Szpik kostny

Galaretowata lub półpłynna tkanka znajdująca się w jamach kości długich, w przestrzeniach beleczkowych nasad kości długich oraz w kościach płaskich. Szpik kostny odpowiada za tworzenie, czyli wytwarzane komórek krwi: krwinek czerwonych oraz krwinek białych.

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

W zależności od wieku szpik kostny może mieć różny kolor: czerwony, jeśli produkuje komórki krwi (aktywny narząd hemopoetyczny), lub żółty, gdy jest nieaktywny i zastępowany przez tkankę tłuszczową. W ostatnich miesiącach życia embrionalnego oraz w pierwszych dniach po urodzeniu rdzeń kręgowy we wszystkich kościach jest barwy czerwonej; z biegiem lat szpik czerwony jest zastępowany przez szpik żółty, a u osób starszych szpik czerwony występuje jedynie w kościach długich oraz w tkance gąbczastej niektórych kości płaskich (mostek, żebra, kręgi itd.).

W pozostałych obszarach ma on kolor żółty (rdzeń kręgowy żółty) wskutek zastępowania tkanki hemopoetycznej tkanką tłuszczową. U osoby dorosłej szpik kostny stanowi ok. 3,5-6proc. masy ciała (ok. 2,4--4 kg); jego ciężar przewyższa łączną wagę wątroby i śledziony. W tym okresie życia całkowita liczba komórek hemopoetycznych w szpiku kostnym wynosi niecałe 2 miliardy.

Przepływ krwi w kierunku rdzenia jest szybki. Umiejscowione centralnie tętnice, przecinając jamy rdzeniowe, rozgałęziają się i kończą naczyniami włosowatymi wewnątrz kości lub w obszarze peryferycznym przestrzeni rdzeniowej.

Nagłe zwiększenie wytwarzania komórek hemopoetycznych może być spowodowane nie tylko niektórymi stanami chorobowymi, np. białaczką, lecz również nadmierną utratą komórek krwi w momentach dużego zapotrzebowania. Przykładem tego są krwawienia, które mogą wywoływać zwiększone wytwarzanie wszystkich komórek krwi, lub procesy niszczące tylko jeden rodzaj komórek krwi, podczas których rdzeń zwiększa produkcję wyłącznie jednego rodzaju brakujących elementów.

Poza zmianami związanymi ze zwiększonym wytwarzaniem w rdzeniu kręgowym jednego lub więcej typów komórek, wskutek zwiększonego zapotrzebowania na obwodzie, wywołanego utratą lub szybszym rozpadem, w szpiku kostnym mogą zachodzić procesy patologiczne, które można podzielić na trzy grupy:

1) zaburzenia niedoborowe - wśród zmian chorobowych związanych z niedoborem niezbędnych do krwiotworzenia czynników wyróżnia się anemię spowodowaną niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego. Inną istotną grupą zaburzeń rdzeniowych związanych z niedoborem niezbędnych do krwiotworzenia substancji są anemie powiązane z niedoborem żelaza;

2) zaburzenia niewydolnościowe - w grupie zaburzeń rdzeniowych charakteryzujących się dysfunkcją lub niewydolnością szpiku kostnego powstałą wskutek procesów patologicznych wyróżnia się: niedokrwistość aplastyczną, mielofibrozę, trombocytopenię, niedobór granulocytów we krwi obwodowej itd.;

3) zaburzenia nowotworowe - najczęściej występującymi chorobami szpiku kostnego są białaczki.

Szpik kostny jest tkanką, która może zostać przeszczepiona w chorobach, takich jak białaczka, oraz innych chorobach hematologicznych.

Przeszczep szpiku kostnego

Obecnie istnieją dwa rodzaje przeszczepu szpiku kostnego: przeszczep autologiczny i allogeniczny. W pierwszym przypadku, w którym sam pacjent jest dawcą, zabieg polega na wprowadzeniu uprzednio pobranego i odpowiednio oczyszczonego szpiku. Ten rodzaj transplantacji jest stosowany jako leczenie ratunkowe po bardzo toksycznym leczeniu nowotworu (lekami, które powodują zniszczenie szpiku kostnego).

W przeszczepie allogenicznym dawcą jest jednostka tego samego gatunku, najlepiej siostra lub brat, czyli osoba zgodna w układzie zgodności tkankowej z biorcą. Jest wskazany w przypadku białaczki limfatycznej i ostrej nielimfatycznej, w ciężkiej niedokrwistości aplastycznej, w ciężkich złożonych niedoborach odporności, w talasemii maior. Przeszczep szpiku kostnego często charakteryzuje się szczególną formą odrzucenia, w której obserwuje się agresję ze strony przeszczepionej tkanki wobec organizmu gospodarza. Ta szczególna reakcja (GVHD, Graft Versus Host Disease), czyli reakcja przeszczepu zwrócona przeciwko gospodarzowi), może mieć przebieg ostry lub przewlekły, a nawet spowodować zgon pacjenta.

Czytaj także:

Amyloidoza