Uk³ad krwiotwórczy tworz± narz±dy, które s± odpowiedzialne za powstawanie wszystkich elementów morfotycznych krwi. Krew jest p³ynem ustrojowy, czyli rodzajem tkanki ³±cznej, której istota miêdzykomórkowa jest p³ynna. Krew sk³ada siê z osocza i sk³adników komórkowych. Sk³adniki komórkowe to krwinki: czerwone (erytrocyty) i bia³e (leukocyty) oraz p³ytki krwi (trombocyty).
Uk³ad krwiotwórczy: jak powstaje krew
Wytwarzanie i ró¿nicowanie siê elementów morfotycznych krwi, zachodz±cy w uk³adzie krwiotwórczym poprzez proliferacjê oraz dojrzewanie komórek macierzystych nazywa siê hemopoez± (hematopoeza, krwiotworzenie).
Hemopoeza, czyli proces wytwarzania krwi, obejmuje:
- erytropoezê, czyli wytwarzanie krwinek czerwonych. To proces namna¿ania i ró¿nicowania erytrocytów z komórek macierzystych w szpiku kostnym ko¶ci p³askich i nasadach ko¶ci d³ugich. Proces ten jest regulowany przez stê¿enie erytropoetyny we krwi,
- leukopoezê, to jest wytwarzanie krwinek bia³ych. To proces powstawania leukocytów, u których wystêpuj± ziarnisto¶ci w cytoplazmie, czyli granulocytów, w sk³ad których wchodz± neutrofile (granulocyty obojêtnoch³onne), eozynofile (granulocyty kwasoch³onne) oraz bazofile (granulocyty zasadoch³onne).
- trombopoezê – wieloetapowy proces wytwarzanie p³ytek krwi. Dochodzi do niej w szpiku kostnym.
Uk³ad krwiotwórczy: gdzie i kiedy powstaje krew
Proces krwiotworzenia rozpoczyna siê w pierwszych tygodniach rozwoju embrionalnego i trwa ca³e ¿ycie w sposób nieprzerwany. Oznacza to, ¿e ka¿dego dnia powstaj± miliony krwinek czerwonych, bia³ych i p³ytek krwi, a nowe elementy krwi zastêpuj± stare sk³adniki, które ulegaj± rozpadowi i niszczeniu.
U p³odu hemopoeza zachodzi w ¶ledzionie i w±trobie. W 2. po³owie okresu p³odowego dochodzi te¿ do stopniowego zasiedlania przez komórki krwiotwórcze szpiku. U p³odu i u dzieci w okresie wzrostu szpik czerwony znajduje siê we wszystkich ko¶ciach, natomiast u osoby doros³ej g³ównie w ko¶ciach p³askich.
U zdrowego doros³ego proces krwiotworzenia zachodzi jedynie w szpiku kostnym, który znajduje siê w ko¶ciach, choæ w sytuacjach szczególnych i w przebiegu niektórych chorób mo¿e doj¶æ do podjêcia czynno¶ci krwiotwórczej przez ¶ledzionê i w±trobê.
Gdzie powstaj± poszczególne elementy morfotyczne krwi?
- erytrocyty powstaj± w szpiku kostnym czerwonym, ¶ledzionie i w±trobie,
- trombocyty powstaj± w szpiku kostnym czerwonym,
- leukocyty, wy³±czaj±c limfocyty T, powstaj± w szpiku kostnym czerwonym. Limfocyty T powstaj± w wêz³ach ch³onnych oraz ¶ledzionie.
Uk³ad krwiotwórczy: szpik kostny
Elementy morfotyczne krwi wytwarzane s± g³ównie w szpiku kostnym. To miêkka, silnie ukrwiona tkanka o g±bczastej konsystencji, która jest obecna wewn±trz jam szpikowych ko¶ci d³ugich oraz w ma³ych jamkach w obrêbie istoty g±bczastej ko¶ci. Znajduj± siê w nim specjalne komórki multipotencjalne, czyli maj±ce zdolno¶æ do odtwarzania wszystkich komórek krwi.
Wyró¿nia siê szpik kostny ¿ó³ty, który jest hemopoetycznie nieczynny oraz szpik kostny czerwony (³ac. medulla ossium rubra), który jest miejscem produkcji i ci±g³ej odnowy komórek krwi. Tu powstaj± elementy morfotyczne krwi, takie jak: erytrocyty, leukocyty (g³ównie granulocyty), trombocyty.
Podstawowymi jednostkami budulcowymi szpiku kostnego s±: tkanka siateczkowata pochodzenia mezenchymalnego oraz naczynia w³osowate. Elementy siateczki tworz± kszta³t sieci, w której oczkach zawieszaj± siê komórki wystêpuj±ce w szpiku.
U dziecka szpik kostny czerwony wype³nia wszystkie ko¶ci. Z biegiem czasu czerwony szpik przekszta³ca siê w ¿ó³ty. Poniewa¿ objêto¶æ czynnego szpiku kostnego zmniejsza siê z wiekiem wskutek zastêpowania go tkank± t³uszczow± i ³±czn±, u doros³ych wystêpuje on jedynie w ko¶ciach p³askich: mostku, trzonach krêgów, ¿ebrach, ko¶ciach czaszki, ko¶ciach miednicy i ³opatkach oraz w nasadach ko¶ci d³ugich. Ubytek odbywa siê kosztem wszystkich uk³adów hemopoezy. Pomimo zachodz±cych zmian szpik zachowuje do pó¼nej staro¶ci wystarczaj±c± zdolno¶æ kwriotworzenia. Ze szpikiem wi±¿e siê wiele chorób, miêdzy innymi bia³aczki, granulocytopenie czy niedokrwisto¶ci.
