Zaczerwienienie, łuszczenie, wypryski, obrzęki, swędzenie tak nieznośne, że staje się największym życiowym problemem - alergie skórne to dla osób uczulonych prawdziwe utrapienie. Część z nich uniemożliwia normalne życie, beztroskie dzieciństwo, potem wybór upragnionego zawodu czy kontynuowanie wyuczonej pracy. Do najczęściej spotykanych chorób alergicznych skóry należy atopowe zapalenie skóry (AZS). Ta przykra dolegliwość najczęściej dotyka małe dzieci i staje się poważnym problemem nie tylko dla maluchów, ale i dla ich rodzin.
Błąd systemu
Atopia to pewien defekt układu odpornościowego prze- noszony w genach na następne pokolenia. Polega na tym, że organizm w sposób irracjonalny zaczyna się gwałtownie bronić przed czynnikiem całkiem nieszkodliwym, np. przed jakimś pokarmem. Mechanizm tej obrony jest skomplikowany, a lawina reakcji kończy się przykrymi objawami, np. katarem siennym (w alergicznym nieżycie nosa), dusznościami (przy astmie), łzawieniem oczu (przy zapaleniu spojówek) lub świądem, wysuszeniem i pękaniem skóry. Te ostatnie objawy świadczą o tym, że atopia przybrała postać atopowego zapalenia skóry. Zdarza się ono u 1-5 proc. populacji, jednak najczęściej u małych dzieci (już od trzeciego miesiąca życia). Maluch może wyrosnąć z AZS, w przyszłości taki młody człowiek może zapaść na inną formę alergii, np. na astmę. AZS zdarza się też u dorosłych. Czynnikiem drażniącym mogą być pokarmy (np. jaja, mleko krowie, cytrusy, miód, czekolada), dodatki chemiczne do żywności: konserwanty, barwniki zawarte np. w gotowych daniach, keczupie itp., sierść zwierząt, roztocza, pyłki roślin.
Oj swędzi, swędzi
Podrażnienie pojawia się zwykle na policzkach, szyi oraz w zgięciach łokci i kolan. W tych miejscach powstają sączące płyn pęcherzyki, pojawiają się zaczerwienienia i grudkowe wykwity, a jeśli choroba ma charakter przewlekły - znaczne pogrubienie naskórka w zmienionych okolicach. Skóra staje się wysuszona i pozbawiona płaszcza lipidowego, zaczyna straszliwie swędzieć. Większość chorych wymienia właśnie ów dokuczliwy świąd jako najgorsze doświadczenie związane z AZS. Tym gorzej, że skóry nie wolno drapać (ale jak wytłumaczyć to małemu dziecku?), bowiem jej cienka, osłabiona warstwa jest bardzo podatna na uszkodzenia. Wówczas łatwo może dojść do nadkażenia bakteryjnego (najczęściej gronkowcem złocistym, paciorkowcami) lub grzybiczego. Bakterie żerujące na popękanej skórze wytwarzają toksyny, które nasilają swędzenie. Trudno uniknąć drapania, a wówczas choroba ulega zaostrzeniu.
Unikać i natłuszczać
Jak w przypadku każdej alergii leczenie trzeba zacząć od unikania kontaktu z alergenem i w miarę możliwości usunąć go z otoczenia. Małe dzieci należy obserwować i stopniowo eliminować te czynniki, które mogą być przyczyną reakcji alergicznej. W przypadku niemowląt karmionych piersią mama musi pilnie śledzić wszelkie związki między swoją dietą a stanem skóry dziecka i wyrzec się na czas karmienia drażniących pokarmów (karmienie piersią jest dla małych alergików szczególnie wskazane, bo choć nie wyleczy z atopii, pomaga w nabraniu odporności). Z czasem, gdy do jadłospisu wprowadzane są stałe pokarmy, trzeba obserwować reakcje dziecka. Jeśli okaże się, że jest uczulone na jakiś pokarm, należy go wycofać z jadłospisu, a gdy trzeba, po konsultacji z lekarzem ułożyć specjalną dietę rekompensującą jego brak (tak jak np. w przypadku uczulenia na mleko krowie).
Należy także unikać używania poduszek i kołder wypchanych pierzem, stosowania detergentów i drażniących skórę chemikaliów. Trzeba często wietrzyć i odkurzać mieszkanie, wystrzegać się zadymionych pomieszczeń (dym wysusza skórę). Alergik musi zapomnieć o hodowaniu w domu zwierzątek. Do podstawowych metod walki z AZS należy także codzienne natłuszczanie i nawilżanie skóry. Stosuje się do tego celu tzw. emolienty: specjalne emulsje do kąpieli, płyny pod prysznic, mleczka i kremy kupowane w aptekach. Bardzo ważne jest, by po kąpieli nie trzeć ciała ręcznikiem, lecz jedynie delikatnie je osuszyć. Natłuszczanie i nawilżanie trzeba powtarzać w ciągu dnia, stosując delikatne kremy.
Przełom w leczeniu
W leczeniu alergii skórnych ważną funkcję pełnią maści sterydowe. Jednak ich długotrwałe stosowanie powoduje, że skóra staje się cienka, powstają rozstępy, czasem polekowy trądzik różowaty. Dlatego bardzo ważną wiadomością dla wszystkich doświadczonych przez AZS jest wejście na rynek pierwszych leków przeznaczonych do stosowania zewnętrznego niezawierających sterydów. W Polsce można już kupić na receptę Elidel (Novartis), a niebawem w aptekach pojawi się oparty na jeszcze skuteczniejszej substancji czynnej Protopic (Fujisawa). Leki te stosuje się zamiast maści sterydowych. Badania potwierdzają ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania u dorosłych i dzieci. Stosowanie maści przeciwzapalnych często trzeba uzupełnić środkami przeciwbakteryjnymi i przeciwgrzybiczymi. Zaleca się też maści redukujące zgrubiały naskórek do prawidłowej, gładkiej powierzchni. Gdy choroba ma ostry przebieg, lekarz zwykle zaleca też leki przeciwhistaminowe, czyli hamujące świąd , pieczenie, zaczerwienienie.
Co mnie uczula?
Jeśli obserwacja reakcji organizmu nie daje odpowiedzi na to pytanie, lekarze decydują się na przeprowadzenie testów. Można oznaczyć poziom przeciwciał IgE (odpowiedzialnych za reakcję alergiczną) z surowicy krwi lub wykonać punktowe testy skórne. Za pomocą testów przeprowadzonych na skórze można też wskazać alergeny kontaktowe, czyli ustalić, na jakie czynniki jesteśmy uczuleni (np. nikiel, chrom itd.). Testy nie dadzą jednak odpowiedzi na pytanie o przyczynę uczulenia, jeśli reakcja alergiczna następuje na skutek podrażnienia.
Skóra zmieniona przez chorobę
W miejscach dotkniętych atopowym zapaleniem skóry naskórek jest bardzo wysuszony. Jego obumarłe komórki tworzą mikroskopijne łuski - chora skóra przypomina skórę słonia. Ponieważ bariera,
jaką tworzy zdrowa skóra, jest bardzo osłabiona, łatwo dochodzi do infekcji bakteryjnych lub grzybiczych i stanów zapalnych.
Odcienie uczuleń
Choroby alergiczne skóry mają różne przyczyny, obraz i przebieg.
Bardzo często uczulenie na różne czynniki objawia się w ten sam sposób. Oto, jakie reakcje (oprócz AZS) występują najczęściej.
- Pokrzywka
Ma kilkanaście odmian. Przyczyną pokrzywki ostrej (trwającej od kilku godzin do kilku tygodni) mogą być alergeny pokarmowe, wziewne (pyłki, roztocza, środki chemiczne, sierść zwierząt), leki, ale także stres. W pokrzywce atopowej najczęściej czynnikiem drażniącym są pokarmy i alergeny wziewne. Pokrzywka kontaktowa pojawia się w miejscu, gdzie skóra zetknęła się z czynnikiem drażniącym, np. pokarmami (ryby, ziemniaki, cebula, szparagi), roślinami, meduzą, jadem owadów. Zdarzają się także pokrzywki przewlekłe, których najczęstszą przyczyną bywa stres .
- Jak to wygląda?
Do charakterystycznych objawów pokrzywki należą bąble pokrzywkowe i obrzęk naczynioruchowy. Mogą występować łącznie lub oddzielnie. Bąble mają od kilku milimetrów do kilku centymetrów średnicy, wystają ponad powierzchnię skóry, są koloru różowego lub porcelanowobiałego. Mogą się pojawić bardzo szybko, a potem zniknąć bez śladu. Towarzyszy im swędzenie skóry. Obrzęk naczynioruchowy pojawia się najczęściej tam, gdzie pod skórą występuje mało tkanki łącznej: w okolicach oczu, ust, narządów płciowych, ale też może objąć krtań, co grozi uduszeniem. Na skórze widoczny jest jako dość blady, rozlany obrzęk pojawiający się równie szybko i znikający jak bąble pokrzywkowe. Osoba uczulona odczuwa w tych miejscach ból i pieczenie.
- Wyprysk kontaktowy (egzema) Czynnikiem drażniącym może być niemal wszystko, najczęściej jednak metale (nikiel, kobalt, chrom - a więc i substancje, których są składnikiem: cement, farby, garbowana skóra, zapałki, impregnaty do drewna, świeży druk), składniki gumy, barwniki, żywice epoksydowe, leki stosowane zewnętrznie i kosmetyki. Niektórych alergenów możemy unikać (np. kupować kosmetyki tylko dla alergików), problem pojawia się przy tych wszechobecnych (np. uczulający nas metal może być składnikiem nie tylko biżuterii, ale także guzików, oprawek długopisów, sprzętów domowych itp.) albo tych, na które jesteśmy narażeni w pracy. W skrajnych wypadkach osoby chore muszą zmienić zawód.
- Jak to wygląda?
W miejscu, gdzie naskórek zetknął się z czynnikiem drażniącym, pojawiają się grudki, pęcherzyki, w stanach ostrych z pęcherzyków sączy się płyn, mogą uwidocznić się nadżerki, zgrubienie i znaczne zaczerwienienie skóry. Miejsce powstania tych zmian podpowiada często ich przyczynę, np. jeśli uczulenie pojawi się w okolicach pępka i ma kształt koła, prawdopodobnie jest to reakcja na kontakt z metalowym guzikiem od spodni.
- Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne (fotodermatozy)
Te pierwsze występują wtedy, gdy w organizmie pojawi się duża ilość czynnika uczulającego, który pod wpływem promieni słonecznych wywołuje reakcję alergiczną. Najczęstszymi alergenami są dziegcie, barwniki i leki, m.in. tetracykliny, furosemid, naproksen, sulfonamidy. W reakcji fotoalergicznej samego alergenu nie musi być dużo - wystarczy jego niewielka zawartość we krwi, by pod wpływem nasłonecznienia doszło do uczulenia. Do takich reakcji przyczyniają się m.in. substancje zapachowe, leki przeciwgrzybicze, ale też składniki filtrów przeciwsłonecznych (PABA, benzofenony).
- Jak to wygląda?
Zmiany pojawiają się na odsłoniętej skórze ciała i przypominają silne poparzenie słoneczne (pieczenie, ból, obrzęk, pęcherze, rumień ). Niestety, najczęściej pozostawiają po sobie trwałe przebarwienia.
