Czerniak złośliwy: objawy, leczenie

Czerniak złośliwy - to nowotwór złośliwy skóry, błon śluzowych lub błony naczyniowej oka, który wywodzi się z melanocytów.  Melanocyty to komórki barwnikowe wytwarzające melaninę, odpowiedzialną za kolor skóry, które ulegają złośliwym przemianom. Czerniak jest nowotworem występującym najczęściej na skórze, jednak może pojawić się także w innych miejscach w których są obecne melanocyty czyli na błonach śluzowych jamy ustnej lub odbytu czy siatkówce oka.

Czerniak jest bardzo groźnym nowotworem, istotne jest jego jak najwcześniejsze wykrycie co zwiększa szanse na całkowite wyleczenie.

Czerniak złośliwy pojawia się najczęściej u osób dorosłych, w średnim wieku, rzadziej u dzieci. Powstaje na skutek zmian w komórkach melanocytów. Według przeprowadzonych badań czerniak może mieć podłoże genetyczne. Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwór skóry to:

• duża ekspozycja na promieniowanie słoneczne (UV) - jest uważana za główny czynnik pojawienia się nowotworów skóry. Najgroźniejsza jest ekspozycja na naturalne lub sztuczne promieniowanie UV, szczególnie we wczesnym dzieciństwie. Może to powodować oparzenia słoneczne, które zwiększają ryzyko wystąpienia czerniaka.
• jasna karnacja
• blond i rude włosy
• niebieskie oczy
• liczne zmiany skórne np. piegi oraz duża liczba pieprzyków - ryzyko zachorowania na czerniak złośliwy wzrasta jeżeli duża ilość zmian skórnych narażona jest na promieniowanie UV
• czynniki genetyczne - występowanie w rodzinie czerniaka zwiększa ryzyko zachorowania. Według przeprowadzonych badań, w przypadku 10 proc. chorych stwierdza się czynniki genetyczne. Dotyczy to genu CDKN2A który ulega mutacjom
• częste korzystanie z solarium - szczególnie w młodym wieku zwiększa ryzyko wystąpienia czerniaka w przyszłości
• pojawienie się oparzeń słonecznych
• wcześniejsze wystąpienie czerniaka
• występowanie innego nowotworu skóry np. rak kolczystokomórkowy, rak podstawnokomórkowy
• wiek - ryzyko zachorowania wzrasta wraz w wiekiem
• skóra pergaminowa

Czerniak - rozpoznanie

Należy pamiętać, że im wcześniejsze wykrycie choroby tym większa szansa na jej wyleczenie. Bardzo ważne jest aby obserwować wszelkie zmiany pojawiające się na skórze, w szczególności ciemne i duże pieprzyki o nieregularnych kształtach. Czerniak jest najczęściej występującym nowotworem skóry. Naukowcy opracowali algorytm ABCD, dzięki któremu rozpoznanie czerniaka jest łatwiejsze:

• „A” (assymetry) - asymetria - pojawia się asymetria znamienia, wygląd jest nieregularny
• „B” (borders) - granice - brzegi zmiany są nierówne i nieregularne
• „C” (color) - kolor - kolor zmiany może być różnorodny, jasnobrązowy, czarny a nawet niebieski, rozłożony nierównomiernie, często pojawiają się punktowe skupienia barwnika
• „D” (diameter) - średnica - wielkość zmiany ma powyżej 5 mm
• „E” (elevate) - uwypuklenie - zmiany czerniakowe są bardzo wypukłe, ponad naskórek dookoła

Powstała zmiana może być grudkowata lub guzkowata. Należy pamiętać że nie każda zmiana stanie się czerniakiem, a jeden objaw nie jest podstawą do postawienia diagnozy. Jednak w  przypadku pojawienia się problemu, należy obserwować zmianę i zwrócić się do lekarza specjalisty - dermatologa. Przeprowadza on badanie za pomocą diaskopu - urządzenia optycznego, a w przypadku podejrzenia czerniaka kolejnym etapem jest wizyta chirurgiczna. Podstawą do rozpoznania nowotworu skóry jest badanie histopatologiczne, które polega na wycięciu zmiany, wraz z marginesem zdrowych tkanek. Nie powinno się przeprowadzać biopsji zmiany, ponieważ w przypadku wystąpienia czerniaka może ona spowodować przemianę łagodnego nowotworu w złośliwy.

Objawy czerniaka złośliwego

Często dodatkowymi objawami które pomagają rozpoznać czerniaka złośliwego jest owrzodzenie, świąd, zaczerwienieni skóry w okolicach zmiany, asymetria wzrostu zmiany oraz uwypuklenie. Wszystkie zmiany powstałe w okolicach pieprzyków oraz schemat ABCDE, są podstawą do natychmiastowej konsultacji dermatologicznej.

Leczenie czerniaka złośliwego

Leczenie raka skóry jakim jest czerniak złośliwy zazwyczaj jest wieloetapowe. Podstawą jest leczenie chirurgiczne, które polega na wycięciu nowotworu, zazwyczaj z marginesem zdrowej skóry o szerokości 1-2 cm, w zależności od wielkości zmiany. Margines wycięcia zapobiega przed kolejnymi nawrotami zmian.

Kolejno zastosowanie ma izolowana kończynowa chemioterapia perfuzyjna, która jest stosowana w przypadkach kiedy doszło do przerzutów do np. do tkanki podskórnej. Terapia ta polega na podawaniu chorym dawek leków, bezpośrednio do kończyny, która jest odizolowana od krążenia systemowego.

Radioterapia jest leczeniem miejscowym wykonywanym jeżeli operacja nie jest możliwa lub chory nie wyraża zgody na operację. Często stosowana jest również jako uzupełnienie operacji, gdy istnieje podejrzenie że nowotwór nie został usunięty w całości. Może być również stosowana u osób, u których doszło do przerzutów na węzły chłonne.

Immunoterapia - polega na stymulacji układu odpornościowego do wytwarzania przeciwciał w celu zwalczania komórek nowotworowych.  

Czerniak gałki ocznej

Tworzy się w procesie mutacji komórek barwnikowych. Jest to ten sam typ nowotworu, który pojawia się na skórze. Zmiany rozwijają się najczęściej na naczyniówce, w tylnym odcinku oka a czasem również w okolicach tęczówki. Guz zlokalizowany w tylnej części oka często przebiega bezobjawowo i jest niezauważalny. W późniejszy stadiach gdy guz jest większy pojawiają się objawy jak zaburzenia widzenia, zmniejszenie pola widzenia, mroczki przed oczami. Guz może powodować także takie dolegliwości jak astygmatyzm, krótko lub dalekowzroczność. Rozwój czerniaka może spowodować także wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego a także zaćmę.

Czerniak zlokalizowany w okolicach plamki żółtej często może powodować problemy z czytaniem, oglądaniem telewizji czy prowadzeniem samochodu.

Nowotwór zlokalizowany przy naczyniach krwionośnych gałki ocznej może doprowadzić do przerzutów w obrębie całego organizmu. Najczęściej jest to wątroba, płuca, kości oraz skóra.

Leczenie czerniaka oka polega najczęściej na chirurgicznym usunięciu zmiany z gałki ocznej, terapii fotodynamicznej - dożylna terapia lekami które powodują rozpad guza, radioterapia, a w ostateczności nawet wycięcie gałki ocznej.

Rokowanie jest uzależnione od zaawansowania choroby w trakcie wykrycia oraz od możliwości leczenia.

Czerniak paznokcia

Czerniak paznokcia jest najtrudniejszą odmianą nowotworu. Często przypomina inne choroby i zakażenia, zazwyczaj jest rozpoznawany w zaawansowanym stadium. Czerniak paznokcia inaczej czerniak podpaznokciowy dotyczy płytki paznokciowej i najczęściej występuje na kciuki, palcu wskazującym lub dużym palcu stopy.

Czerniak występujący pod paznokciem bardzo często jest mylony z krwiakiem podpaznokciowym, a zazwyczaj początkowo nie daje żadnych objawów i jest wykrywany stosunkowo późno. Najskuteczniejsza metoda wykrycia czerniaka paznokcia to dermatoskopia. Najczęściej w leczeniu czerniaka paznokcia stosuje się amputację paliczka, w celu niedoprowadzenia do jego rozprzestrzenienia i przerzutów.