Czerwona rzeka
Krew składa się z osocza oraz z ciałek czerwonych (czyli erytrocytów), białych (leukocytów) i płytek krwi (trombocytów). Świeża powstaje głównie w szpiku kostnym, natomiast zużyta ulega zniszczeniu w śledzionie. Krwinka czerwona żyje 100-125 dni, biała - w zależności od typu - od godziny do 10 lat. Żywotność trombocytów kończy się zwykle już po 9 dniach.
Czerwony kolor krwi nadaje hemoglobina - barwnik znajdujący się w erytrocytach. Substancja ta łączy się z tlenem w płucach (hemoglobina utlenowana nadaje krwi jasnoczerwony kolor), a potem oddaje go wszystkim tkankom i narządom (krew pozbawiona tlenu ma barwę ciemnoczerwoną). Hemoglobina odtlenowana trafia z powrotem do naszych płuc, gdzie znowu wiąże się z tlenem.
Krew ma bardzo ważne zadania do spełnienia. Przenosi tlen z płuc do wszystkich tkanek i narządów (funkcję tę spełniają erytrocyty). Przenosi dwu-tlenek węgla, powstający jako uboczny produkt przemiany materii, do płuc (stąd zostaje wydalony z organizmu wraz z wydychanym powietrzem) - to zadanie też należy do erytrocytów. Przenosi substancje odżywcze ze strawionego jedzenia do wszystkich komórek organizmu (to zadanie wzięły na siebie białka znajdujące się w osoczu). Za sprawą leukocytów broni organizm przed chorobotwórczymi drobnoustrojami. Natomiast znajdujące się we krwi płytki i osoczowe białka sprawiają, że ustaje krwawienie, np. gdy się zranimy.
Gdy skład zawodzi
Jeśli we krwi jest zbyt mało czerwonych ciałek, wówczas mamy do czynienia z anemią, a gdy jest ich zbyt wiele - z erytrocytozami (np. czerwienica rzekoma). Gdy za wiele jest białych ciałek krwi, może to być objaw białaczki, a kiedy za mało - leukopenii. Zaburzenia krzepnięcia mogą natomiast być powodem np. hemofilii albo zakrzepicy. Najczęstsze schorzenia, które związane są z nieprawidłowym składem krwi i działaniem układu krwiotwórczego, to właśnie anemia, białaczka i hemofilia.
Anemia (zwana także niedokrwistością). Prawidłowo powinno być 3,9-5,6 mln czerwonych krwinek w 1 mm3 krwi. Odpowiada to stężeniu hemoglobiny 11,5- -15,5 g/dl. Zmniejszenie stężenia hemoglobiny i najczęściej liczby krwinek czerwonych poniżej tych wartości nazywane jest anemią. Jej przyczyn jest sporo. Do anemii może np. prowadzić niedobór żelaza (jest ono głównym składnikiem hemoglobiny) albo nieprawidłowy rozwój tzw. prekursorów krwinek czerwonych w szpiku kostnym (odpowiada za to brak niektórych witamin - zwłaszcza B12 oraz kwasu foliowego - w organizmie). Niedokrwistość to nie tylko blada skóra, ale też duże osłabienie, a nawet nieprawidłowa praca serca. Przy anemii zwykle lekarze ordynują preparaty, które mają wyrównać niedobory określonych substancji w organizmie, np. żelazo, kwas foliowy, witaminę B12. Niekiedy taka terapia musi trwać przez całe życie.
Białaczka. A właściwie - białaczki, bowiem jest ich kilka typów (m.in. szpikowa, limfatyczna). Są to choroby nowotworowe układu krwiotwórczego. Z jakiegoś powodu w szpiku kostnym powstaje bardzo dużo nieprawidłowych białych ciałek krwi, a z drugiej strony zmniejsza się ilość prawidłowych krwinek. Te nieprawidłowe komórki - nowotworowe - atakują szpik kostny i narządy wewnętrzne. Przy ostrej białaczce pierwsze objawy (m.in. osłabienie, bladość, nawracające ciężkie infekcje, skłonność do krwawień oraz do powstawania siniaków, punktowe, fioletowoczerwone wybroczyny na skórze) pojawiają się szybko, natomiast przy przewlekłej mija niekiedy wiele miesięcy, a nawet lat, nim choroba się ujawni. Leczenie białaczek polega głównie na podawaniu preparatów, które mają niszczyć komórki nowotworowe (to tzw. chemioterapia). W niektórych przypadkach przeprowadza się przeszczepy komórek szpiku kostnego.
Hemofilia. Jest to choroba dziedziczna - kobiety na nią nie chorują, lecz ją przenoszą na męskich potomków. Polega na niedoborze czynników krzepnięcia we krwi. W zależności od tego, który to czynnik, hemofilia oznaczana jest symbolami A, B lub C (np. za najczęstszą hemofilię typu A odpowiada niedobór czynnika VIII). To prawda, że przy hemofilii niebezpieczne są wszelkie urazy i zranienia, bowiem może dojść nawet do wykrwawienia się, ale równie groźne są tzw. samoistne wylewy, zwłaszcza do stawów i mięśni. Powtarzające się wylewy mogą bowiem doprowadzić do całkowitego unieruchomienia stawów. Leczenie hemofilii polega na podawaniu brakującego czynnika krzepnięcia.
Polisa dla dziecka?
Od kilku lat niektórzy lekarze namawiają świeżo upieczonych rodziców, żeby deponowali krew pępowinową w bankach komórek macierzystych (czyli niezróżnicowanych jeszcze, które w towarzystwie dojrzałych komórek, np. mięśnia sercowego, mogą się "przeistoczyć" właśnie w nie i np. zregenerować serce po przebytym zawale). Jak się okazuje, najlepsze są komórki macierzyste pobrane z krwi pępowinowej - są bardzo młode, mało dojrzałe i mają dużą zdolność do namnażania się po przeszczepieniu. Zdaniem specjalistów, gdyby dziecko (lub w przyszłości dorosły już człowiek) potrzebowało leczenia komórkami macierzystymi (np. po urazach, przy chorobach nowotworowych) - te zdeponowane byłyby idealne, bo własne, i organizm nie odrzuciłby ich. Krew pępowinową - za zgodą rodziców - pobiera się po narodzinach dziecka, gdy pępowina jest zaciśnięta i przecięta, ale przed urodzeniem łożyska. Poród przez cesarskie cięcie nie jest przeciwwskazaniem do pobrania takiej krwi.
8 objawów, z powodu których warto zbadać krew
Nasz organizm sam wysyła sygnały, że potrzebna jest mu pomoc. Jeżeli np. bolą cię stawy, masz nieustanne pragnienie, szybko się męczysz czy nadmiernie wypadają ci włosy - pomyśl o badaniu krwi.
- Utyłaś i straciłaś talię
Niestety, mało się ruszasz i folgujesz podniebieniu. Lubisz gulasze z gęstym sosem, pieczonego kurczaka z chrupiącą skórką, dojrzewające sery, jajka, ciasta... Zmierzyłaś obwód talii i niebezpiecznie zbliżył się on do 90 cm. Jeśli twoja sylwetka zaczęła przypominać jabłko - masz tzw. otyłość brzuszną, która sprzyja wielu chorobom, m.in. miażdżycy.
Co powinnaś zbadać:
Stężenie cholesterolu oraz triglicerydów we krwi
Pomiar całkowitego cholesterolu we krwi nie wystarczy. Trzeba jeszcze zbadać jego poszczególne frakcje (HDL i LDL) oraz poziom triglicerydów, czyli wykonać tzw. lipidogram. Jeśli masz zbyt dużo LDL lub nieprawidłowe proporcje między LDL oraz HDL - może to świadczyć o istniejącej już miażdżycy. Za wysokie triglicerydy mogą natomiast zwiastować stłuszczenie wątroby.
- Szybko schudłaś
Nie stosowałaś żadnej diety odchudzającej ani nie zaczęłaś szaleć na siłowni, a mimo to sporo i szybko straciłaś na wadze, a do tego łatwo się męczysz, ciągle jest ci gorąco lub denerwujesz się z byle powodu. To mogą być objawy nieprawidłowej pracy tarczycy.
Co powinnaś zbadać:
Poziom hormonów tarczycy
We krwi oznacza się stężenie hormonów T3, T4 oraz TSH (ten ostatni to hormon przysadki mózgowej, sterujący pracą tarczycy).
- Nieustannie chce ci się pić
Nie ma upałów ani nie pracowałaś tak ciężko, żeby się wypocić. Pijesz sporo, a mimo to czujesz, że w ustach masz istną Saharę. Trudno jest ci ugasić pragnienie, a ponadto jesteś ciągle senna, zmęczona, przytrafiają ci się infekcje błon śluzowych (np. pleśniawki). To mogą być sygnały rozwijającej się cukrzycy.
Co powinnaś zbadać:
Stężenie cukru we krwi
Pierwszą analizę wykonaj rano, na czczo (czyli co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku). Jeśli wynik będzie podejrzany, trzeba zbadać stężenie cukru we krwi także po jedzeniu i/lub po wypiciu odpowiedniej porcji glukozy rozpuszczonej w wodzie. Analizy warto wykonać dwukrotnie.
- Masz skłonność do siniaków
Żartujesz, że zanim się uderzysz - już na ręce czy nodze pojawia się siniak. Jeżeli masz również kłopoty z zatrzymaniem nawet niewielkiego krwawienia, to istnieje ryzyko, że twoja krew nie krzepnie prawidłowo.
Co powinnaś zbadać:
Liczbę płytek krwi
Oceni je badanie morfologiczne. Płytki krwi to komórki odpowiedzialne właśnie za jej krzepnięcie. Jeżeli ich poziom okaże się właściwy, lekarz najprawdopodobniej zleci ci jeszcze badania krzepliwości krwi (chodzi o tzw. czas trombinowy).
- Bolą cię stawy
Jeśli nie jest to związane z wykonaniem dużego wysiłku fizycznego ani np. z przemarznięciem - może świadczyć o stanie zapalnym w stawach. Niekiedy dodatkowo stawy mogą być też opuchnięte, a skóra nad nimi - zaczerwieniona.
Co powinnaś zbadać:
Wysokość OB, CRP, ASO
Badanie OB to podstawa. Dodatkowo trzeba również zmierzyć poziom białka C-reaktywnego (CRP). Analizy te wykrywają stany zapalne. Jeśli wyniki badań będą odbiegały od normy, lekarz zleci dalszą diagnostykę (m.in. oznaczenie czynnika reumatoidalnego czy test ASO, wykrywający paciorkowce we krwi).
- Wypadają ci włosy
Nie wyrywasz ich ze zgryzoty, odpowiednio je pielęgnujesz, nie tapirujesz namiętnie. Jeżeli miewasz obfite miesiączki i dodatkowo czujesz się ciągle zmęczona - możesz cierpieć na niedokrwistość (anemię).
Co powinnaś zbadać:
Poziom hemoglobiny
W tym celu trzeba wykonać morfologię. Niedobór hemoglobiny (barwnika krwi) to także niedobór żelaza w organizmie. A jeśli żelaza jest za mało (możesz tracić go zbyt dużo przy obfitych menstruacjach), pojawia się anemia, której efektem jest m.in. nadmierne wypadanie włosów.
- Ciągle jesteś zmęczona
Od czasu do czasu możesz się czuć przemęczona. Jeśli jednak trwa to zbyt długo i nie wynika z nadmiaru wziętych na siebie obowiązków lub z przeforsowania organizmu, może świadczyć o toczącej się w nim infekcji.
Co powinnaś zbadać:
Poziom białych ciałek we krwi
Wystarczy morfologia z rozmazem krwi (analiza krwi pod mikroskopem, określająca proporcje jej składników). Gdy okaże się, że masz wysoki poziom białych krwinek (leukocytów), będzie to znak, że organizm walczy z infekcją. Lekarz może określić, czy przebiega ona na tle wirusowym, czy bakteryjnym na podstawie tego, który rodzaj białych ciałek zwiększył swą liczebność.
- Nękają cię bóle głowy
Gdy tylko zaczynał się ból miesiączkowy, bolał cię żołądek po przejedzeniu albo rozbite kolano uniemożliwiało chodzenie, sięgałaś po leki przeciwbólowe (np. z paracetamolem lub ibuprofenem). Zażywałaś ich sporo i nagle zaczęły cię nękać bóle głowy. Powodem częstych bólów głowy jest właśnie nadużywanie środków przeciwbólowych. Jeśli tak jest u ciebie - prawdopodobnie mogło już dojść do toksycznego uszkodzenia wątroby.
Co powinnaś zbadać:
Poziom transaminaz we krwi
Nadużywanie leków przeciwbólowych podnosi poziom transaminaz - AspAT i AIAT - enzymów, które są wskaźnikami toksycznego uszkodzenia wątroby.
Sprawdź, czy mieścisz się w normie
Przynajmniej raz w roku warto zbadać sobie krew. Jeżeli jej skład nie będzie prawidłowy - lekarz podejmie decyzję o badaniach dodatkowych lub od razu dobierze właściwą terapię. Różne laboratoria mogą mieć różne normy (zależy to m.in. od rodzaju używanej aparatury i odczynników). Na wynikach najczęściej podaje się normę dla danego laboratorium. Jakie analizy najczęściej są wykonywane?
- Morfologia
- WBC - białe ciałka krwi (leukocyty). Norma: 4,1-10,9 K/ l.
- RBC - czerwone ciałka krwi (erytrocyty). Norma: 3,9-5,6 M/ l.
- HGB - hemoglobina. Norma: 11,5-15,5 g/dl.
- PLT - płytki krwi (trombocyty). Norma: 140-440 K/ l.
- OB (odczyn Biernackiego, opad). Wynik badania nie powinien przekraczać 20 mm po 1 godzinie.
- Cukier we krwi. Norma (na czczo): nie więcej niż 100 mg/dl.
- Lipidogram. Cholesterol całkowity. Norma: nie więcej niż 200 mg/dl.
- HDL ("dobry" cholesterol). Norma: nie mniej niż 45 mg/dl.
- LDL ("zły" cholesterol). Norma: nie więcej niż 160 mg/dl.
- Triglicerydy. Norma: nie więcej niż 160 mg/ml.
- Próby wątrobowe
- Bilirubina (barwnik żółci). Norma: do 1 mg/dl
- Transaminaza AspAT. Norma: 5-46 U/I
- Transaminaza AIAT. Norma: 5-49 U/I
- GGTP. Norma: 10-28 U/I
- Fosfataza zasadowa. Norma: 31-115 U/I
Badania kontrolujące pracę nerek
- Mocznik. Norma: 10-50 mg/dl Kreatynina. Norma: 0,6-1,1 mg/dl
- Kreatynina. Norma: 0,6- 1,1 mg/dl
