Czerniak jest bardzo gro¼nym nowotworem, istotne jest jego jak najwcze¶niejsze wykrycie co zwiêksza szanse na ca³kowite wyleczenie.
Czerniak z³o¶liwy pojawia siê najczê¶ciej u osób doros³ych, w ¶rednim wieku, rzadziej u dzieci. Powstaje na skutek zmian w komórkach melanocytów. Wed³ug przeprowadzonych badañ czerniak mo¿e mieæ pod³o¿e genetyczne. Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwór skóry to:
- du¿a ekspozycja na promieniowanie s³oneczne (UV) - jest uwa¿ana za g³ówny czynnik pojawienia siê nowotworów skóry. Najgro¼niejsza jest ekspozycja na naturalne lub sztuczne promieniowanie UV, szczególnie we wczesnym dzieciñstwie. Mo¿e to powodowaæ oparzenia s³oneczne, które zwiêkszaj± ryzyko wyst±pienia czerniaka.
- jasna karnacja
- blond i rude w³osy
- niebieskie oczy
- liczne zmiany skórne np. piegi oraz du¿a liczba pieprzyków - ryzyko zachorowania na czerniak z³o¶liwy wzrasta je¿eli du¿a ilo¶æ zmian skórnych nara¿ona jest na promieniowanie UV
- czynniki genetyczne - wystêpowanie w rodzinie czerniaka zwiêksza ryzyko zachorowania. Wed³ug przeprowadzonych badañ, w przypadku 10 proc. chorych stwierdza siê czynniki genetyczne. Dotyczy to genu CDKN2A który ulega mutacjom
- czêste korzystanie z solarium - szczególnie w m³odym wieku zwiêksza ryzyko wyst±pienia czerniaka w przysz³o¶ci
- pojawienie siê oparzeñ s³onecznych
- wcze¶niejsze wyst±pienie czerniaka
- wystêpowanie innego nowotworu skóry np. rak kolczystokomórkowy, rak podstawnokomórkowy
- wiek - ryzyko zachorowania wzrasta wraz w wiekiem
- skóra pergaminowa
Czerniak - rozpoznanie
Nale¿y pamiêtaæ, ¿e im wcze¶niejsze wykrycie choroby tym wiêksza szansa na jej wyleczenie. Bardzo wa¿ne jest aby obserwowaæ wszelkie zmiany pojawiaj±ce siê na skórze, w szczególno¶ci ciemne i du¿e pieprzyki o nieregularnych kszta³tach. Czerniak jest najczê¶ciej wystêpuj±cym nowotworem skóry. Naukowcy opracowali algorytm ABCD, dziêki któremu rozpoznanie czerniaka jest ³atwiejsze:
- „A” (assymetry) - asymetria - pojawia siê asymetria znamienia, wygl±d jest nieregularny
- „B” (borders) - granice - brzegi zmiany s± nierówne i nieregularne
- „C” (color) - kolor - kolor zmiany mo¿e byæ ró¿norodny, jasnobr±zowy, czarny a nawet niebieski, roz³o¿ony nierównomiernie, czêsto pojawiaj± siê punktowe skupienia barwnika
- „D” (diameter) - ¶rednica - wielko¶æ zmiany ma powy¿ej 5 mm
- „E” (elevate) - uwypuklenie - zmiany czerniakowe s± bardzo wypuk³e, ponad naskórek dooko³a
Powsta³a zmiana mo¿e byæ grudkowata lub guzkowata. Nale¿y pamiêtaæ ¿e nie ka¿da zmiana stanie siê czerniakiem, a jeden objaw nie jest podstaw± do postawienia diagnozy. Jednak w przypadku pojawienia siê problemu, nale¿y obserwowaæ zmianê i zwróciæ siê do lekarza specjalisty - dermatologa. Przeprowadza on badanie za pomoc± diaskopu - urz±dzenia optycznego, a w przypadku podejrzenia czerniaka kolejnym etapem jest wizyta chirurgiczna. Podstaw± do rozpoznania nowotworu skóry jest badanie histopatologiczne, które polega na wyciêciu zmiany, wraz z marginesem zdrowych tkanek. Nie powinno siê przeprowadzaæ biopsji zmiany, poniewa¿ w przypadku wyst±pienia czerniaka mo¿e ona spowodowaæ przemianê ³agodnego nowotworu w z³o¶liwy.
Objawy czerniaka z³o¶liwego
Czêsto dodatkowymi objawami które pomagaj± rozpoznaæ czerniaka z³o¶liwego jest owrzodzenie, ¶wi±d, zaczerwienieni skóry w okolicach zmiany, asymetria wzrostu zmiany oraz uwypuklenie. Wszystkie zmiany powsta³e w okolicach pieprzyków oraz schemat ABCDE, s± podstaw± do natychmiastowej konsultacji dermatologicznej.
Leczenie czerniaka z³o¶liwego
Leczenie raka skóry jakim jest czerniak z³o¶liwy zazwyczaj jest wieloetapowe. Podstaw± jest leczenie chirurgiczne, które polega na wyciêciu nowotworu, zazwyczaj z marginesem zdrowej skóry o szeroko¶ci 1-2 cm, w zale¿no¶ci od wielko¶ci zmiany. Margines wyciêcia zapobiega przed kolejnymi nawrotami zmian.
Kolejno zastosowanie ma izolowana koñczynowa chemioterapia perfuzyjna, która jest stosowana w przypadkach kiedy dosz³o do przerzutów do np. do tkanki podskórnej. Terapia ta polega na podawaniu chorym dawek leków, bezpo¶rednio do koñczyny, która jest odizolowana od kr±¿enia systemowego.
Radioterapia jest leczeniem miejscowym wykonywanym je¿eli operacja nie jest mo¿liwa lub chory nie wyra¿a zgody na operacjê. Czêsto stosowana jest równie¿ jako uzupe³nienie operacji, gdy istnieje podejrzenie ¿e nowotwór nie zosta³ usuniêty w ca³o¶ci. Mo¿e byæ równie¿ stosowana u osób, u których dosz³o do przerzutów na wêz³y ch³onne.
Immunoterapia - polega na stymulacji uk³adu odporno¶ciowego do wytwarzania przeciwcia³ w celu zwalczania komórek nowotworowych.
Czerniak ga³ki ocznej
Tworzy siê w procesie mutacji komórek barwnikowych. Jest to ten sam typ nowotworu, który pojawia siê na skórze. Zmiany rozwijaj± siê najczê¶ciej na naczyniówce, w tylnym odcinku oka a czasem równie¿ w okolicach têczówki. Guz zlokalizowany w tylnej czê¶ci oka czêsto przebiega bezobjawowo i jest niezauwa¿alny. W pó¼niejszy stadiach gdy guz jest wiêkszy pojawiaj± siê objawy jak zaburzenia widzenia, zmniejszenie pola widzenia, mroczki przed oczami. Guz mo¿e powodowaæ tak¿e takie dolegliwo¶ci jak astygmatyzm, krótko lub dalekowzroczno¶æ. Rozwój czerniaka mo¿e spowodowaæ tak¿e wzrost ci¶nienia wewn±trzga³kowego a tak¿e zaæmê.
Czerniak zlokalizowany w okolicach plamki ¿ó³tej czêsto mo¿e powodowaæ problemy z czytaniem, ogl±daniem telewizji czy prowadzeniem samochodu.
Nowotwór zlokalizowany przy naczyniach krwiono¶nych ga³ki ocznej mo¿e doprowadziæ do przerzutów w obrêbie ca³ego organizmu. Najczê¶ciej jest to w±troba, p³uca, ko¶ci oraz skóra.
Leczenie czerniaka oka polega najczê¶ciej na chirurgicznym usuniêciu zmiany z ga³ki ocznej, terapii fotodynamicznej - do¿ylna terapia lekami które powoduj± rozpad guza, radioterapia, a w ostateczno¶ci nawet wyciêcie ga³ki ocznej.
Rokowanie jest uzale¿nione od zaawansowania choroby w trakcie wykrycia oraz od mo¿liwo¶ci leczenia.
Czerniak paznokcia
Czerniak paznokcia jest najtrudniejsz± odmian± nowotworu. Czêsto przypomina inne choroby i zaka¿enia, zazwyczaj jest rozpoznawany w zaawansowanym stadium. Czerniak paznokcia inaczej czerniak podpaznokciowy dotyczy p³ytki paznokciowej i najczê¶ciej wystêpuje na kciuki, palcu wskazuj±cym lub du¿ym palcu stopy.
Czerniak wystêpuj±cy pod paznokciem bardzo czêsto jest mylony z krwiakiem podpaznokciowym, a zazwyczaj pocz±tkowo nie daje ¿adnych objawów i jest wykrywany stosunkowo pó¼no. Najskuteczniejsza metoda wykrycia czerniaka paznokcia to dermatoskopia. Najczê¶ciej w leczeniu czerniaka paznokcia stosuje siê amputacjê paliczka, w celu niedoprowadzenia do jego rozprzestrzenienia i przerzutów.
