Erytropoetyna – hormon
Erytropoetyna (EPO) jest glikoproteinowym hormonem peptydowym, którego główną funkcją jest stymulacja procesów wytwarzania czerwonych krwinek (erytrocytów) w szpiku kostnym.
Erytrocyty rozprowadzają tlen po całym organizmie, a EPO dostosowuje ich produkcję do tlenowego zapotrzebowania tkanek.
Około 85% wytwarzanej w organizmie człowieka erytropoetyny pochodzi z nerek, a około 15% produkowana jest w wątrobie.
Erytropoetyna – badania krwi
EPO wiąże się z dwoma grupami chorób objawiających się nieprawidłową ilością erytrocytów: niedokrwistością – anemią (niedobór) i czerwienicą – policytemią (nadmiar).
Ze względu na towarzyszący im poziom EPO we krwi, anemie dzieli się na pierwotne i wtórne. Pierwotne charakteryzuje wysoki poziom EPO, mający przywrócić prawidłową ilość erytrocytów (anemie spowodowane niedoborem żelaza lub związane z hemoglobinopatią). W przypadku anemii wtórnych, zależność od EPO nie jest jednoznaczna, gdyż stany te są skutkiem innych chorób (m. in. chorób nerek, stanów zapalnych, chorób autoimmunologicznych).
Czerwienice również dzieli się na 2 kategorie na podstawie zależności od EPO. W czerwienicach pierwotnych stężenie EPO nie jest skorelowane z patologicznie wysoką ilością erytrocytów, natomiast w czerwienicach wtórnych poziom EPO jest podniesiony i odpowiedzialny za nadmierną produkcję erytrocytów.
Oznaczenie stężenia EPO w surowicy krwi wykonywane jest najczęściej w celu różnicowania przyczyn niedokrwistości i czerwienic, a także u chorych na niewydolność nerek.
Na pobranie krwi w celu zbadania stężenia EPO należy przyjść na czczo. Norma wynosi 10-20 mU/ml, a czas oczekiwania na wyniki to zazwyczaj 1 dzień.
Erytropoetyna – lek
EPO jest stosowana w medycynie jako lek u pacjentów chorujących na niewydolność nerek (głównie u pacjentów dializowanych), w hematologii, a także jako lek pomocniczy w onkologii.
Skutkiem ubocznym stosowania EPO w terapii jest ryzyko rozwinięcia się nadciśnienia tętniczego.
Erytropoetyna – wpływ na organizm człowieka
EPO wpływa na oddychanie, wydolność wysiłkową i metabolizm, a zatem na efektywność energetyczną organizmu. Więcej czerwonych krwinek bezpośrednio przyczynia się do większej ilości przenoszonego tlenu, a przez to dochodzi do znacznej poprawy wydolności organizmu: szybkości, wytrzymałości i siły.
Co ciekawe, według badań szwajcarskich naukowców w obrębie modyfikacji wywoływanych przez EPO są również funkcje poznawcze – wstrzyknięcie hormonu zwiększa motywację do działania i szybkość uczenia się.
Erytropoetyna – środek dopingujący
Wpływem EPO na potencjał aerobowy zawodników zainteresowały się osoby zaangażowane w sporty wytrzymałościowe, między innymi w kolarstwo oraz w biegi narciarskie.
Pokusa zyskania przewagi na najwyższym poziomie rywalizacji zapoczątkowała w latach 80 XX wieku produkcję syntetycznego EPO. W pierwszych latach od wprowadzenia na rynek nie wykrywano EPO na badaniach antydopingowych, ponieważ nie odróżniano naturalnego EPO wydzielanego przez nerki i wątrobę od syntetycznego EPO dostarczonego zewnętrznie.
Światowa Agencja Antydopingowa zakazała stosowania EPO już w 1990 roku, ale uwzględnienie EPO w testach antydopingowych rozpowszechniło się dopiero w 2001 roku.
Erytropoetyna zdobyła rozgłos w 1998 roku, kiedy kilku czołowych kolarzy w wyścigu Tour De France zostało przyłapanych na jej stosowaniu.
Wśród zdyskwalifikowanych zawodników znaleźli się m. in. Lance Armstrong – siedmiokrotny zwycięzca Tour de France oraz Danilo Di Luca – zwycięzca Giro d’Italia. Po tym, jak Lance Armstrong przyznał się do używania EPO, został pozbawiony wszystkich tytułów, a po wykryciu EPO w próbce krwi Danilo Di Luca, został on ukarany dożywotnią dyskwalifikacją.
Warto zwrócić uwagę, że stosowanie syntetycznego EPO rodzi duże niebezpieczeństwo, że w układzie krwionośnym pojawi się zbyt wiele czerwonych krwinek. Jeśli ich poziom podniesie się za bardzo, krew gęstnieje i tworzą się skrzepy. W efekcie w znacznym stopniu zwiększa się ryzyko wystąpienia zakrzepicy mózgowej, zatorowości płucnej, zakrzepicy wieńcowej oraz zakrzepicy żył głębokich. Schorzenia te mogą doprowadzić do udaru lub zawału serca i zakończyć się śmiercią albo trwałym kalectwem.
Dlatego przyjmujący EPO zawodnicy spali podłączeni do pulsometrów z alarmami, na wypadek spadku ciśnienia i zwiększenia gęstości krwi. Wówczas musieli natychmiast wyskoczyć z łóżek i wsiąść na trenażery, żeby podnieść ciśnienie i podtrzymać obieg krwi.
Stosowanie EPO u zdrowych osób zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na choroby zakaźne. Ślady stosowania syntetycznej erytropoetyny utrzymują się w próbce krwi nawet 8 lat po jej podaniu.
