Chcesz mieć stały dostęp do naszych treści? Dołącz do nas na Facebooku!
Homeostaza to zdolność utrzymywania parametrów wewnętrznych organizmów żywych na stałym poziomie. Pojęcie to zwykle odnosi się do samoregulacji (np. stała temperatura ciała). Mechanizmy wytwarzania odpowiedzi i tym samym regulacji wartości parametru można podzielić na dwie grupy: fizjologiczne (np. zwiększenie częstotliwości skurczów mięśni w celu podwyższenia temperatury) oraz behawioralne (np. wyjście z cienia, w tym samym celu). Fizjologiczne mechanizmy opierają się na sprzężeniu zwrotnym. Organizm dostaje wiadomość np. jest za zimno i próbuje to rekompensować skurczem mięśni.
Wykorzystując wiedzę na temat fizjologicznych mechanizmów opierających się na sprzężeniu zwrotnym, możemy starać się modyfikować parametry możliwe do kontrolowania (np. oddech). Opieramy się na wiedzy, że zmiana tych parametrów pociągnie za sobą zmianę parametrów, których w innych warunkach nie bylibyśmy w stanie kontrolować (np. rytm serca). Tak właśnie działa biologiczne sprzężenie zwrotne czyli biofeedback.
Rozwój technologiczny w czasach współczesnych, w szczególności technik komputerowych, pozwolił na bardzo atrakcyjną wizualizację procesów fizjologicznych. Takie obrazowanie znacznie przyspiesza proces terapeutyczny. Gdy angażujemy większą liczbę zmysłów podczas uczenia się umiejętności sterowania reakcjami swojego organizmu, uruchamiamy mechanizm kompensacji (czyli mechanizm zastępowania niedoskonałość w jednych zmysłach, pracą innych), co zwiększa skuteczność naszego działania. Gdy obserwujemy jak komputer reaguje na nasze próby dojścia do pozytywnego rezultatu, angażując do tego wzrok i słuch, uczymy się jak poznawać mechanizm sterujący daną reakcją fizjologiczną. Gdy to ćwiczymy, wzmacniamy ten mechanizm. W trakcie ćwiczeń droga impulsu nerwowego od źródła do ośrodka korowego w mózgu utrwala się i z czasem coraz szybciej reaguje na naszą wolę działania. Na zasadzie utrwalania drogi impulsu nerwowego opiera się nasza umiejętność uczenia i zapamiętywania.
Na całym świecie naukowcy, lekarze i terapeuci wypracowali wiele metod kształtowania procesów zachodzących w naszym organizmie, w oparciu od biologiczne sprzężenie zwrotne (biofeedback). Ośrodki naukowe zajmujące się badaniem wpływu biofeedbacku na różnorodne dysfunkcje i choroby znajdują się między innymi w Kanadzie, USA, Czechach. ADD Centre and Biofeedback Institute of Toronto od ponad 20 lat prowadzą Linda i Michael Thompsonowie, w kręgu ich zainteresowań jest wpływ biofeedbacku na ADD, ADHD i Zespół Aspergera. Dr Barry Sterman i dr Joel F. Lubar z Uniwersytetu Kalifornijskiego odkryli wpływ biofeedbacku na zmniejszenie ilości napadów padaczkowych u chorych odpornych na leczenie farmakologiczne. Siegfried i Susan Othmerowie założyli EEG Institute w Los Angeles, odkrywając możliwość pomocy weteranom wojennym cierpiącym z powodu PTSD (Post Traumatic Stress Disorder - Syndrom Stresu Pourazowego). Prof. Jurii Tyl w Biofeedback Institute w Pradze prowadzi badania nad biofeedbackiem w terapii dzieci z ADHD.
Niektóre z form biofeedbacku najlepiej sprawdzają się w poprawianiu konkretnego parametru naszej fizjologii (np. oddech) inne są bardziej uniwersalne. Ich lista nie jest zamknięta. Postęp w nauce a w szczególności neurologii i fizjologii w połączeniu z rozwojem technologicznym otwiera przed nami ogromne możliwości w tej dziedzinie.
RSA Biofeedback (Respiratory Sinus Arrhythmia)
Metoda została wynaleziona i opracowana w Rosji na początku lat 80 przez naukowca-fizjologa Aleksanda Smetankina.
RSA Biofeedback opiera się na obserwacji zależności między synchronizacją pracy serca z oddechem a ogólną kondycją ludzkiego organizmu. Powiększenie RSA (różnicy pulsu na wdechu i wydechu) jest wskaźnikiem lepszej homeostazy. Lepsza homeostaza to większe możliwości adaptacyjne i silniejsze funkcje obronne organizmu. Zauważono, że wskutek ćwiczenia oddechu przeponowego zmienia się częstość skurczów serca. Synchronizacja tych dwóch parametrów skutkuje poprawą funkcjonowania układu krążenia, wyrównaniem ciśnienia tętniczego, większą sprawnością układu oddechowego (większa pojemność oddechowa płuc to lepsza kondycja), większą odpornością na wysiłek a także na stres.
RSA Biofeedback stosuje się, jako metodę towarzyszącą treningom neurofeedback lub jako metodę samodzielną.
Na treningu osoba trenująca zostaje podłączona do urządzenia (głowicy), które rejestruje elektryczną aktywność serca ( EKG ) przy pomocy elektrod zamocowanych na skórze klatki piersiowej. Poprzez elektrody i głowice do komputera dociera informacja EKG. Przy pomocy specjalnego oprogramowania wyodrębniany jest rytm serca człowieka i w czasie rzeczywistym odzwierciedlany na komputerze w postaci zrozumiałej dla człowieka gry video lub w formie sygnałów dźwiękowych. Odpowiednim parametrom stanu fizjologicznego pacjenta przypisana jest konkretna akcja na ekranie lub odpowiedni dźwięk. Gdy zmieniamy swoje parametry fizjologiczne (np. oddychamy zgodnie z instrukcją trenera) widzimy czy nasza postawa jest prawidłowa za pomocą zmian w grze lub dźwięku. Nieprawidłowa postawa też jest od razu rejestrowana i wiemy kiedy przestajemy trenować. Wracając do prawidłowej postawy słyszymy znowu lub widzimy zmiany na ekranie. Ćwicząc w ten sposób uczymy nasz organizm prawidłowej postawy. Z czasem okres utrzymywania prawidłowej postawy się wydłuża, aż przychodzi taki czas, że staje się ona dla nas naturalna.
Jest to trening bardzo popularny w szkołach rodzenia. Umiejętność oddychania przeponowego i normalizacji rytmu serca, zmniejsza doznania bólowe w trakcie porodu, zwiększa ukrwienie macicy i dostarcza bardziej natlenioną krew mającemu narodzić się dziecku.
EMG Biofeedback (ElektroMioGraphia)
Elektromiografia (EMG) to metoda badania potencjału elektrycznego związanego z aktywnością wysiłkową i spoczynkową mięśni. Są dwie metody takiego badania: inwazyjna (bolesna), która polega na wkłuwaniu igły do mięśnia, oraz nieinwazyjna (bezbolesna) tzw. elektromiografia powierzchniowa. Badanie przeprowadza się w oparciu o naklejone elektrody w obszarze badanego mięśnia lub poprzez aplikację elektrody (dopochwowo lub doodbytniczo). Chociaż tą metodą nie można ocenić warstwy głębokiej mięśni, to z drugiej strony wkłucie igły zaburza czynność mięśnia i wyniki igłowego EMG mogą być mylące.
W trakcie treningu EMG Biofeedback urządzenie wychwytujące elektryczne sygnały w mięśniach przetwarza je na formę zrozumiałą dla trenującego, np. gdy napinamy mięśnie to błyska światło lub słychać dźwięk. Aktywność mięśnia może być także obrazowana na ekranie komputera w formie krzywej. Aby dokładniej zobrazować stan mięśnia wykorzystuje się różne formy działań, np. zmienny poziom i barwa dźwięku w zależności od konkretnej formy aktywności (głębokość oddechu, siła skurczu mięśnia, tętno , itp.), ilość i barwa zapalanego i gaszonego światła lub zmieniająca się grafika.
Do terapii zaburzeń aktywności mięśni stosuje się również aparaturę ETS (Electromyographic Triggered Stimulation - stymulacja sterowana odczytem EMG). Trener ustala próg możliwości oraz parametry stymulacji, które powodują lekki skurcz mięśnia. Osoba trenująca obserwując na ekranie aktywność swoich mięśni usiłuje pokonać zadany próg. Gdy jej się uda włącza się automatyczna stymulacja mięśni. W ten sposób skurcz zapoczątkowany świadomie zostaje podtrzymany przez urządzenie. Jeśli nie uda się przekroczyć progu, zostaje on obniżony do poziomu osiągalnego, gdy zostanie osiągnięty, poprzeczka znów idzie w górę. Gdy ćwiczymy skurcze przy pomocy elektrostymulacji, po nauczeniu się samodzielnego napinania mięśnia, można stosować także stymulację jako sygnał do świadomego wytwarzania skurczu, który był zapoczątkowany przez stymulator. Polega to na kontynuowaniu ćwiczenia poprzez wzmacnianie pobudzonych przez stymulator mięśni. W ten sposób wzmacniamy nie tylko sam mięsień ale również umiejętność jego kontroli i przewodzenie w nerwach ruchowych. O sile takiego świadomego działania decyduje nie tylko sam mięsień ale przede wszystkim świadoma wola.
Jest to metoda, która pozwala rehabilitować pacjentów, którzy są w stanie wykonać minimalny ruch mięśni, ale jest on niezauważalny gołym okiem. EMG Biofeedback wizualizuje nawet intensywne myślenie o skurczu. Pokazuje jaką świadomość kontroli skurczu ma pacjent. Taki skurcz jest zapoczątkowany świadomie, z woli pacjenta. Gdy osiągnie zadany próg, włączona stymulacja wzmacnia drogę impulsu między mięśniem a korą ruchową. W miarę upływu czasu takie połączenia nerwowe stają się coraz mocniejsze, wzmacniają mięsień i pozwalają na coraz lepszą kontrolę jego skurczu.
Metoda ta stosowana jest między innymi w leczeniu zaburzeń oddawania moczu lub stolca, pochwicy, prostatitis. Przy niedowładzie wiotkim, człowiek nie jest w stanie utrzymać skurczu np. przez 3 - 4 sekundy. Stosując EMG biofeedback mięsień jest efektywnie trenowany i osiąga to czego nie byłby w stanie sam wyćwiczyć.
GSR Biofeedback (Galvanic Skin Response) lub EDR (ElektroDermal Response)
Biofeedback GSR(reakcja skórno-galwaniczna) wykorzystuje monitorowanie i kontrolę zmian przewodnictwa skóry pod wpływem zjawisk zewnętrznych i wewnętrznych zachodzących w organizmie. Biofeedback GSR mierzy elektryczne przewodzenie skóry, które zmienia się w zależności od ogólnego pobudzenia współczulnego układu nerwowego. Ten rodzaj biofeedbacku najlepiej wykrywa zależności między stanem somatycznym i psychicznym człowieka, dlatego wykorzystywany jest w wykrywaczach kłamstw. Wykres GSR ma największy zasięg i jest najbardziej czułym pomiarem ze wszystkich rodzajów biofeedbacku. Oznacza to, że monitoruje i pozwala modyfikować nawet bardzo subtelne zmiany zachodzące w naszym organizmie.
Elektrody montuje się na opuszkach palców. Podłączone one są do głowicy przetwarzającej sygnał idący do komputera. Specjalne oprogramowanie wizualizuje stan przewodnictwa skóry w formie obrazu lub dźwięku. Podobnie jak w innych biofeedbackach mechanizm uczenia się reakcji swojego organizmu jest podobny. Według wytycznych trenera staramy się osiągnąć pewien stan docelowy (relaks, koncentracja) a informacja zwrotna w formie obrazu lub dźwięku informuje nas czy go osiągnęliśmy. Stan ten zapisywany jest w naszym mózgu jako reakcja pozytywna, połączenia nerwowe do mózgu stają się coraz trwalsze. Tak utrwalamy pozytywną postawę, którą potem przenosimy na nasze codzienne życie.
GSR Biofeedback stosowany jest w ćwiczeniu umiejętności odprężania się i relaksu, dlatego towarzyszy leczeniu zaburzeń układu nerwowego, chronicznego stresu i nerwic. Może też być stosowany równolegle z innymi rodzajami biofeedbacku.
Biofeedback oddechowy
W biofeedbacku oddechowym podstawowym parametrem jaki kształtujemy jest nasz oddech. Opiera się na obserwacjach zależności między rytmem i długością wdechu i wydechu a stanem naszego zdrowia i ogólnego samopoczucia. Normalizacja tych parametrów pomaga w leczeniu chorób układu oddechowego (astma, dychawica) oraz układu krążenia.
Aparat do biofeedbacku oddechowego składa się z czujników długości i rytmu wydechu. Stąd przekazywane są do komputera i za pomocą specjalistycznego oprogramowania wizualizowane na ekranie najczęściej w formie krzywej wizualnej. Trener ustawia próg trudności, przekroczenie którego powoduje reakcję wizualną czy dźwiękową. Po osiągnięciu pierwszego progu, trener ustawia następny poziom trudności. I tak aż do uzyskania zadowalających efektów. Mówiąc o zadowalających efektach muszę wspomnieć o dwóch aspektach. Jednym z nich jest osiągnięcie przez osobę trenującą progu zadanego przez trenera, drugim jest satysfakcja, poczucie osiągnięcia celu i subiektywnie odczuwane lepsze samopoczucie. Bo tak naprawdę to nie trener wie kiedy czujemy się lepiej ale my sami.
Biofeedback temperaturowy
Biofeedback temperaturowy opiera się na zależnościach między temperaturą skóry a stanem psychicznym człowieka. Im wyższa temperatura tym bardziej rozszerzone naczynia krwionośne to powoduje lepsze ukrwienie kończyn i większe odprężenie. Celem treningu jest uzyskanie wyższej temperatury niż wyjściowa.
Czujnik temperatury (termistor) założony na opuszkę palca, mierzy temperaturę obwodową palców dłoni. Dane przekazywane do komputera i cyfrowo przetworzone widzimy na ekranie w formie wizualnej, na specjalnym panelu w formie zapalających się diod lub w formie dźwiękowej. Odpowiednie zmiany na ekranie, panelu lub fonii podpowiadają nam kiedy osiągamy pozytywny efekt. Staramy się go osiągnąć próbując maksymalnie się odprężyć.
Biofeedback temperaturowy stosowany jest w leczeniu niedokrwienia kończyn, reumatyzmie i chorobach układu krążenia
HEG Biofeedback (HemoEncehpaloGraphy)
To najnowsza technologia z grupy treningów biofeedback. Wykorzystuje metodę termoskopii czyli monitorowaniu ciepła wytwarzanego przez ludzki organizm. W tym przypadku chodzi o ciepło wydzielane przez mózg. Zauważono, że ciepło wydzielane przez mózg określa regionalny przepływ krwi w danych obszarach mózgu, a to wpływa na poziom metabolizmu komórek nerwowych. W efekcie poprawia się funkcja regulacyjna kory mózgowej i zmniejsza nadpobudliwość układu nerwowego.
Specjalna czujka podczerwieni umieszczana jest na czole w obszarze kory przedczołowej. Odpowiada ona za kluczowe funkcje mózgu takie jak samokontrola, pamięć czy regulacja emocji. Dane poprzez głowicę i program komputerowy wizualizowane są na ekranie w formie obrazu lub przekazywane osobie trenującej w formie dźwięku.
Wykorzystywana w leczeniu zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego, napadach agresji, ADHD i ADD, lękach.
Autorka tekstu: Joanna Krawczyk, neuroterapeuta EEG Biofeedback, Centrum Terapii Hypnos
