Patologiczna niepłynność mowy, czyli jąkanie, ma wiele definicji. Jednak istotę jąkania można rozumieć jako patologiczną niepłynność mówienia, na którą mają wpływ reakcje jej towarzyszące. Samą niepłynność mówienia można podzielić na zwykłą i patologiczną. Reakcje jej towarzyszące natomiast mogą być indywidualne (psychiczne lub fizjologiczne) oraz społeczne.
Jąkanie: jak je rozpoznać?
Niepłynność mowy jest zjawiskiem uniwersalnym, każdy mówca niekiedy wypowiada się niepłynnie. Jednak to właśnie jąkanie jest patologicznym rodzajem niepłynności.
Głównym kryterium różnicującym jest kryterium fizjologiczne. Jąkanie jest spastyczne, czyli wymowie towarzyszą liczne skurcze mięśni aparatu mowy, przeważnie uświadomione i logofobiczne (związane ze stanami lękowymi).
Reakcje fizjologiczne zlokalizowane są w aparacie oddechowym (np. skrócenie fazy wydechowej), fonacyjnym (np. zaciskanie strun głosowych) oraz artykulacyjnym (np. powtarzające się skurcze języka, bądź warg). Towarzyszyć im mogą współruchy, czyli zbyteczne ruchy głowy, twarzy, szyi, ramion czy nóg. Do współruchów natomiast przyłączają się często reakcje wegetatywne, takie jak: pocenie się, zaczerwienienie się, nagła bladość, przyspieszony rytm serca, oziębienie dłoni.
Z kolei stres, lęk, frustracja, upominanie, niepokój czy wyśmiewanie tworzą elementy reakcji psychospołecznych, które wpływają na pogłębianie się tego zaburzenia. Dlatego tak ważnym staje się wybór specjalisty, który wspomoże, nakieruje, dobierze i poprowadzi indywidualną terapię oraz wesprze osoby jąkające się.
Kino i odwaga
Osoby dotknięte problemem jąkania nie dość, że nie wiedzą, gdzie szukać pomocy, często w ogóle nie podejrzewają, że skuteczna terapia jest możliwa. Przełomowym momentem w edukacji dotyczącej patologicznej niepłynności mowy zarówno osób dotkniętych, jak i ludzi, których problem ten nie dotyczy, okazała się premiera filmu "Jak zostać królem" z 2010 roku. Opowieść ta nie tylko ukazała głowę państwa jako człowieka zmagającego się z niemożnością wypowiedzenia własnych myśli, ale przede wszystkim wspaniale zaprezentowała i zobrazowała pierwotne techniki terapii osób jąkających się. Twórcy filmu poruszyli wiele kwestii związanych z diagnozą oraz terapią. Naświetlili zagadnienie niepłynności w sposób przystępny i zrozumiały. Przedstawili podstawowe elementy, które w terapii powinny się odnaleźć.
Terapia osób jąkających się jest z reguły długotrwała i wymagająca poświęceń, zarówno ze strony osoby dotkniętej tym problemem, jak i terapeuty. Składa się na nią rozmowa z psychologiem oraz indywidualna praca z logopedą.
Terapia logopedyczna obejmuje nie tylko ćwiczenia wspomagające mowę, ale również ćwiczenia oddechowe i fonacyjne, które mają na celu wydłużenie fazy wydechowej oraz spowolnienie tempa mowy (często zdarza się, że przyspieszone tempo mowy towarzyszy jąkaniu).
Ważne jest, aby wybrać się do specjalisty jak najwcześniej, ponieważ u 20% dzieci, które w wieku kształtowania się mowy i warstwy słownikowej języka zaczęły się jąkać, zaburzenie rozwojowe zamienia się w przetrwałe. Jednak dzieci, które zaczęły terapię logopedyczną we wczesnych latach mają większe szanse na całkowite zniwelowanie zaburzenia, bądź też na zniwelowanie w sposób, w którym pozostanie niewiele dowodów na to zaburzenie.
Ćwiczenia z ręką i echokorektor
Interesującą, prostą w opanowaniu oraz dającą duże rezultaty w wyeliminowaniu jąkania jest tzw. metoda wystukiwania, zwana inaczej metodą "z ręką". Składa się ona z trzech faz: wdechu, startu i kontynuacji. Ruch dłoni służy do wystukiwania sylab poszczególnych wyrazów oraz pomaga gospodarować oddechem. Moment wdechu jest niezwykle ważny, ponieważ daje czas potrzebny do zastanowienia nad wypowiedzią, by móc ze spokojem wymówić ją.
Pomocnym narzędziem w terapii osób jąkających się jest urządzenie zwane echokorektorem. Zasada jego funkcjonowania jest oparta na metodzie echa, której istotą jest mówienie w sposób zsynchronizowany z własnym echem, opóźnionym o określony interwał czasowy.
Jako terapię skojarzoną można wybrać treningi EEG Biofeedback. Neurofeedback jest metodą, która umożliwia zmianę charakterystyk własnych fal mózgowych poprzez korzystanie z otrzymanych zwrotnie informacji o przebiegu pracy mózgu. Osoba trenująca poprzez aktywny udział w treningu, uczy się modyfikować wzorzec fal mózgowych. Treningi te pomagają w utrzymaniu uwagi, koncentracji, niwelowaniu agresji, uwolnieniu od napięć wewnętrznych, tremy, stanów lękowych, czy też wspomagają terapię przy rozwojowych wadach wymowy.
Możliwości terapeutycznych jest wiele. Pozwoliłam sobie przedstawić, moim zdaniem, te warte uwagi oraz najbardziej skuteczne. Oczywiście, najlepszym i efektywnym byłoby połączenie wyżej wymienionych metod, które znakomicie ze sobą współgrają.
Razem czy osobno?
Terapia logopedyczna osób, które zdecydują się na zwalczenie swojego problemu, może być indywidualna, jak i grupowa. Indywidualna polega na spotkaniach z psychologiem i logopedą lub tylko z logopedą i pracą nad wypracowaniem prawidłowych nawyków. Natomiast terapia grupowa opiera się na kontakcie z osobami, które również się jąkają i wspólnym dążeniu do płynności mówienia.
Terapie grupowe oferują najczęściej tzw. Kluby "J". Przeważnie powstają one w dużych miastach, ale wielkość siedziby nie jest głównym wyznacznikiem założenia klubu. Klub "J" to grupa samopomocy, wspomagająca terapię osób jąkających się. Na spotkaniach klubu można nie tylko uczestniczyć w cyklu terapeutycznym, ale również spotkać się, porozmawiać i wymienić doświadczeniami z osobami zmagającymi się z takim samym problemem. Każdy klub ma swoją historię, swoistą atmosferą oraz przede wszystkim ludzi, którzy gotowi są pomóc drugiemu człowiekowi. Inicjatywa Klubów "J" jest doskonałym rozwiązaniem ku wyjściu naprzeciw problemowi jąkania wśród dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Więcej na ten temat
Mgr Ada Sieńkowska jest logopedą z Centrum Terapii "Hypnos" w Warszawie
Bibliografia:
1. ABC... Biofeedback. Medico-Brain. Centrum rozwoju mózgu. www.medico-brain.pl
2.Tarkowski Z., Jąkanie, Warszawa 1999
