniesienie procesu wytwarzania plemników w ciężkich przypadkach wnętrostwa, nowotwory itp.; choroby wywołujące azoospermię pierwotną. Wyróżnia się również azoospermię wtórną, która jest konsekwencją obustronnych uszkodzeń dróg wyprowadzających spermę.
Chroniczne zapalenia prostaty i nowotwory prostaty mogą wywoływać teratospermię, tzn. wytrysk nasienia zawierającego nieżywotne, czasem też wadliwe morfologicznie plemniki. Uszkodzenia cewki moczowej mogą być przyczyną istotnych zaburzeń ejakulacji.
Poza grupą zaburzeń somatogennych istnieje grupa zawierająca zaburzenia funkcjonalne i na tle nerwowym. Od dawna najczęstszym z zaburzeń funkcjonalnych polegającym na niedoborze jest psychogenna impotencja męska, która polega na niemożności dokonania aktu płciowego z powodu braku erekcji lub z powodu erekcji niepełnej bądź umykającej, bez występowania przyczyny organicznej. Wśród psychogennych zaburzeń ejakulacji najczęściej występuje wytrysk przedwczesny, dolegliwość usuwana na drodze psychoterapii lub leczenia farmakologicznego. Zaburzenia polegające na nadmiarze stanowią stany hiperseksualne wrodzone lub pojawiające się na skutek niewłaściwych terapii hormonalnych. Do tej grupy zaburzeń zalicza się nasieniotok i priapizm. Nasieniotok polega na wycieku spermy bez aktu seksualnego ani orgazmu. Przyczyną są urazy cewki moczowej, odbytu oraz układu nerwowego (wiąd rdzenia, postępujący paraliż). Wśród zaburzeń polegających na nadmiarze erekcji wymienia się priapizm okresowy i stały.
Narządy rozrodcze mężczyzny: stany zapalne ostre i przewlekłe
We wszystkich narządach składających się na męski układ rozrodczy mogą wystąpić procesy zapalne lub opryszczka narządów płciowych różnego rodzaju i o różnym charakterze. Najczęściej spotykane ostre stany zapalne prącia to zapalenia żołędzi i napletka, np. pospolite stany zapalne żołędzi i wewnętrznej powierzchni napletka pojawiające się z różnych przyczyn, niekoniecznie związanych z aktywnością seksualną (głównie z powodu braku higieny). Żołądź jest preferowanym siedliskiem ostrych infekcji o pochodzeniu wenerycznym. Zdecydowanie ostry przebieg ma opryszczka narządów płciowych, która objawia się w różnych okolicznościach, również poza kontaktami wenerycznymi, i trwa kilka dni; wykazuje skłonność do nawrotów.
Rzeżączka, która pierwotnie jest zlokalizowana w cewce moczowej może wywoływać komplikacje w postaci zapalenia żołędzi, ciał jamistych, naczyń i węzłów chłonnych. Ostry stan zapalny jądra stanowi częste powikłanie chorób o ostrym przebiegu, tj.: nagminne zapalenie przyusznic (przede wszystkim), dur plamisty, posocznica itd. W takich przypadkach prawdopodobna jest wtórna atrofia zakażonego jądra (dwustronna infekcja jest rzadka). Ostre zapalenie najądrzy jest zwykle wtórne po infekcjach zlokalizowanych głównie w okolicy prostaty i pęcherzyków nasiennych, przenoszących się na najądrza poprzez cewkę moczową. Ostre zapalenia prostaty i pęcherzyków nasiennych występują stosunkowo często.
Narządy rozrodcze mężczyzny: nowotwory
Nowotwory męskiego układu rozrodczego atakują przede wszystkim prącie i jądra; jednak zmiany nowotworowe mogą pojawiać się, częściej lub rzadziej, we wszystkich narządach układu rozrodczego. W prąciu wyjątkowo zdarzają się niezłośliwe nowotwory, łatwe do zdiagnozowania i leczenia; istotniejszy jest rak prącia, który stanowi 2% raków skóry. Stulejka sprawia, że narząd jest predysponowany do pojawienia się raka. Najbardziej narażeni na jego wystąpienie są mężczyźni w wieku 40-60 lat. Nowotwory jądra zaczynają się podstępnie i szybko znoszą czucie zaatakowanego jądra, które powiększa się aż do rozmiaru indyczego jaja lub bardziej.
Narządy rozrodcze mężczyzny: przedwczesny wytrysk
Przedwczesny wytrysk jest zaburzeniem, które dotyka 20-30% mężczyzn. Nie jest to problem typowy dla wieku młodzieńczego, jak się powszechnie uważa. Zasadniczo jeśli problem pojawi się w młodym wieku, będzie dotyczył także wieku dorosłego i starczego.
Cechy przedwczesnego wytrysku
Nie ma medycznej definicji "prawidłowego czasu" stosunku seksualnego. Przedwczesny wytrysk występuje, gdy dochodzi do niego wcześniej, niż jest to spodziewane i powoduje dyskomfort. Może być spowodowany wieloma przyczynami: brakiem serotoniny na poziomie rdzenia kręgowego (przyczyna pierwotna), stanem zapalnym napletka lub żołędzia albo występowaniem krótkiego wędzidełka. Wyboru terapii dokonuje się w zależności od przyczyny. W związku z brakiem serotoniny prowadzone są badania nad nowym lekiem, który działa podobnie jak środki antydepresyjne. Jest jednak szybciej rozkładany, co umożliwia przywrócenie prawidłowych wartości serotoniny. Jeśli przyczyną jest stan zapalny, należy go wyleczyć, a w przypadku krótkiego wędzidełka można zastosować zabieg chirurgiczny.
Narządy rozrodcze mężczyzny: hormony męskie
Męskie hormony płciowe , zwane androgenami, są wydzielane głównie przez komórki śródmiąższowe jąder (komórki Leydiga), ale niewielkie ich ilości są syntetyzowane także w istocie korowej gruczołów nadnerczowych.
Testosteron
Jest to hormon androgenowy wydzielany w największych ilościach. Krąży we krwi związany z niektórymi białkami osocza. W wielu komórkach docelowych, np. komórkach gruczołu krokowego, pęcherzykach nasiennych i zewnętrznych męskich narządach płciowych, jest przekształcany w inny hormon androgenowy, dihydrotestosteron, który z kolei stymuluje komórki tych narządów.
Wydzielanie testosteronu rozpoczyna się w czasie rozwoju płodowego i trwa około tygodnia po urodzeniu; jest praktycznie zerowe w czasie dzieciństwa, ale szybko wzrasta w wieku 13-15 lat. Ta faza rozwoju, w której osoba staje się zdolna do rozmnażania, określana jest jako dojrzewanie. U osób płci męskiej po okresie dojrzewania wydzielanie testosteronu trwa nieprzerwanie. Testosteron początkowo jest wydzielany przez komórki śródmiąższowe jąder embrionu po ok. 8. tyg. ciąży i pobudza rozwój męskich narządów płciowych, takich jak prącie, moszna, gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne i przewody wydzielnicze gruczołów. Następnie pobudza zejście jąder do moszny. W okresie dojrzewania testosteron stymuluje zwiększenie jąder i zewnętrznych narządów płciowych oraz pobudza rozwój trzeciorzędowych męskich cech płciowych. Główną męską cechę płciową stanowią jądra; trzeciorzędowe cechy, które określają m.in. wygląd męskiego dorosłego ciała, to:
- przyrost owłosienia, w szczególności na twarzy, klatce piersiowej, w rejonie jam pachowych i łonie, czasami połączony ze zmniejszeniem wzrostu włosów;
- powiększenie krtani i zgrubienie strun głosowych połączone z rozwojem niskiego tonu głosu;
- zgrubienie skóry;
- zwiększenie przyrostu masy mięśniowej połączone z rozwojem szerszych barków i relatywnym zwężeniem talii;
- zgrubienie i wzmocnienie kości.
Testosteron zwiększa metabolizm komórkowy i produkcję krwinek czerwonych (z tego powodu średnie stężenie krwinek czerwonych w mililitrze krwi jest większe u mężczyzn niż u kobiet) oraz pobudza aktywność płciową, działając na określone rejony mózgu. Rozwój drugorzędowych męskich cech płciowych jest bezpośrednio związany
z ilością testosteronu wydzielanego przez komórki śródmiąższowe, regulowaną przez system, do którego należy podwzgórze. U mężczyzn w średnim wieku podatność komórek docelowych na testosteron i jego stężenie we krwi zazwyczaj się zmniejsza. W konsekwencji, pomimo że aktywność seksualna może trwać do zaawansowanego wieku, mężczyźni starzejąc się, przechodzą zmniejszenie funkcji seksualnych, nazywane męskim klimakterium (andropauzą).
Steroidy anaboliczne
Hormony androgenne są steroidami o efekcie maskulinizującym (androgeniczne) i stymulującymi przyrost niektórych tkanek (anabolizm). Syntetyczne formy testosteronu są niejednokrotnie wykorzystywane w leczeniu pewnych postaci anemii, złośliwych nowotworów płuc, osteoporozy. Te leki, potocznie nazywane steroidami anabolicznymi (sterydami), czasami są podawane sportowcom w celu zwiększenia masy ciała i poprawy osiągów; prawie zawsze ich podawanie jest nielegalne. Steroidy anaboliczne mogą pobudzać przyrost masy mięśniowej, jeśli są stosowane równocześnie z odpowiednią dietą i specyficznym treningiem. Wywołują jednak wiele niepożądanych i niebezpiecznych efektów ubocznych, takich jak zmiany funkcji wątroby, zwiększenie
ryzyka dysfunkcji sercowo-naczyniowych, zaburzenie równowagi hormonów płciowych i poważne zaburzenia psychologiczne.
Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
