Powszechna wiedza na temat badania słuchu jest zwykle dość powierzchowna. Wiele osób, do czasu pojawienia się problemów audiologicznych, wyobraża sobie, że to po prostu jeden pomiar, oceniający stopień ewentualnej utraty słuchu. Musimy mieć jednak świadomość, że problemy ze słuchem mogą wynikać z wielu powodów, choćby:
- infekcji, zapalenia ucha,
- uszkodzenia słuchu związanego z wiekiem,
- głuchoty o nieuchwytnej przyczynie,
- schorzeń neurologicznych.
W każdym z przypadków możemy mieć do czynienia z innymi badaniami słuchu, które najczęściej zleca lekarz laryngolog, bądź audiolog. Różnorodność metod stosowanych w diagnostyce uszkodzeń słuchu, pozwala sprawdzić nie tylko poziom słyszenia, ale także stan ucha środkowego, ślimaka, nerwu słuchowego czy ocenić przyczynę potencjalnego ubytku słuchu.
Zasadniczo, badania słuchu dzielimy na obiektywne, czyli te, które nie wymagają współpracy ze strony pacjenta oraz subiektywne, które wiążą się z rejestrowaniem odpowiedzi badanego na podawane bodźce (dźwięki, słowa).
Badania słuchu - badania subiektywne
Do najbardziej powszechnych spośród badań słuchu należy audiometria tonalna. Warunkiem przeprowadzenia badania jest współpraca ze strony badanego, zatem badanie wykonywane jest u pacjentów od ok. 4-5 roku życia. Badanie służy do oznaczenia progów słyszenia, czyli najmniejszego natężenia, które pacjent jest w stanie usłyszeć dla poszczególnych częstotliwości. Dzięki audiometrii tonalnej, można określić ubytek słuchu zarówno ilościowo, jak i jakościowo, tzn. nie tylko oznaczyć poziom słyszenia, ale na podstawie krzywych, wykreślanych w postaci tzw. audiogramu - ustalić miejsce uszkodzenia i rodzaj ubytku słuchu.
Badanie jest wykonywane dla częstotliwości najbardziej reprezentatywnych dla pola słuchowego człowieka (potrzebnych przede wszystkim do odbioru dźwięków mowy), czyli dla częstotliwości od 125 do 8000Hz. Istnieje również badanie, umożliwiające określenie progu słyszenia do częstotliwości do 15 kHz (audiometria wysokoczęstotliwościowa), jest ono jednak wykonywane znacznie rzadziej.
Podczas badania, przeprowadzanego w kabinie ciszy, pacjentowi prezentowane są do słuchawek serie dźwięków o określonych częstotliwościach i natężeniach, osobno dla każdego ucha. Zadaniem badanego, jest zasygnalizowanie (zazwyczaj poprzez naciśnięcie przycisku), że dźwięk został usłyszany. Badanie wykonywane jest przy pomocy dwóch słuchawek – określamy nimi tzw. przewodnictwo powietrzne oraz przewodnictwo kostne (w tym przypadku tylko dla częstotliwości 250 - 4000 Hz). Wynikiem badania jest wspomniany audiogram.
Jako że głównym zadaniem układu słuchowego jest percepcja dźwięków mowy, poza badaniem określającym poziom słyszenia czystych tonów, istnieje również test pozwalający określić stopień zrozumienia mowy. Jest nim tzw. audiometria mowy (audiometria słowna). Audiometria mowy stanowi uzupełnienie audiometrii tonalnej. Najczęściej wykonywana jest w celu określenia stopnia zrozumiałości mowy przy doborze oraz korekcji ustawień aparatów słuchowych. Stosowana jest również w diagnostyce różnicowej – kształt krzywej słownej również pozwala na ocenę miejsca uszkodzenia narządu słuchu.
W teście tym pacjent otrzymuje do powtórzenia listy słów o różnym natężeniu dźwięku, podawanych w przedziale ok. 4-5 sekund i ma za zadanie powtórzyć prezentowany sygnał mowy. Na podstawie przeprowadzonego badania, po obliczeniu procentowej wartości zrozumiałości słów dla poszczególnych natężeń materiału dźwiękowego, konstruuje się wykres – audiogram mowy.
Badania słuchu - badania obiektywne
Do rutynowych testów w diagnostyce audiologicznej, obok audiometrii tonalnej, należy tympanometria (audiometria impedancyjna). Znajduje ona szerokie zastosowanie w diagnostyce schorzeń ucha środkowego i często jest wykonywana u dzieci. Z uwagi na łatwość przeprowadzenia badania i brak konieczności współpracy, badanie można przeprowadzić już u najmłodszych pacjentów.
Badanie pozwala przede wszystkim na ocenę:
- czynności trąbki słuchowej,
- potwierdzenie obecności płynu wysiękowego w jamie bębenkowej,
- ocenę ruchomości kosteczek słuchowych.
W trakcie badania wykonuje się również pomiar odruchów z mięśnia strzemiączkowego, co jest pomocne m.in. w diagnostyce schorzeń neurologicznych, jako że umożliwia on lokalizowanie miejsca uszkodzenia nerwu twarzowego. Niektóre z urządzeń pomiarowych posiadają również opcję wykonania testu drożności trąbki słuchowej.
Badanie polega na podaniu powietrza pod ciśnieniem do ucha środkowego poprzez niewielką sondę pomiarową – wywołanie zmian ciśnień w przewodzie słuchowym zewnętrznym umożliwia wychylenie błony bębenkowej i związanych z nią struktur ucha środkowego, a tym samym pomiar jej podatności. Powinniśmy mieć zatem na uwadze, że badanie, mimo iż nie jest inwazyjne, powinno zostać poprzedzone oceną stanu ucha środkowego przez lekarza, a głównym przeciwwskazaniem do jego wykonania jest perforacja, czyli ubytek błony bębenkowej.
Kolejnym z badań obiektywnych, jest rejestracja tzw. otoemisji akustycznych. To właśnie OAE jest badaniem wykonywanym jako badanie przesiewowe u noworodków w drugiej dobie życia. Wykonywane również u osób dorosłych, m.in. w przypadku monitorowania pohałasowych ubytków słuchu, bądź w diagnostyce tzw. nagłej głuchoty czy u pacjentów z szumami usznymi. Otoemisje akustyczne są sygnałami generowanymi w uchu wewnętrznym (a dokładniej w ślimaku, gdzie źródłem sygnału są komórki słuchowe zewnętrzne) i rejestrowanymi w przewodzie słuchowym zewnętrznym.
Badanie przebiega szybko, jest nieinwazyjne, polega na prezentacji impulsów o określonych częstotliwościach lub trzasku poprzez niewielkich rozmiarów sondę. W przypadku rejestracji otoemisji, musimy mieć na uwadze, że jest to badanie czułe na artefakty, zatem powinno się odbywać w ciszy (w przypadku małych dzieci, wskazane jest, aby dziecko spało, bądź w miarę możliwości pozostało spokojne). Badania nie wykonuje się w trakcie trwania infekcji, jeżeli lekarz nie zaleci inaczej, gdyż otoemisje w tym przypadku rzadko są rejestrowane.
Trzecim z najczęściej stosowanych badań obiektywnych jest rejestracja tzw. słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu – ABR/BERA. W praktyce klinicznej, czułość słuchu określa się przede wszystkim poprzez wykonanie audiometrii tonalnej. W sytuacjach, kiedy nie jest możliwe wykonanie tego badania, np. u małych dzieci i osób nie podejmujących współpracy, przeprowadza się badanie elektrofizjologiczne. ABR, poza wyznaczeniem progów słyszenia, umożliwia również ocenę miejsca uszkodzenia drogi słuchowej. Badanie polega na rejestrowaniu czynności bioelektrycznej powstającej w wyższych piętrach drogi słuchowej – w pniu mózgu – w odpowiedzi na bodźce słuchowe podawane do ucha.
ABR najczęściej wykonuje się w śnie fizjologicznym lub w stanie czuwania, a w wyjątkowych sytuacjach w znieczuleniu ogólnym, aby pomiar był jak najbardziej miarodajny. Nie powinno przerażać nas to, jak wygląda przygotowanie do badania, gdyż jest ono całkowicie bezpieczne. W tym przypadku jednak, poza słuchawkami, na głowie pacjenta umieszczane są trzy elektrody. Połączone są one ze słuchawkami, do których podawane są dźwięki oraz z komputerem, który rejestruje odpowiedzi, uśredniając wartości potencjałów elektrycznych i zapisuje wyniki.
A może nie tylko badanie słuchu?
Istnieją jeszcze sytuacje, kiedy mimo prawidłowej czułości słuchu, braku potrzeby interwencji laryngologicznej, rodzice obserwują u prawidłowo rozwijających się dzieci wrażenie niedosłuchu. Dziecko prezentuje osłabione reakcje na komunikaty, dopytuje, nie rozumie poleceń, szczególnie takich, które kierowane są w obecności dystraktorów, czyli w hałasie, w większym skupisku ludzi. Dziecko może mieć również trudności szkolne – problemy z nauką czytania i pisania, trudności z uczeniem się na pamięć czy zaburzenia uwagi. W takiej sytuacji warto wykonać dodatkowe testy, oceniające wyższe funkcje słuchowe i ryzyko występowania zaburzeń przetwarzania słuchowego. W trakcie testów oceniane są m.in. takie aspekty, jak:
- rozumienie mowy w hałasie,
- krótkotrwała pamięć słuchowa,
- różnicowanie dźwięków oraz głosek,
- uwaga słuchowa.
Przeprowadzenie takich badań umożliwia określenie przyczyny zaistniałych trudności i wdrożenie odpowiednich ćwiczeń, pozwalających na wyrównanie deficytów oraz poprawę jakości odbierania komunikatów.
Zatem - najczęściej stosowana nazwa "audiometria", oznaczająca po prostu pomiar słyszenia, nie oznacza jednego badania, pozwalającego zdiagnozować wszystkie problemy związane ze słuchem. Każdy z przypadków wymaga osobnego postępowania, zatem zachęcamy, aby przed wykonaniem diagnostyki, udać się do lekarza audiologa lub laryngologa, który wstępnie oceni problem i może skierować na odpowiednie badania słuchu.
Autorka: Aneta Sączek, technik słuchu – logopeda, absolwentka studiów magisterskich na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie na kierunku logopedia z audiologią. Ukończyła również Studium Obiektywnych Badań Słuchu w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie. Aneta Sączek zajmuje się terapią wad wymowy (wady wymowy, masaż logopedyczny), przyjmuje w poradni Otolaryngolodzy24.pl
