Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Czy zawsze jest to tylko kwestia intensywności lub długości trwania? Przede wszystkim należy właściwie rozumieć znaczenie słów "zdrowie", "dyskomfort psychiczny" i "zaburzenie psychiczne".
Zdrowie psychiczne w rzeczywistości nie powinno być rozumiane jako brak cierpienia czy konfliktów, ale raczej jako zdolność do myślenia w racjonalny sposób i umiejętność radzenia sobie ze zmianami, stresem, traumami i stratami, których każdy człowiek w nieunikniony sposób doświadcza w trakcie swojego życia. Osoby, które dobrze się czują psychicznie, postrzegają rzeczywistość taką, jaka jest, wykazują się inicjatywą, stawiają sobie za cel poprawę życia i mają wysoką samoocenę, akceptują zarówno swoje zalety, jak i ograniczenia.
Dyskomfort psychiczny to sytuacja cierpienia psychicznego, którą można zdefiniować jako fizjologiczną, ponieważ jest związana z momentami obiektywnie stresogennymi, naturalnymi dla życia ludzkiego, jak żałoba, porzucenie, rozczarowanie.
Zaburzenie psychiczne to sytuacja charakteryzująca się cierpieniem psychicznym, które osiąga poziomy podwyższonej intensywności z powodu stanu dyskomfortu wytworzonego przez wcześniejsze stresujące wydarzenie, które nie znalazło możliwości ekspresji i w związku z tym rozwiązania. Może też być spowodowane wysiłkiem adaptacyjnym, który jest większy od zasobów danego człowieka i od jego kontekstu środowiskowego, narzuconym przez daną sytuację w szczególnym momencie życia.
Sygnały alarmowe
Czasami trudno jest odróżnić złe samopoczucie o podłożu fizjologicznym od dyskomfortu psychicznego oraz określić moment, w którym należałoby się zwrócić o pomoc specjalisty. W niektórych przypadkach są to subiektywne odczucia pacjenta, niezauważalne dla rodziny i bliskich, w innych - poważne zaburzenia oczywiste dla otoczenia, ale nieuświadomione sobie przez chorego. Istnieją jednak w zachowaniu ludzkim pewne sygnały alarmowe, które powinny skłonić do wizyty u lekarza rodzinnego w celu otrzymania porady i - być może - skierowania na specjalistyczne badania.
Osoby, które cierpią na zaburzenie psychiczne lub emocjonalne, mogą:
1) czuć się całymi dniami lub tygodniami smutne i przygnębione bez szczególnego powodu oraz mieć problemy z pozbyciem się tego stanu emocjonalnego;
2) stracić zainteresowanie wykonywaniem czynności uznanych obiektywnie za przyjemne;
3) mieć problemy ze snem (trudności z zasypianiem, częste przebudzenia w nocy lub wcześnie rano) i z łaknieniem;
4) stracić zainteresowanie seksem i mieć problemy w tej sferze życia;
5) ciągle czuć się zmęczone, niezależnie od rodzaju wykonywanych czynności;
6) odczuwać dolegliwości fizyczne, które nie mają podstaw medycznych lub okazują się nieuleczalne;
7) nadużywać alkoholu lub leków oraz stosować niedozwolone substancje;
8) oddawać się zachowaniom destrukcyjnym, takim jak niebezpieczne rozrywki lub gry hazardowe;
9) mieć częste wahania nastrojów (np. w ciągu tego samego dnia); być podirytowane, nerwowe i wzburzone oraz doświadczać ciągłych napięć w relacjach z rodziną, przyjaciółmi lub współpracownikami;
10) doświadczać nagłych ataków paniki lub strachu;
11) czuć się bezsilnymi i zrozpaczonymi lub mieć poczucie utraty kontroli nad własnym życiem;
12) myśleć, że śmierć byłaby dla nich oraz innych osób wyzwoleniem (również bez ustalenia precyzyjnego planu samobójczego);
13) być rozkojarzone lub mieć trudności ze skoncentrowaniem się i z logicznym myśleniem;
14) być bardzo podejrzliwe i obawiać się, że ktoś chce im wyrządzić krzywdę;
15) widzieć lub słyszeć rzeczy, które w rzeczywistości nie istnieją;
16) kierować się sztywnymi założeniami, od których nie mogą się uwolnić, a które opierają się jakiejkolwiek racjonalnej argumentacji;
17) grozić gwałtownymi czynami i być agresywne dla samych siebie lub innych osób.
Im więcej wyżej opisanych dolegliwości odczuwa dana osoba, tym więcej istnieje powodów do obaw, że jej zdrowie psychiczne nie funkcjonuje dobrze i należy pójść do lekarza. Intensywność i czas występowania symptomów są ważną kwestią, jednak pytanie, które na pewno należy sobie zadać, brzmi: jak bardzo symptom lub symptomy wpływają na życie osoby dotkniętej zaburzeniem i na życie otaczających ją osób? Jak bardzo złe samopoczucie uniemożliwia prowadzenie życia w taki sposób, w jaki się chce je prowadzić? Banalny - jak mogłoby się wydawać - symptom, jakim jest zwykła fobia, staje się ważny dla osoby nim dotkniętej, jeżeli przeszkadza jej w realizowaniu się. Przykładem takiej fobii jest strach przed lataniem, który może nie przeszkadzać osobie, która nie pragnie lub nie musi przemieszczać się na drugi koniec świata, ale staje się tragedią dla osób zmuszonych do częstych podróży powietrznych z powodów zawodowych. W ludzkim umyśle nie ma ścisłej granicy między tym, co normalne, a tym, co normalne nie jest. Innym ważnym sygnałem jest zmiana charakteru lub zachowania, zwłaszcza jeżeli jest nagła lub pozbawiona widocznych przyczyn. Przy tego typu ocenie ogromną pomocą służą przyjaciele i rodzina, którzy znają osobę od dawna.
Kto może zachorować?
Choroba psychiczna może dotknąć każdego, bez względu na płeć, rasę, stan społeczny, aktywność zawodową itd. Różnica może dotyczyć jedynie typu i częstotliwości możliwych zaburzeń. Niektóre choroby częściej występują u jednej płci niż u drugiej. Inne pojawiają się w określonym momencie, np. zespoły schizofreniczne zazwyczaj objawiają się w wieku młodzieńczym lub na początku wieku dorosłego, autyzm rozpoczyna się w dzieciństwie, zaburzenia odżywiania pojawiają się u nastolatków. Niemniej jednak żadna płeć ani żaden wiek nie są całkowicie wolne od tego typu chorób. Zaobserwowano, że rozwój choroby może rozpocząć się od kryzysowego momentu w życiu. Dzieci muszą stawiać czoła wszystkim nowym problemom w swoim życiu i są całkowicie zależne od otaczających je dorosłych. Nastolatki muszą walczyć, żeby stać się dorosłymi, jednocześnie znajdując się w sytuacji przeżywania drastycznych zmian fizycznych zachodzących w ich ciele. Dorośli muszą mierzyć się z odpowiedzialnością związaną z pracą i rodziną. Kobiety przeżywają macierzyństwo, które przychodzi nieoczekiwanie z wszystkimi radościami, ale również - problemami. Trudna jest także sytuacja kobiet, które nie mogą mieć dzieci. Starsi, odchodzący na emeryturę, muszą odnaleźć się w nowej rzeczywistości, zmierzyć się z końcem okresu reprodukcyjnego, z dolegliwościami wieku, ze śmiercią towarzyszy życia, żyjąc w świecie, który biegnie szybko i jest zupełnie inny, niż świat, w którym żyli, będąc młodzi.
Obrazy kliniczne mogą zmieniać się w zależności od wieku. Lęk i depresja, w przeciwieństwie do powszechnej opinii o nich, dotykają także najmłodszych, u których jednak przeważają symptomy somatyczne nad psychicznymi.
Przyczyny zaburzeń psychicznych
Dokładne przyczyny większości chorób psychicznych pozostają nieznane. Dzięki postępowi badań staje się coraz bardziej ewidentne, że starego założenia (przyczyna = choroba) nie można już stosować ani w medycynie, ani tym bardziej w psychiatrii. Wiele chorób psychicznych można wyjaśnić tylko poprzez połączenie czynników genetycznych, biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Pewne jest tylko, iż stan choroby nie jest wynikiem słabości, wad charakteru czy niskiego poziomu wykształcenia, a wyleczenie go nie jest wyłącznie kwestią chęci czy autodyscypliny.
Badanie neuropsychiatryczne rozwiązało odwieczny spór między tymi, którzy byli zwolennikami teorii o psychologiczno-środowiskowym podłożu zaburzeń psychicznych, a tymi, którzy postrzegali zaburzenia jako rezultat zmian genetycznych i konstytucjonalnych. Odkrycie zjawisk adaptacji i plastyczności systemu nerwowego wykazało, że w rzeczywistości ta różnica stanowisk jest pozbawiona podstaw. Każde doświadczenie psychologiczne lub zachowanie jest wynikiem działalności mózgu, który kieruje odpowiedziami na bodźce (zachowaniami), ale jednocześnie jest modyfikowany przez wątpliwości środowiskowe. Wszystkie procesy psychiczne są również procesami biologicznymi. Granica między nimi jest czysto arbitralna i wciąż podlega zmianom zależnym od stanu wiedzy. Zasób wiadomości stopniowo się poprawia, dyscypliny biologiczne i badanie aktywności psychicznej zmierzają do połączenia się na jednym obszarze badawczym. W przypadku każdego chorego psychicznie pacjenta problemem jest ustalenie, w jakim stopniu zmiana biologiczna jest spowodowana czynnikami genetycznymi i ewolucyjnymi, jak bardzo zależy od czynników traumatycznych, toksycznych lub infekcyjnych oraz czy została wywołana czynnikami społecznymi, czy środowiskowymi. Warto podkreślić, że nawet jeśli będzie możliwe wykazanie, iż zaburzenie psychiczne jest spowodowane czynnikami społecznymi, to rezultat będzie jednak czysto biologiczny, ponieważ zmianie ulegnie działanie centralnego układu nerwowego. Psychoterapia oraz farmakologia będą skuteczne wtedy, gdy uda się im przywrócić status quo ante lub zapobiec takim zmianom.
Typy zaburzeń psychicznych
Ustalenie dokładnych granic między jedną patologią a drugą nie zawsze jest łatwe. Obszarów wspólnych jest wiele, niekiedy u jednej osoby występuje kilka zaburzeń jednocześnie. Można nawet stwierdzić, że w psychiatrii współistnienie zaburzeń jest regułą. Niektóre symptomy (takie jak lęk i depresja) mogą występować we wszystkich patologiach psychiatrycznych jako reakcja na podstawowe zaburzenie lub niezależnie od niej, jednocześnie nie spełniając kryteriów dla osobnej diagnozy. W ten sposób np. symptomy depresyjne pojawiają się w schizofrenii, a lęki oraz symptomy psychotyczne - w depresji.
Najczęstsze patologie
Do najczęściej występujących patologii psychiatrycznych powinny zostać zaliczone: zaburzenia nastroju, kontroli impulsów, lękowe, żywieniowe, psychozy oraz uzależnienia. Rzadziej można zaobserwować zaburzenia adaptacyjne, dysocjacyjne, somatoformiczne oraz urojenia.
Zaburzenia lękowe
Charakteryzują się reakcją strachu lub przerażenia, której towarzyszą nerwowość i niepożądane oznaki fizyczne (takie jak tachykardia i pocenie się), na przedmioty lub sytuacje. Zaburzenie lękowe stwierdza się, gdy: osoba reaguje w sposób nieadekwatny do sytuacji, kiedy nie udaje jej się kontrolować własnych reakcji lękowych lub kiedy lęk przekłada się na wykonywanie normalnych czynności.
Zaburzenia lękowe są w rzeczywistości grupą heterogeniczną stanów, w których znajdują swoje miejsce: zaburzenie lękowe uogólnione, kiedy wszystko wydaje się źródłem obaw; zaburzenie wywołane stresem posttraumatycznym, w którym rozpoznaje się wyraźnie sprecyzowany moment traumatyczny; zaburzenie obsesyjno-kompulsywne charakteryzujące się obecnością obsesji (sztywnych założeń) i kompulsji (rytuałów powtarzanych w celu opanowania lęku, najczęściej bezskutecznie); zaburzenie wynikające z ataków paniki z symptomami fizycznymi bardzo intensywnymi i skoncentrowanymi w krótkim okresie, ale wystarczająco intensywne, aby wywołać paraliżujący lęk; zaburzenie wynikające z lęku społecznego, który można rozumieć jako chorobliwą nieśmiałość; specyficzne fobie, ograniczone do określonego obiektu, często występujące np. u dzieci.
Zaburzenia nastroju
Zalicza się do nich zarówno zespoły depresyjne zdominowane trwale przez głęboki smutek i zwolnienie psychomotoryczne, jak i zaburzenia dwubiegunowe, które charakteryzują się przeplataniem stanów głębokiego smutku i innych symptomów depresji ze stanami maniakalnej chorobliwej egzaltacji, połączonej z nadmierną pewnością siebie (często wykraczającą poza własne rzeczywiste zdolności lub możliwości), hiperaktywnością czy uderzającą rozmownością. Tylko pozornie mogą się one wydawać pożądanymi cechami pozytywnymi, w rzeczywistości wskazują na poważne niebezpieczeństwa fizyczne, ekonomiczne i rodzinne.
Zaburzenia psychotyczne
Ta grupa patologii wiąże się wyraźnie ze strukturą myśli oraz schematami świadomości samego siebie. Do najpowszechniejszych symptomów psychozy powinny zostać zaliczone halucynacje, które polegają na postrzeganiu nieistniejących obrazów, głosów lub dźwięków, i urojenie lub też zaburzenia myśli zdominowane przez mylne przekonania, które nie podlegają logicznemu rozumowaniu. W odróżnieniu od zaburzeń afektywnych (lęków i nastroju), w których symptomy są chorobowym spotęgowaniem normalnych odczuć (lęku, smutku, radości), mających swoją funkcję fizjologiczną, te dwa symptomy zaburzeń psychotycznych są zawsze patologiczne. Pozornie ułatwia to rozróżnienie tego, co jest normalne, od tego, co nie jest. W rzeczywistości leczenie staje się problematyczne, bo trudno jest przekonać osobę dotkniętą zaburzeniem, że jest chora, ponieważ nie ma ona świadomości choroby lub nie jest w stanie wytworzyć krytycznej oceny własnych symptomów (tzw. wglądu, ang. insight).
Zaburzenia odżywiania
Zaburzenia, które charakteryzują się obecnością skrajnych i irracjonalnych emocji, odczuć, postaw i zachowań dotyczących jedzenia i własnej wagi. Do najczęstszych i najbardziej widocznych zaburzeń odżywiania należą anoreksja - zdominowana przez odrzucenie odżywiania się z powodu strachu przed przytyciem (nawet w stanie skrajnego wychudzenia) - oraz bulimia - charakteryzująca się nawracającymi epizodami przejadania się, po których często następują zachowania eliminacji pokarmu (takie jak sprowokowane wymioty lub zachowania mające na celu uniknięcie przyrostu wagi). Nie powinno się jednak zapominać o przejadaniu się, po którym nie następują zachowania kompensacyjne, ponieważ mogą one prowadzić do pewnego typu otyłości na podłożu psychogennym. Charakterystyczną cechą tych zaburzeń jest to, że uderzają one w jedną z najbardziej normalnych funkcji fizjologicznych (odżywianie). Źródło tego dyskomfortu wykracza poza obręb oczywistych symptomów. Innymi słowy, zaburzenia łaknienia oraz wagi (zbyt duża lub zbyt niska) są oznakami głębokiego dyskomfortu psychicznego. Terapie koncentrujące się tylko na jednym aspekcie odżywiania (jedzeniu lub wadze) nieuchronnie zakończą się niepowodzeniem, jeżeli nie będą dążyły do rozwiązania holistycznego, leżącego u podstaw problemu.
Chorobliwe uzależnienia i zaburzenia kontroli impulsów
Są to stany psychiatryczne obecnie bardzo rozpowszechnione. Osoby dotknięte zaburzeniem kontroli impulsów wydają się w szczególności niezdolne do kontrolowania własnych odruchów lub agresywnych zachowań względem przedmiotów lub osób, włączając w to siebie samych. Przykładami mogą być piromania i kleptomania. Uzależnienia od alkoholu i narkotyków występują najczęściej, ale w ostatnich latach dołączyły do nich nowe, takie jak kompulsywne uzależnienie od gier hazardowych czy od zakupów. Nieograniczone są dziedziny, które mogą uzależnić: internet, seks, a nawet praca. Te zaburzenia wymieniane są razem z zaburzeniem kontroli impulsów, ponieważ często się ze sobą łączą. Gorączkowe poszukiwanie istoty i obiektu uzależnienia może prowadzić do zlekceważenia odpowiedzialności za swoje czyny i praw innych osób.
Inne zaburzenia
Rzadszymi zaburzeniami umysłowymi są zaburzenia adaptacji, w których uwidaczniają się symptomy emocjonalne oraz behawioralne, powstające w odpowiedzi na wydarzenia lub sytuacje stresujące, których nie udaje się uzewnętrznić. Zaburzenia dysocjacyjne charakteryzują się zmianami świadomości, jaźni, własnej tożsamości i otaczającego świata. Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej oraz zaburzenia somatoformiczne wynikają z obecności zaburzeń fizycznych, które nie znajdują żadnego wyjaśnienia medycznego.
Leki psychotropowe
Leki te cieszą się złą sławą. Strach przed ich zażywaniem powoduje, że wielu cierpiących na zaburzenia psychiczne nie chce ich stosować. Środki masowego przekazu również przyczyniają się w znaczny sposób do potęgowania tych uprzedzeń, nagłaśniając w sposób sensacyjny epizody związane z użyciem leków psychotropowych, zanim zostaną one zweryfikowane, np. domniemane zwiększenie liczby samobójstw u pacjentów odbywających terapię antydepresyjną. Są to wydarzenia, do których doprowadziło najczęściej wiele czynników. Osoby cierpiące na depresję, ze względu na swoją chorobę, są bardziej narażone na ryzyko popełnienia samobójstwa. Lek antydepresyjny, dając bodziec do działania, może spowodować uwolnienie od abulii typowej dla depresji i umożliwić wykonanie czynności (samobójstwa), do której motywacja była już obecna w umyśle pacjenta. Jest to moment w leczeniu depresji, wymagający wzmożonej czujności otoczenia, ponieważ pacjent odzyskuje napęd ruchowy, lecz nadal towarzyszą mu myśli o zabiciu się.
Wielu pacjentów, wcześniej uznawanych za nieuleczalnie chorych, wyzwoliło się z urojeń i halucynacji dzięki tym właśnie substancjom, które coraz bardziej selektywnie i skutecznie zwalczają symptomy chorobowe, nie wpływając na inne czynności mózgowe. Nie jest to równoznaczne z zachętą do bezkrytycznego zażywania leków psychotropowych, które - jak każdy inny lek - mogą mieć efekty uboczne.
Dawka musi być dobrana właściwie, aby zmaksymalizować pożądane rezultaty przy ograniczeniu skutków niepożądanych, co zazwyczaj umożliwia wykonanie zabiegów psychoterapeutycznych i rehabilitacyjnych. Leki psychotropowe nie leczą choroby umysłowej, ponieważ nie usuwają przyczyny, która ją wywołała, ale działają na mechanizmy wywołujące jej symptomy. Dzięki badaniom wykonanym w celu lepszego zrozumienia, jak działają leki psychotropowe i w jaki sposób mogą być ulepszone, możliwe było poszerzenie wiedzy z zakresu chorób umysłowych.
Leki psychotropowe nie powinny być przyjmowane w sposób ciągły przez całe życie. Wielu pacjentów cierpiących na depresję lub stany lękowe może potrzebować kilkumiesięcznego leczenia. Po tym czasie należy jednak wstrzymać podawanie leków. Osoby dotknięte schizofrenią lub psychozą maniakalno-depresyjną wymagają terapii dłuższych (w czasie nieokreślonym), często z przerwami.
Rodzaj leku psychotropowego zależy również od patologii wymagającej leczenia. Wyróżnia się: leki antypsychotyczne, używane do leczenia schizofrenii i innych zaburzeń charakteryzujących się obecnością delirium i halucynacji; leki stabilizujące nastrój, jak lit i niektóre leki przeciwpadaczkowe, używane w psychozie maniakalno-depresyjnej w celu kontrolowania wahań nastroju; leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe stosowane inaczej niż w przeszłości, tj. ostrożnie i tylko przez krótki czas.
Klasyfikacja jest oparta na głównym efekcie, ponieważ różne substancje mogą być używane w leczeniu różnych patologii. Niektóre leki przeciwdepresyjne, jak SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny), stosuje się u pacjentów z zaburzeniami lękowymi.
Psychoterapia
Psychoterapia zwana jest również terapią słowa, ponieważ pacjent dotknięty zaburzeniem umysłowym rozmawia z odpowiednio przygotowanym terapeutą, pomagającym mu zidentyfikować i przeanalizować czynniki, które mogły spowodować wywołanie choroby. Istnieją różne typy terapii odwołujące się zasadniczo do trzech sposobów podejścia (psychodynamiczny, behawioralno-poznawczy i interpersonalny), mających odmienne założenia teoretyczne i proceduralne. Wszystkie mają na celu uświadomienie pacjentowi jego własnych emocji i myśli, nauczenie go przezwyciężania trudności, przywrócenie poczucia kontroli i przyjemności płynącej z własnego życia. Nie oznacza to jednak, że rola pacjenta w porównaniu z rolą terapeuty jest podrzędna i pasywna, wręcz przeciwnie - im bardziej aktywne i zaangażowane będzie jego uczestnictwo, tym szybsza i długotrwała będzie poprawa. Pierwsze efekty pojawią się jednak później niż w innych terapiach, dlatego dla cięższych przypadków może być wskazane włączenie - przynajmniej na początku - leków.
Gdzie szukać pomocy?
Lekarz medycyny ogólnej
Jest lekarzem pierwszego kontaktu, do którego zwracają się pacjenci lub rodziny po raz pierwszy zmuszone zmierzyć się z dyskomfortem lub zaburzeniem umysłowym, jeżeli chcą wiedzieć, czy zasygnalizowany problem będzie można przezwyciężyć bez kolejnych wizyt specjalistycznych, czy konieczne będzie udanie się do specjalisty.
Poradnia zdrowia psychicznego
Działające na terenie całej Polski poradnie zdrowia psychicznego zajmują się leczeniem różnego rodzaju zaburzeń zdrowia psychicznego i zachowania. Należą do nich: zaburzenia nastroju, takie jak depresja czy mania, zaburzenia lękowe - głównie fobie, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, m.in. nerwica natręctw. Zadaniem specjalistów pracujących w poradniach jest również opracowywanie odpowiednich form terapii dla pacjentów ze schizofrenią, z zaburzeniami psychotycznymi, adaptacyjnymi oraz somatycznymi. W poradniach tych leczy się także zaburzenia odżywiania, snu i osobowości. Poradnie prowadzą ponadto działalność edukacyjną, której celem jest przekazywanie wiedzy w zakresie ww. zaburzeń - ich wczesnego rozpoznawania oraz identyfikacji objawów zapowiadających nawrót choroby. W ramach działań edukacyjnych pacjenci mogą uzyskać informacje dotyczące radzenia sobie z objawami zaburzeń psychicznych, powodującymi dezorganizację życia codziennego. Poradnie zdrowia psychicznego organizują różnego typu terapie, adresowane zarówno do osób indywidualnych, jak i małżeństw, rodzin oraz grup. Terapia indywidualna polega na regularnych spotkaniach z psychologiem, których celem jest pomoc w trudnych sytuacjach życiowych lub w rozwiązywaniu indywidualnych problemów psychologicznych. W ramach terapii grupowej organizowane są spotkania prowadzone przez psychoterapeutę dla grupy osób z podobnymi problemami.
Zaburzenia psychiczne
Zaburzenia psychiczne są bardzo powszechne i ich liczba stale rośnie. Przeprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz Uniwersytet w Harvardzie badanie - którym objęto ponad 60 000 osób w Ameryce, Europie, krajach Środkowego Wschodu, Afryce oraz Azji - wykazało, że wspólne powszechne zaburzenia psychiczne dotykają jednego spośród trzech Europejczyków i jednego spośród dwóch Amerykanów.
W Europie odsetek osób, które zwróciły się do placówki zdrowia z powodu lęku lub depresji, wynosi 26%. Dwie trzecie tych pacjentów skorzystało z porad pracownika służby zdrowia psychicznego, a jedna trzecia - z porady lekarza ogólnego. Większość problemów, z którymi te osoby zgłosiły się po pomoc, była dość błaha, ale pojawiały się również bardziej złożone zespoły chorobowe. Odsetek osób, które z powodu poważnego rozstroju psychicznego były niezdolne do wykonywania nawet najprostszych codziennych czynności przez okres 30-80 dni, nie zostało objętych żadnego rodzaju leczeniem - ani farmakologicznym, ani psychoterapeutycznym wynosi 1-4% (35-85% w zależności od poziomu społeczno-ekonomicznego kraju). W Stanach Zjednoczonych odsetek takich osób wynosi ok. 48%, podczas gdy w krajach słabiej rozwiniętych jest on o wiele wyższy, z najwyższymi wskaźnikami zawartymi między 76 a 85% chorych psychicznie.
Zebrane wyniki wydają się potwierdzać zróżnicowaną podatność na zachorowanie na poszczególne schorzenia ze względu na płeć. Kobiety są dwukrotnie bardziej narażone na zachorowanie na depresję i trzykrotnie bardziej na doświadczanie stanów lękowych, podczas gdy mężczyźni częściej nadużywają alkoholu. Do kategorii o najwyższym stopniu ryzyka zalicza się: osoby młode, samotne, niezamężne, bezrobotnych, gospodynie domowe, osoby mieszkające w miastach.
