Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Menopauza to naturalny proces biologiczny, który zaczyna się, gdy jajniki (żeńskie organy płciowe, które podczas dni płodnych uwalniają komórkę jajową) zaczynają zmniejszać produkcję estrogenów i progesteronu - hormonów żeńskich regulujących owulację i cykl menstruacyjny.
Proces ten nie następuje nagle, ale rozwija się przez kilka lat, dlatego menopauza jest zwykle podzielona na dwie fazy: perimenopauzę (okres okołomenopauzalny) i postmenopauzę (okres pomenopauzalny).
Termin "perimenopauza" określa czas, kiedy stężenie hormonów stopniowo zaczyna się zmieniać. Mogą pojawić się wtedy pewne przekształcenia w cyklu miesiączkowym, choć jest on nadal obecny: na przykład cykl może być nieregularny lub krwawienia mogą być bardziej lub mniej obfite w porównaniu z poprzednimi latami. Perimenopauzie mogą towarzyszyć różne objawy, np. uderzenia gorąca. Okres ten może trwać kilka lat, zazwyczaj 4 lub 5, a nawet dłużej. Zazwyczaj jest to faza wstępna menopauzy.
Postmenopauza określa natomiast pierwsze lata wystąpienia rzeczywistej menopauzy, która rozpoczyna się od całkowitego zaniku cykli menstruacyjnych przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy. Na tym etapie produkcja hormonów przez jajniki znacznie się zmniejsza i nie jest uwalniana komórka jajowa. Wskutek tego nie istnieje już możliwość, by kobieta zaszła w ciążę.
Objawy
Każda kobieta doświadcza menopauzy w inny sposób. Wiek, w którym rozpoczyna się menopauza, może być bardzo różny. U niektórych kobiet jest to stopniowy proces, u innych cykle zanikają bardziej gwałtownie, nie są poprzedzone znakami ostrzegawczymi. U pewnych kobiet objawy towarzyszące temu okresowi mogą być bardzo dokuczliwe, u innych - ledwie zauważalne, a niektóre kobiety nie zgłaszają żadnych zaburzeń.
Objawy, które mogą wystąpić w okresie menopauzy, mają zarówno naturę fizyczną, jak i psychiczną.
Nieregularność cyklu
Pierwszym objawem może być wystąpienie nieregularności cyklu menstruacyjnego. U niektórych kobiet cykl nagle zanika, a u innych zmienia się stopniowo. Wówczas, zanim całkowicie ustanie, menstruacja staje się bardziej skąpa lub przeciwnie - bardziej obfita. Przeważnie, jeśli kobieta nie może przewidzieć daty menstruacji, może to być pierwsza oznaka, że zbliża się menopauza.
Ograniczona płodność
U kobiet, u których zbliża się menopauza, występuje zmniejszenie płodności, czyli możliwości zajścia w ciążę. Jest to związane z nieprawidłowościami i rzadszym występowaniem owulacji. Zajście w ciążę jest jednak możliwe do czasu, gdy krwawienia nie zatrzymają się całkowicie na przynajmniej rok.
Choroby układu moczowo-płciowego
Inne objawy menopauzy to zaburzenia układu moczowo-płciowego. W wyniku mniejszego stężenia żeńskich hormonów we krwi, zwłaszcza estrogenów, błony śluzowe pokrywające wnętrze pochwy i cewki moczowej (ostatnia część układu moczowego) stają się cieńsze, mniej elastyczne i mniej wilgotne na skutek niewystarczającej ilości wydzieliny, która w normalnych warunkach je nawilża. Może to powodować miejscowe pieczenie i swędzenie oraz prowadzić do zwiększenia ryzyka zakażeń pochwy i dróg moczowych. Występuje wtedy potrzeba częstszego oddawania moczu, większe parcie na pęcherz moczowy lub nietrzymanie moczu. Zmiany te mogą powodować również problemy w życiu seksualnym, a nawet ból (dyspareunia). Możliwe są także wahania libido.
Uderzenia gorąca
Dla wielu kobiet w trakcie menopauzy najbardziej charakterystycznym objawem są tzw. uderzenia gorąca. Zmniejszenie stężenia estrogenów przyczynia się do zmiany cyrkulacji krwi, powodując epizody szybkiego rozszerzania się naczyń krwionośnych. Prowadzi to do wzrostu temperatury skóry, powodując uczucie gorąca, które przemieszcza się od klatki piersiowej do ramion, szyi i głowy, czemu towarzyszy pocenie się. Niekiedy występują też dreszcze i osłabienie. Zazwyczaj pojawia się zaczerwienienie twarzy, mogą wystąpić czerwone plamy na klatce piersiowej, szyi i ramionach. W większości przypadków uderzenia gorąca trwają od 30 sekund do kilku minut, ale objawy mogą być odczuwane dłużej. Częstotliwość ich występowania, a także czas trwania zależą od organizmu konkretnej kobiety: u niektórych są rzadkie, u innych pojawiają się nawet co godzinę niezależnie od pory dnia. Dla niektórych kobiet uderzenia gorąca stają się częścią ich codziennego życia na przynajmniej rok, a nawet dłużej, podczas gdy inne kobiety nie doznają ich ani razu.
Zaburzenia snu
Zaburzenia snu w okresie menopauzy są zazwyczaj konsekwencją uderzeń gorąca i nocnego pocenia się, co może powodować częste budzenie się, uniemożliwiając w ten sposób spokojny sen.
Zaburzenia nastroju i funkcji poznawczych
Zaburzenia snu, wahania hormonalne oraz czynniki społeczno-rodzinne (np. przejście na emeryturę, opuszczenie rodziny przez dorosłe dzieci itp.) przynajmniej częściowo przyczyniają się do niektórych zaburzeń poznawczych i emocjonalnych, które występują w tym okresie życia kobiety. Należą do nich: drażliwość, depresja, zmęczenie, osłabienie zdolności koncentracji i zaburzenia pamięci.
Zmiany zewnętrzne
Wygląd zewnętrzny kobiety może ulegać pewnym zmianom. U wielu kobiet zwiększa się masa ciała (średnio o 2-3 kg), a nadmiar tkanki tłuszczowej ma tendencję do innej dystrybucji niż poprzednio, odkładając się głównie w obrębie jamy brzusznej. Włosy stają się cieńsze, może też pojawić się zbędne owłosienie, ponieważ produkcja żeńskich hormonów jest znacznie zredukowana, a męskie hormony (testosteron) nadal są produkowane w niezmienionej ilości.
Komplikacje
W okresie następującym bezpośrednio po rozpoczęciu menopauzy zwiększa się ryzyko rozwoju niektórych schorzeń, szczególnie chorób układu krążenia, osteoporozy, nietrzymania moczu i nadwagi.
Choroby sercowo-naczyniowe
W związku ze zmniejszeniem stężenia estrogenów - zwiększa się ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych (np. zawału mięśnia sercowego), które u obu płci są główną przyczyną śmierci. Istnieje jednak wiele sposobów, aby zmniejszyć to ryzyko: rzucenie palenia, utrzymywanie prawidłowego ciśnienia krwi, okresowe sprawdzanie stężenia cukru (glukozy) oraz tłuszczów (cholesterolu i triglicerydów) we krwi, regularna aktywność fizyczna, dbanie o właściwe odżywianie się, zmniejszenie ilości spożywane tłuszczu, zwiększenie w diecie liczby produktów z pełnego ziarna, owoców i warzyw.
Osteoporoza
Podczas menopauzy wzrasta również ryzyko zachorowania na osteoporozę. Zwłaszcza w pierwszych latach po ustaniu cykli menstruacyjnych może wystąpić szybki spadek masy kostnej prowadzący do większej kruchości kości i zwiększonego ryzyka złamań, szczególnie biodra, nadgarstka i kręgosłupa.
W związku z tym należy na tym etapie życia przyjmować właściwe ilości wapnia i witamin z grupy D oraz wykonywać odpowiednie ćwiczenia w celu wzmocnienia kości.
Nietrzymanie moczu
Wyróżnia się dwa rodzaje nietrzymania moczu w trakcie menopauzy: parcie na pęcherz moczowy objawiające się częstą bądź nagłą potrzebą oddawania moczu, a także wysiłkowe nietrzymanie moczu, które występuje w trakcie kaszlu, kichania lub wysiłku fizycznego. Aby zapobiec tym problemom lub je ograniczyć, można wykonywać specjalne ćwiczenia, które wzmacniają mięśnie miednicy.
Zwiększenie masy ciała
W celu uniknięcia zwiększenia masy ciała, o które martwi się wiele kobiet w okresie menopauzy, należy jeść mniej niż dotychczas oraz skupić się na odpowiedniej i regularnej aktywności fizycznej. Ważne jest dokładne poznanie strategii działań zapobiegawczych i niezwłoczne rozpoczęcie ich realizacji, aby uniknąć pojawienia się nadwagi.
Kiedy menopauza jest przedwczesna
W większości przypadków menopauza rozpoczyna się między 45. a 55. rokiem życia, jednak u niektórych kobiet może zacząć się wcześniej lub też później, ok. 60. roku życia.
Przedwczesna menopauza
O wczesnej menopauzie mówi się, kiedy kobieta wchodzi w ten okres przed 40. rokiem życia. Zdarza się tak u jednej kobiety na sto i może być to zjawisko uwarunkowane genetycznie, w przypadku gdy inne kobiety z rodziny rozpoczęły menopauzę wcześnie. Czasem przyczyną mogą być choroby autoimmunologiczne, jednak w większości przypadków powód przedwczesnej niewydolności jajników nie jest znany.
Menopauza chirurgiczna
Istnieje kilka czynników, które mogą przyspieszyć początek menopauzy u kobiet. Należą do nich resekcyjne zabiegi chirurgiczne w obrębie macicy i jajników. Tego typu działania mogą być niekiedy konieczne nawet u młodej kobiety, np. w przypadku endometriozy lub raka macicy. Wycięcie macicy jest operacją, podczas której usuwa się narząd; czasem resekcji macicy towarzyszy również usunięcie jednego bądź obu jajników. Jeśli kobieta zostanie poddana zabiegowi usunięcia macicy, ale nie jajników, nie będzie już miesiączkowała, jednak jajniki nadal będą produkowały hormony i uwalniały komórkę jajową, w związku z czym kobieta nie wchodzi w okres menopauzy. Menopauza zaczyna się wtedy, gdy oprócz macicy zostaną usunięte jajniki, definiowana jest wówczas jako menopauza chirurgiczna. Ze względu na to, że rozpoczyna się ona nagle, objawy jej towarzyszące są zwykle silniejsze niż przy menopauzie fizjologicznej.
Menopauza wywołana farmakologicznie
Wśród czynników, które mogą przyczynić się do pojawienia się wcześniejszej menopauzy, są terapie stosowane w leczeniu nowotworów, np. chemioterapia czy użycie promieniowania (radioterapii) w okolicach miednicy, które mogą uszkodzić jajniki. Nie zawsze jednak powodują one pojawienie się menopauzy.
Konsultacje lekarskie
Zarówno w okresie perimenopauzalnym, jak i po wystąpieniu menopauzy należy skonsultować się z lekarzem w celu wdrożenia strategii zapobiegania chorobom, które mogą powstać w tym okresie: ustalenia odpowiedniego żywienia, kontroli ciśnienia krwi itd.
Należy poradzić się lekarza również wtedy, gdy pojawią się zaburzenia cyklu miesiączkowego lub niewyjaśnione opóźnienia (w tym przypadku zalecane jest także wykonanie testu ciążowego). Lekarz powinien też być poinformowany o nieprawidłowym krwawieniu z pochwy, zarówno przed menopauzą, jak i po niej.
Rozpoznanie
Objawy i przebieg cykli menstruacyjnych, a raczej ich brak (przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy), są na ogół wystarczające do rozpoznania, że kobieta zaczyna okres menopauzy. Aby to potwierdzić, można przeprowadzić test folikulotropowy (FSH) i oznaczyć stężenie estrogenów (szczególnie estradiolu) we krwi. Hormon FSH jest produkowany przez gruczoł przysadki mózgowej, który reguluje produkcję hormonów przez różne organy, w tym jajniki. Kiedy zaczyna się menopauza, stężenie estradiolu wytwarzanego przez jajniki maleje, podczas gdy stężenie FSH się zwiększa.
W niektórych przypadkach może okazać się przydatne wykonanie badania krwi w celu oceny stężenia hormonów produkowanych przez tarczycę. Niedoczynność tarczycy, czyli niewystarczające funkcjonowanie tego gruczołu, może powodować objawy podobne do menopauzy.
Leczenie
Menopauza jest naturalnym procesem, a nie chorobą. Mimo że jest związana z dużymi zmianami hormonalnymi, fizycznymi i psychospołecznymi w życiu kobiety, nie należy jej uznawać za koniec młodości czy seksualności.
Menopauza nie wymaga leczenia, ale niektóre terapie mogą pomóc złagodzić wiele objawów, które występują w tym okresie. Zapobiegają też pewnym chorobom związanym z menopauzą i starzeniem się lub je zwalczają.
W czasach gdy średnia długość życia była krótsza, mało kobiet żyło po zakończeniu menopauzy. Obecnie jednak wiele kobiet spędza połowę życia w tym właśnie okresie.
Wykorzystywane strategie obejmują leczenie farmakologiczne (np. podawanie hormonów), niektóre sposoby związane są ze zmianą trybu życia oraz pewne terapie uzupełniające (takie jak zażywanie substancji pochodzenia roślinnego - fitoestrogenów).
Dla każdej terapii istnieją konkretne wskazania i przeciwwskazania, dlatego lekarz musi najpierw ustalić, czy należy rozpocząć leczenie, i dokonać wyboru najbardziej odpowiedniej terapii, indywidualnie dopasowanej do każdej pacjentki.
Terapia farmakologiczna
Terapia farmakologiczna w okresie menopauzy może wykorzystywać wiele różnych leków.
Leczenie hormonalne. Terapia hormonalna (hormone therapy, HT), polegająca na podawaniu samych estrogenów lub w połączeniu z progesteronem w różnych dawkach, jest powszechnie wykorzystywana od wielu lat. Ma na celu złagodzenie dokuczliwych objawów menopauzy i zapobieganie niektórym chorobom związanym z procesem starzenia się, np. osteoporozie i chorobom sercowo-naczyniowym. Terapia ta, nazywana także hormonalną terapią zastępczą (hormone replacement therapy, HRT), jest obecnie najchętniej określana terminem hormonalnej terapii menopauzalnej (hormone menopausal therapy, HMT).
Jednak dowody naukowe pochodzące z dużych, długoterminowych badań (czyli też takich, w których dokonano oceny wpływu tych leków na organizm przy udziale dużej grupy kobiet i w długim czasie) wywołały znaczne obawy. Stwierdzono, że terapia hormonalna może zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych chorób, takich jak niedokrwienie serca, rak piersi i udar mózgu.
Kompleksowe badanie przeprowadzone w 2002 r. w USA przez Women's Health Initiative (WHI), finansowaną przez - Narodowy Instytut Zdrowia (National Institutes of Health, NIH), zostało przerwane z powodu wystąpienia zagrożenia zdrowia pacjentek. Badacze odkryli, że kobiety poddane terapii hormonalnej na bazie estrogenów i progesteronu narażone były na większe ryzyko wystąpienia ataków serca, udarów mózgu, raka piersi i zakrzepów krwi (zakrzepy krwi tworzące się wewnątrz naczyń krwionośnych mogą doprowadzić do ich zatkania, powodując poważne problemy w krążeniu i uszkodzenia organów, przez które te naczynia krwionośne przebiegają). Inne wyniki badania WHI wykazały, że leczenie samymi estrogenami zwiększa ryzyko udaru mózgu i zakrzepów krwi, natomiast nie stanowi zagrożenia dla serca i piersi.
Podsumowując, w grupie 10 000 kobiet, które przyjmowały hormonalną terapię zastępczą, w porównaniu z taką samą liczbą kobiet przyjmujących placebo, odnotowano coroczny wzrost ryzyka wystąpienia ataku serca, udaru mózgu i raka piersi (mniej niż 10 przypadków każdej choroby). Mimo że wyniki badań w znacznym stopniu zmieniły nastawienie do terapii hormonalnej, która dziś jest stosowana znacznie bardziej ostrożnie, należy rozważyć ryzyko w odpowiedniej perspektywie.
Terapia hormonalna jest nadal najbardziej efektywną formą pomocy dla kobiet w okresie menopauzy, którym dokuczają uciążliwe i długotrwałe objawy. Wydaje się szczególnie skuteczna w przypadku uderzeń gorąca, nocnego pocenia się i suchości pochwy. Istnieje jeszcze opcja terapeutyczna krótkoterminowa, która jest bezpieczna i skuteczna w przypadku niektórych kobiet. Okazała się również efektywna w walce z osteoporozą.
To lekarz powinien jednak zdecydować, kiedy taka terapia jest właściwa, a kiedy niewskazana dla danej pacjentki. Może on dokładnie rozważyć korzyści i ryzyko na podstawie historii kobiety i jej rodziny, przepisując najniższe możliwe dawki leku, który łagodzi objawy. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (Food and Drug Administration, FDA), zajmująca się kontrolą i wydawaniem pozwoleń na stosowanie leków, zaleca stosowanie terapii hormonalnej w razie potrzeby, w najniższej skutecznej dawce i przez możliwie najkrótszy czas. Nie są jeszcze dokładnie znane korzyści i ryzyko tej terapii, nawet w przypadku stosowania niskich dawek. Nie wiadomo również, na ile właściwe jest przedłużanie terapii hormonalnej.
Dostępnych jest także wiele innych terapii łagodzących objawy menopauzy i umożliwiających poprawę stanu zdrowia w tym okresie. Bardzo przydatne mogą się okazać pewne zmiany w stylu życia.
Leki przeciwdepresyjne w niskich dawkach
Wenlafaksyna, lek przeciwdepresyjny należący do grupy leków zwanych selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), wykazała możliwość zmniejszenia uderzeń gorąca do 60%. Także inne leki z tej samej grupy, takie jak fluoksetyna, paroksetyna, sertralina i citalopram, okazują się pomocne w łagodzeniu nieprzyjemnych objawów menopauzy. Leki te mogą jednak powodować działania niepożądane, takie jak nudności, zawroty głowy i problemy seksualne. Można zacząć je stosować tylko wtedy, gdy zostaną przepisane przez lekarza, przestrzegając rygorystycznie dawek i sposobów przyjmowania.
Gabapentyna
Substancja ta jest przeznaczona do leczenia drgawek i zazwyczaj stosuje się ją w leczeniu przewlekłego bólu pochodzenia neurologicznego. Okazała się również przydatna w zwalczaniu uderzeń gorąca w okresie menopauzy. Do działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem tego leku należą: senność, zawroty głowy, nudności i zatrzymanie płynów.
Klonidyna
Jest przyjmowana doustnie w postaci tabletek lub przez skórę za pomocą plastra. To lek przepisywany zazwyczaj w leczeniu nadciśnienia tętniczego, tj. w celu obniżenia zbyt wysokiego ciśnienia krwi. Klonidyna okazała się skuteczna także w zwalczaniu uderzeń gorąca w okresie menopauzy. Dość często występującymi podczas jej stosowania skutkami ubocznymi są: zawroty głowy, senność, suchość w jamie ustnej i zaparcia.
Bisfosfoniany
Leki z tej grupy, która obejmuje np. alendronian i rizedronian, lekarz może przepisać w celu zapobiegania osteoporozie lub podczas jej leczenia. Leki te mogą skutecznie przeciwdziałać zubożeniu masy kostnej i zmniejszać ryzyko złamań. Zastąpiły one terapię hormonalną jako podstawowe leczenie osteoporozy pomenopauzalnej. Do głównych działań niepożądanych należą: nudności, bóle brzucha i podrażnienie przełyku.
Modulatory receptora estrogenowego
Grupa leków, zwanych również SERMs (selective estrogen receptor modulators) do której należy m.in. raloksyfen.
Lek ten zazwyczaj przynosi takie same korzyści jak terapia hormonalna, wpływając pozytywnie na gęstość kości u kobiet po menopauzie, ale jego przyjmowanie nie niesie ze sobą takiego samego ryzyka, w szczególności związanego z wystąpieniem raka piersi i raka macicy. Uderzenia gorąca są częstym efektem ubocznym działania tego leku i nie należy go stosować u kobiet, które wcześniej miały problemy z krzepnięciem krwi.
Estrogeny dopochwowe
W celu złagodzenia objawów suchości pochwy można zastosować miejscową terapię estrogenami. Zamiast podania ich drogą systemową (jak we właściwej terapii hormonalnej w trakcie menopauzy), przyjmuje się je np. w postaci tabletek doustnych, stosuje się dopochwowe globulki lub krem, uwalniające niewielką ilość estrogenu, który działa tylko miejscowo w pochwie. W ten sposób zostaje zmniejszone ryzyko, że terapia hormonalna wpłynie negatywnie na inne narządy.
Terapia ta pomaga zminimalizować dyskomfort współżycia seksualnego i niektóre objawy zaburzeń w oddawaniu moczu.
Styl życia
Większość objawów związanych z menopauzą ustępuje samoistnie po krótszym lub dłuższym okresie i staje się mniej uciążliwa po wdrożeniu kilku zaleceń dotyczących stylu życia. Poniżej zostały przedstawione najczęściej wymieniane sugestie dotyczące każdego z zaburzeń.
Uderzenia gorąca
Często są one wywołane spożyciem gorących napojów, pikantnej żywności, alkoholu, kofeiny, a także zbyt wysoką temperaturą otoczenia. W związku z tym należy poznać czynniki wyzwalające te objawy i starać się ich unikać. Należy też nosić kilka warstw ubrań (ubieranie się "na cebulkę" pomaga szybko zareagować na objawy - rozebrać się, gdy się pojawią, i ubrać się, kiedy miną) i trzymać wentylator w pokoju lub w pracy.
Regularna aktywność fizyczna może złagodzić uderzenia gorąca, nawet jeśli czasami ćwiczenia fizyczne mogą je również wywołać.
Suchość pochwy
Aby złagodzić objaw suchości w pochwie i związane z nim problemy w czasie aktywności seksualnej, należy używać dopochwowych żeli nawilżających. Są to produkty farmaceutyczne, które można kupić bez recepty. Regularna aktywność seksualna pomaga w zwalczaniu tych objawów. Jeśli dolegliwość nie ustępuje i jest nadal uciążliwa, to wskazana jest terapia hormonalna. Jeżeli suchość pochwy jest jedynym powodem do stosowania terapii na bazie hormonów, lepiej zdecydować się na miejscowe podanie estrogenów przy użyciu globulki lub kremu dopochwowego.
Zaburzenia snu
Jednym z najlepszych sposobów zapewniających dobry sen jest uprawianie ćwiczeń fizycznych przez co najmniej 30 min. przez większość dni tygodnia. Niewskazane jest spożywanie zbyt obfitych posiłków, palenie papierosów i praca tuż przed położeniem się spać. Należy unikać spożywania kofeiny i alkoholu po południu i wieczorem, a w zamian pić ciepłe napoje przed snem, takie jak herbata lub mleko, i starać się kłaść do łóżka o tej samej porze. Bardzo przydatne może okazać się praktykowanie niektórych technik relaksacyjnych. Jeśli sen jest zakłócany przez uderzenia gorąca, należy zastosować terapię, która je złagodzi i tym samym wyeliminuje zaburzenia snu.
Zaburzenia nastroju i pamięci
Niektóre kobiety w okresie menopauzy skarżą się na wahania nastroju lub uczucie smutku. Tych objawów nie należy mylić z depresją - chorobą charakteryzującą się poważniejszymi objawami. Kobiety, u których wystąpiła depresja poporodowa lub które mają problemy z wahaniami nastroju związanymi z zespołem napięcia przedmiesiączkowego, są bardziej narażone na zaburzenia nastroju w okresie menopauzy. Kobiety te są też szczególnie wrażliwe na zmiany hormonalne.
Często objawy zanikają samoistnie wraz z upływem czasu. Jeśli kobieta przyjmuje terapię hormonalną ze względu na inne objawy menopauzy, może zauważyć poprawę nastroju. Można zmienić styl życia, dbając o odpowiednio długi sen i utrzymanie dobrej kondycji fizycznej.
Z czasem każdy dostrzega, że jego pamięć nie jest już tak dobra jak w przeszłości. Wiele kobiet w trakcie menopauzy ma łagodne zaburzenia pamięci. Również w tym przypadku pomocne okazują się zapewnienie odpowiedniego snu i prowadzenie aktywnego trybu życia. Jeśli jednak problemy z pamięcią są poważniejsze, należy skontaktować się z lekarzem w celu zbadania przyczyny, gdyż może to nie być związane jedynie z menopauzą i starzeniem się.
Zaburzenia w oddawaniu moczu
Niektóre rodzaje nietrzymania moczu mogą ustąpić, lub może się zmniejszyć nasilenie objawów im towarzyszących, dzięki wykonywaniu specjalnych ćwiczeń wzmacniających i rozluźniających mięśnie miednicy. Ćwiczenia te prowadzone są przez odpowiednich rehabilitantów, fizjoterapeutów lub kompetentne położne. Należy porozmawiać z lekarzem, który wskaże, do kogo się zwrócić.
Zdrowe nawyki
Aby utrzymać zdrowie i dobrą kondycję w okresie menopauzy, należy wyrobić w sobie kilka nawyków. Są to proste zasady, których należy przestrzegać, nawet jeśli nie ma się szczególnie kłopotliwych objawów.
Zdrowo się odżywiać
Zdrowa dieta powinna zawierać: różnorodne owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste, ograniczoną ilość tłuszczów, zwłaszcza nasyconych (pochodzenia zwierzęcego, np. masło), oraz cukru. Aby utrzymać kości w optymalnym stanie, szczególnie w okresie menopauzy, należy przyjmować wystarczającą ilość wapnia (1500 mg/dobę), w który bogate są produkty mleczne, i witaminy D (400-800 j.m./dobę). W niektórych przypadkach, jeśli to konieczne, lekarz może zalecić przyjmowanie suplementów tych substancji.
Nie palić
Palenie zwiększa ryzyko rozwoju chorób serca, udaru, raka i innych schorzeń, a także może pogłębić objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca. Należy pamiętać, że rzucenie palenia jest zawsze możliwe.
Dbać o regularną aktywność fizyczną
Przeznaczenie co najmniej 30 min. przez większość dni tygodnia na umiarkowaną aktywność fizyczną zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, cukrzycy, osteoporozy oraz wystąpienia innych problemów związanych z procesem starzenia się. Bardziej intensywne ćwiczenia przynoszą większe korzyści i są przydatne w walce z nadwagą. Regularna aktywność fizyczna jest również dobrym antidotum na stres. Najbardziej efektywne jest połączenie ćwiczeń aerobowych (takich jak spacer, jogging czy taniec) z ćwiczeniami wzmacniającymi mięśnie. Nawet podczas codziennych czynności można zwiększyć aktywność fizyczną, np. wchodząc po schodach zamiast korzystać z windy lub parkując samochód nieco dalej i część drogi pokonując pieszo.
Wykonywanie regularnych badań lekarskich
Niektóre badania medyczne są bardzo ważne dla wczesnego wykrywania chorób. Umożliwiają szybkie rozpoznanie i zwiększają szansę na wyleczenie (np. w przypadku niektórych nowotworów) oraz dostrzeżenie tych zmian, które nie dają objawów, ale mogą spowodować znaczne uszkodzenia organizmu, np. duże stężenie tłuszczów we krwi. Należy zatem konsultować z lekarzem, które badania są wymagane i wykonywać regularnie mammografię, wymaz z szyjki macicy, kontrolę stężenia lipidów we krwi (cholesterolu i triglicerydów) itd.
Medycyna alternatywna w okresie menopauzy
Biorąc pod uwagę zagrożenia związane ze stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej w trakcie menopauzy oraz to (jak wynika z badań National Institutes of Health), że estrogen nie jest odpowiedni w leczeniu niektórych zaburzeń pojawiających się w tym okresie, wśród wielu kobiet i ich lekarzy rośnie zainteresowanie medycyną alternatywną i komplementarną (complementary and alternative medicine, CAM). Objawy menopauzy coraz częściej leczone są fitoestrogenami, tj. substancjami pochodzenia roślinnego, które - przynajmniej częściowo - wykazują podobne działanie jak hormony. W 2005 r. NIH zorganizował spotkanie naukowe na temat metod leczenia objawów menopauzy, dokonując przeglądu obecnie dostępnych danych naukowych dotyczących różnych substancji roślinnych i innych terapii komplementarnych lub alternatywnych stosowanych w tym okresie życia kobiety.
W tej kwestii pojawiły się dokładne informacje, z których najważniejszą jest ta, że wciąż istnieje za mało danych naukowych potwierdzających skuteczność i długotrwałe bezpieczeństwo tych terapii objawów menopauzy i konieczne są dalsze badania.
Możliwe, że niektóre z tych terapii, choć nie tak skuteczne jak terapia hormonalna, mogą być przydatne dla pewnej grupy kobiet podczas menopauzy.
Przed rozpoczęciem wymienionych terapii należy skonsultować z lekarzem, zarówno w celu zapewnienia bezpieczeństwa samej terapii, jak i zagwarantowania kompletnego planu leczenia. Roślinne pochodzenie leku lub naturalność zawartych w nim substancji nie czyni go automatycznie bezpiecznym. Może on również powodować działania niepożądane, a także wchodzić w interakcję z innymi substancjami lub lekami, które kobieta przyjmuje, co może mieć negatywne, a czasem niebezpieczne konsekwencje dla organizmu.
Fitoestrogeny
Są substancjami podobnymi do estrogenów, występują w niektórych roślinach, np. soi. Naukowcy zaczęli zajmować się fitoestrogenami, gdy zauważyli, że w Japonii i Chinach - krajach, w których dieta jest w nie bogata - kobiety mają mniejsze dolegliwości związane z menopauzą niż na Zachodzie, a także narażone są w mniejszym stopniu na osteoporozę i choroby serca. Nie stwierdzono jednak, czy fitoestrogeny są skuteczne w łagodzeniu objawów menopauzy i czy zaobserwowane korzyści są zależne od estrogenów, czy innych substancji znajdujących się w tych roślinach. Pomimo wprowadzenia fitoestrogenów do codziennej diety, co pozwoliło zmniejszyć u niektórych kobiet częstotliwość występowania uderzeń gorąca, w części badaniach okazały się one nieskuteczne. Istnieją również sprzeczne wyniki badań dotyczących możliwości zwiększonego ryzyka zachorowania na raka piersi przy zażywaniu tych substancji. Jest jeszcze wiele niewyjaśnionych kwestii związanych z fitoestrogenami, np. to, jaki jest ich dokładny mechanizm działania w organizmie człowieka.
Według NIH należy zachować szczególną ostrożność w stosowaniu tych substancji w określonych grupach osób, do których należą:
1) kobiety, które są lub były narażone na wystąpienie niektórych chorób; mogą być one podatne na negatywny wpływ hormonów sprzyjających wystąpieniu raka szyjki macicy, piersi lub jajnika, endometriozy, mięśniaków macicy;
2) kobiety przyjmujące leki, które zwiększają stężenie estrogenów w organizmie, np.: leki antykoncepcyjne, hormonalna terapia w okresie menopauzy lub selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERMs).
Soja
W literaturze naukowej znajdują się informacje poparte wynikami badań dotyczące zarówno skuteczności, jak i nieskuteczności soi w zakresie łagodzenia uderzeń gorąca. Przyjmowana w formie produktów żywnościowych lub suplementów diety przez krótki czas soja wydaje się pozbawiona poważnych działań niepożądanych. Jednak długotrwałe stosowanie ekstraktów z soi zostało powiązane z pogrubieniem ścian macicy.
Pluskwica groniasta (Actaea racemosa, dawniej Cimicifuga racemosa)
W porównaniu z innymi roślinami ta substancja ziołowa zwróciła większą uwagę świata nauki ze względu na swój ewentualny pozytywny wpływ na objawy menopauzy. Jest stosowana powszechnie w Europie w leczeniu uderzeń gorąca i zdobywa rosnącą popularność w Stanach Zjednoczonych, jednak rezultaty badań na temat jej skuteczności w redukcji uderzeń gorąca dały sprzeczne wyniki. Niektóre badania sugerują, że substancja ta - wbrew temu, co wcześniej sądzono - nie działa podobnie do estrogenu. Odznacza się dużym marginesem bezpieczeństwa. Istnieje prawdopodobieństwo, że może powodować problemy z wątrobą, jednak związku tego nie potwierdzono badaniami.
Północnoamerykańskie Stowarzyszenie (North American Menopause Societ) na rzecz Menopauzy zaleca wykorzystanie tej rośliny w krótkotrwałych terapiach objawów menopauzy, ponieważ wydaje się, że ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest niskie, jeśli stosuje się ją w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy. Skutki dłuższego podawania nie są dobrze znane.
Koniczyna czerwona (Trifolium pratense)
Grupa ekspertów NIH ogłosiła, że w pięciu kontrolowanych badaniach nie stwierdzono żadnych dowodów skuteczności tej rośliny w zmniejszeniu liczby uderzeń gorąca. Badania kliniczne przeprowadzone na koniczynie czerwonej wykazały rzadkie działania niepożądane, z których żadne nie jest istotne dla zdrowia. Jednak nawet w tym przypadku należy być ostrożnym. Niektóre badania na zwierzętach wzbudziły pewne obawy związane z faktem, że koniczyna czerwona może powodować działania niepożądane, wpływając negatywnie na te narządy i tkanki, które są wrażliwe na hormony, takie jak macica czy sutki.
Dzięgiel chiński dong quai (Angelica sinensis)
Roślina ta została poddana tylko jednemu klinicznemu badaniu z randomizacją. Naukowcy nie odkryli żadnego pozytywnego wpływu na uderzenia gorąca. Wiadomo też, że dong quai wchodzi w interakcję z lekami przeciwzakrzepowymi (np. warfaryną), czyli lekami, które przepisywane są niektórym grupom pacjentów w celu utrzymania odpowiedniej krzepliwości krwi, a tym samym zapobiegania tworzeniu się zakrzepów. W szczególności może nasilić działanie tych leków, zwiększając tym samym ryzyko krwawienia. Kobiety przyjmujące takie leki muszą ostrożnie podejmować decyzję o przyjmowaniu dong quai.
Żeń-szeń (Panax ginseng i Panax quinquefolius)
Eksperci z NIH stwierdzili, że korzeń żeń-szenia może mieć korzystny wpływ na objawy menopauzy, takie jak zaburzenia nastroju i snu, oraz może przyczynić się do lepszego samopoczucia. Nie okazał się jednak przydatny w zmniejszaniu liczby uderzeń gorąca.
Pieprz metystynowa - kava-kava (Piper methysticum)
Substancje zawarte w tej roślinie są użyteczne w walce z niepokojem, natomiast nie udowodniono, że zmniejszają zaczerwienienie skóry. Należy podkreślić, że stosowanie Kavy jest skorelowane z występowaniem chorób wątroby w takim stopniu, że FDA (Food and Drug Administration) ostrzega pacjentów i lekarzy przed możliwością uszkodzenia wątroby na skutek przyjmowania tej substancji.
Dehydroepiandrosteron (DHEA)
To hormon występujący w organizmie człowieka, który jest przetwarzany w estrogeny i progesteron i dlatego jest nazywany prekursorem tych hormonów. Może być wytwarzany również chemicznie i obecnie jest sprzedawany jako suplement diety.
Został poddany tylko jednemu klinicznemu badaniu z randomizacją, które nie wykazało żadnego pozytywnego wpływu na uderzenia gorąca. Oprócz tego badania, eksperci NIH przytaczają wyniki innych badań bez randomizacji, w których pojawiło się kilka potencjalnych korzyści związanych z redukcją uderzeń gorąca i zaburzeń seksualnych, ale nie zostały one potwierdzone. Działania niepożądane, ryzyko i korzyści wynikające ze stosowania DHEA przez okres dłuższy niż kilka miesięcy nie zostały dostatecznie zbadane. Istnieją wątpliwości co do bezpieczeństwa stosowanie i skuteczności DHEA. Amerykańskie Narodowe Centrum Medycyny Komplementarnej i Alternatywnej (NCCAM) zbiera obecnie dalsze informacje. Stwierdzono, że stężenie DHEA w organizmie zmniejsza się z wiekiem, dlatego przyjęto, że przyjmowanie suplementów zawierających DHEA może zapobiec pewnym problemom związanym z podeszłym wiekiem, nie ma jednak danych naukowych, które to udowadniają.
Ostatecznie NCCAM nie zaleca stosowania tych substancji do leczenia jakichkolwiek zaburzeń, w tym objawów menopauzy, zwłaszcza że według niektórych naukowców mogą one nawet zwiększyć ryzyko wystąpienia raka piersi i raka prostaty.
Inne terapie CAM
Narodowy Instytut Zdrowia (NIH) przedstawił kilka wskazówek dotyczących trzech komplementarnych i alternatywnych terapii w okresie menopauzy, które są nazywane leczeniem typu "behawioralnego": aktywność fizyczna, rytmiczne oddychanie i edukacja zdrowotna. Naukowcy podkreślili, że te trzy rodzaje leczenia mogą być ważnym obszarem dalszych badań, ponieważ powodują niewiele istotnych skutków ubocznych lub nawet w ogóle ich nie wywołują. Ich skuteczność nie została jednak udokumentowana w badaniach na dużej grupie osób i z naukową dokładnością.
Aktywność fizyczna. Może poprawić jakość życia kobiet skarżących się na objawy menopauzy. Nie przynosi natomiast znaczących korzyści dla objawów naczynioruchowych, czyli uderzeń gorąca czy problemów związanych z suchością pochwy.
Rytmiczny oddech. Jest techniką powolnego i głębokiego oddychania. Udokumentowano, że jest on przydatny w łagodzeniu uderzeń gorąca. Było ono jednak przeprowadzone na małej grupie osób.
Edukacja zdrowotna. Ma na celu rozpowszechnianie wśród kobiet informacji na temat tego, czego mogą spodziewać się w okresie menopauzy i co mogą zrobić same, aby sobie pomóc. Z pewnością pogłębia wiedzę i świadomość kobiet, jednak nie wykazuje znaczącego wpływu na objawy menopauzy.
