Jeszcze kilkadziesiąt lat temu zachodni badacze uważali, że fragment układu nerwowego zawiadujący czynnościami organów wewnętrznych, np. serca, naczyń krwionośnych, płuc, układu trawiennego, mózgu, nie podlega naszej kontroli. Z drugiej strony, w kulturach Dalekiego Wschodu (Indie, Chiny) świadoma kontrola nad pewnymi funkcjami układu nerwowego jest praktykowana od stuleci. Zachodni naukowcy wykonali krok w tym kierunku dopiero w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. To wtedy odkryto, że ludzie posiadają zdolność świadomego uczenia się kierowania własną fizjologią. Właśnie to w pewnej mierze umożliwia biofeedback.
Czym jest biofeedback?
Biofeedback to "wykorzystanie specjalistycznego oprzyrządowania do odzwierciedlania procesów psychofizjologicznych, z których osoba nie zdaje sobie zwykle sprawy, a które można świadomie kontrolować" - pisze George Fuller w książce "Biofeedback: Methods and Procedures In Clinical Practice". Biofeedback razem z
">EEG (Elektro EncefaloGram) należy do działu nauki zwanego elektrofizjologią, która zajmuje się zjawiskami związanymi z przewodnictwem elektrycznym w organizmie oraz wpływem wewnętrznych i zewnętrznych bodźców elektrycznych na funkcjonowanie organizmu.
Ilość treningów biofeedback zależy od typu problemu (lub schorzenia) i umiejętności indywidualnych osoby. Może być traktowany jako indywidualna terapia lub trening albo jako forma działania uzupełniająca inny rodzaj terapii lub leczenia.
Przedrostek bio w nazwie biofeedback odnosi się do procesów zachodzących w naszym organizmie. Zakończenie "feedback" pochodzi z języka angielskiego i oznacza sprzężenie zwrotne. Termin wskazuje więc na uzyskanie informacji zwrotnej z procesów zachodzących w organizmie. Jednak to nie tylko bierny pomiar. Założeniem jest aktywne zaangażowanie osoby trenowanej w kontrolowanie własnych procesów fizjologicznych. Dlatego używa się też terminu psychofizjologia stosowana.
Jak to wygląda?
W czasie treningu biofeedback osoba zostaje podłączona do aparatury poprzez umieszczenie elektrod na jej ciele, a zestaw urządzeń monitoruje stan psychofizjologiczny człowieka, np. rytm serca czy fale mózgowe i prezentuje ten stan. Ponieważ wykres temperatury czy obraz fal mózgowych jest mało czytelny dla przeciętnego człowieka, dane te są przetwarzane cyfrowo i wyświetlane na ekranie komputerowym w formie zrozumiałego obrazu i dźwięku. Obraz na ekranie komputera jest zatem wizualizacją określonych czynności naszego organizmu, które w danym momencie mają miejsce: widzimy, jak pracuje nasze serce czy mózg.
W trakcie treningu klient ma za zadanie osiągnąć i utrzymać określony stan, np. koncentracji, rozluźnienia, itp. Obraz i dźwięk zmieniają się w zależności od tego, czy uda nam się go osiągnąć na poziomie fizjologicznym czy nie. Jeśli nam się uda, takie działanie jest kodowane w mózgu jako działanie pozytywne. Im częściej wraca się do pożądanego stanu, tym mocniej zapamiętuje to nasz mózg.
Plastyczności mózgu daje szerokie możliwości
Biofeedback korzysta z tego, że mózg jest plastyczny. Oznacza to, że organ ten nie tylko zapamiętuje prawidłowy stan psychofizjologiczny naszego organizmu, ale także tworzy nowe struktury nerwowe uczestniczące w tworzeniu prawidłowej postawy, dzięki czemu łatwiej ją ponownie osiągnąć. W tym samym czasie komórki nerwowe nieuczestniczące w tej postawie zanikają jako te, z których mózg nie korzysta. A to koreluje z zanikiem nieprawidłowych objawów. Jest to tak jak z mięśniami, które zanikają jeśli są bezczynne.
Jaka jest skuteczność biofeedbacku?
Jako metoda bezinwazyjna biofeedback nie ma skutków ubocznych. Jedynym problemem może być brak oczekiwanych rezultatów. Taki brak może być spowodowany błędną lub niepełną diagnozą (np. określono, że jest depresja ale pominięto fakt, że występują także lęki). Z drugiej strony może być spowodowany zbyt małą liczbą treningów a zbyt dużymi oczekiwaniami w stosunku do zaistniałego problemu. W takiej sytuacji ważne jest aby trener bardzo starannie zaplanował treningi i bardzo dokładnie przedstawił swoją diagnozę, określając czas w jakim można oczekiwać pierwszych rezultatów. Każda liczba treningów ma pozytywny wpływ na ludzki organizm. Zakłada się, że im więcej treningów tym zmian jest więcej i są one trwalsze. Znaczenie ma też dokładne określenie obszarów i stopnia trudności. Analogicznie jak w przypadku ćwiczeń sportowców. Odpowiedni dobór ćwiczeń przez trenera ma kluczowe znaczenia dla osiągnięcia pozytywnych wyników przez sportowca.
Trudno jest określić dokładnie skuteczność biofeedbacku. Wiele zależy to od tego, z jakim problemem i z jakimi oczekiwaniami przystępujemy do treningów. Jeśli skuteczność określać można miarą wystąpienia jakichkolwiek, najmniejszych nawet pozytywnych efektów, to biofeedback jest w 100% skuteczny. Problem w tym, że dla niektórych, efekty, które osiągają są niewystarczające.
Rezultaty zależą również od osoby poddawanej biofeedbackowi. To tak jak w przypadku treningu sportowego. Jak określić miarę skuteczności treningu sportowca? Czy jego sukcesami w zawodach, czy może różnicą między stanem wyjściowym a stanem końcowym. W ten sam sposób określamy skuteczność biofeedbacku. Jeśli widzimy, że dziecko nie potrafi się skupić na wykonywaniu zadania dłużej niż 2 minuty, to za sukces uznamy to, gdy zacznie się skupiać na 5 minut. Co oczywiście nie przeszkadza nam dążyć do tego aby potrafiło to robić przez kilka godzin. Każda poprawa stanu pierwotnego jest dowodem na skuteczność metody, gdyż jest dowodem, że ona działa. Pytanie jest jak długo wytrwamy na treningach i jakie efekty chcemy osiągnąć.
Trening dostosowany do potrzeb
Przy treningach biofeedback (neuro biofeedback) osoby z objawami nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), pierwsze objawy wyciszenia mogą pojawić się po kilku, kilkunastu treningach, ale o pozytywnych efektach możemy mówić dopiero po kilkudziesięciu. W poważniejszych przypadkach może ich być ponad 100. W przypadku treningu osoby zdrowej, ale chcącej poprawić swoje funkcjonowanie w pracy (uwaga, koncentracja, pamięć) do efektów pozytywnych powinno wystarczyć 10-15 treningów. Pozytywne efekty są trwałe, choć można co kilka lat wracać do takich treningów w celu "utrwalenia" pozytywnych efektów.
W zależności od typu problemu, można wybrać biofeedback najbliższy obszarowi danego zagadnienia. Najszersze zastosowanie i wpływ na najwięcej sfer życia człowieka, ma neuro biofeedback, który wykorzystuje elektryczną aktywność ludzkiego mózgu.
Inne rodzaje biofeedbacków:
- RSA Biofeedback (Respiratory Sinus Arrhythmia)
- EMG Biofeedback (ElektroMioGraphia)
- GSR Biofeedback (Galvanic Skin Response) lub EDR (ElektroDermal Response).
- Biofeedback oddechowy
- Biofeedback temperaturowy
- HEG Biofeedback (HemoEncehpaloGraphy)
Czy są jakieś przeciwwskazania do terapii biofeedback?
Według stanu obecnej wiedzy nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania biofeedbacku. W ciężkich przypadkach neurologicznych i psychiatrycznych, takich jak stany po udarach czy urazach mózgu (wypadki), schizofrenia, psychozy czy dziecięce porażenie mózgowe, jedynym dodatkowym wskazaniem jest aby treningi były wykonywane pod nadzorem lekarza, najlepiej prowadzącego. Takie sesje treningowe przeprowadza się najczęściej w szpitalu lub w trakcie turnusu rehabilitacyjnego, gdzie personel medyczny jest cały czas dostępny. Znaczenie mają też przyjmowane leki. W takiej sytuacji to lekarz przepisujący lek musi określić czy reakcje pacjenta nie są zaburzone po jego przyjęciu. Wtedy trening jest możliwy dopiero po zakończeniu farmakologii. Przypadki bez tzw. wywiadu neurologicznego czy psychiatrycznego, mogą być prowadzone przez wykwalifikowanych terapeutów. Kwalifikacje nabywają oni na szkoleniach prowadzonych w Polsce przez kilka placówek, które mają bardzo dobrze wykształconą kadrę szkoleniową i odpowiednie certyfikaty.
Kwalifikacje specjalistów
Wystawianiem certyfikatów i nadzorem nad kompetencjami zarówno kadry szkoleniowej jak i neuroterapeutów zajmuje się sekcja Biofeedback Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej. Drugą organizacją promującą biofeedback w Polsce i organizującą sympozja naukowe z udziałem lekarzy, naukowców i specjalistów z całej Europy jest Polskie Towarzystwo Biofeedback i Psychofizjologii Stosowanej. Wśród ogólnoeuropejskich stowarzyszeń na pewną uwagę zasługuje Biofeedback Foundation of Europe promujące badania nad biofeedbackiem, edukację na ten temat, organizujące szkolenia i konferencje naukowe. Najbardziej prestiżową międzynarodową organizacją wydaje się być International Society of Neurofeedback.
To nie czarodziejska różdżka ani panaceum na wszystko
Biofeedback to nie czarodziejska różdżka ani panaceum na wszystko. Ale jest to skuteczne narzędzie, poparte wieloma badaniami naukowymi, którego stosowanie może prowadzić do większej lub mniejszej poprawy jakości funkcjonowania organizmu.
Autorka tekstu: Joanna Krawczyk, neuroterapeuta EEG Biofeedback, Centrum Terapii Hypnos
Opracowane na podstawie:
George, Fuller D.(1984) - Biofeedback: Methods and Procedures In Clinical Practice. San Francisco: Biofeedback Press
Michael Thompson, Linda Thompson (2012) - Neurofeedback - wprowadzenie do podstawowych koncepcji psychofizjologii stosowanej. Wrocław. Wydawnictwo Biomed Neurotechnologie.
Krystyna i Kazimierz Smyk - Neurofeedback - podręcznik dla doświadczonych neuroterapeutów. Lublin
Chcesz mieć stały dostęp do naszych treści? Dołącz do nas na Facebooku!
