Alergeny - substancje, które u osób nadwrażliwych wywołują reakcję alergiczną. Wśród alergenów pokarmowych poza białkami mleka krowiego (alergia na nie mija zwykle do końca 3. roku życia) najczęściej i najmocniej uczulają jajka, truskawki, pomidory, seler, orzechy, kakao, czekolada, ryby, owoce cytrusowe, soja. Wśród pyłków prym wiodą trawy, brzoza, leszczyna i olcha. Do najsilniejszych alergenów pochodzenia zwierzęcego należą roztocze, sierść kota i konia.
Alergia - nadwrażliwość organizmu na obce białka (np. białka mleka krowiego, pyłków roślin, wydzielin zwierząt). Układ odpornościowy alergika traktuje je jak szkodliwe cząsteczki i produkuje przeciw nim specyficzne przeciwciała IgE. Wiążą się one z tzw. komórkami tucznymi (rozsianymi we wszystkich tkankach) i gdy wyimaginowany wróg wtargnie do organizmu, uwalniają z nich histaminę i inne mediatory reakcji alergicznej. Te zaś wywołują najrozmaitsze objawy uczulenia - katar sienny, astmę, wysypkę. Alergia rozwija się najczęściej na podłożu dziedzicznym (mówimy wtedy o atopii). Wyróżniamy kilka postaci alergii:
Alergia pokarmowa - uczulenie na pewne składniki pokarmowe, u niemowląt najczęściej na białka mleka krowiego (skaza białkowa). Objawy to: uporczywe kolki, biegunki, wymioty, krew w stolcach, zmiany skórne (np. "lakierowane policzki"), katar. Stosunkowo częste jest także uczulenie na jaja kurze, soję, wołowinę, cielęcinę, ryby, orzechy (i orzeszki ziemne), kakao, czekoladę, truskawki, poziomki oraz owoce cytrusowe, rzadsze - na białko zbóż (gluten). Z alergią pokarmową walczy się dietą eliminacyjną i u 90 proc. dzieci mija ona do końca 3. roku życia.
Alergia wziewna - uczulenie na alergeny przedostające się do organizmu drogą oddechową. Powoduje alergiczny nieżyt nosa (sezonowy lub całoroczny) objawiający się wodnistym katarem, któremu często towarzyszy zapalenie spojówek, łzawienie i swędzenie oczu. Leczenie polega przede wszystkim na unikaniu szkodliwego alergenu. Jeśli mimo to wystąpią objawy, stosuje się leki przeciwzapalne i antyhistaminowe (doustne i miejscowe). Nieleczony może przejść w astmę oskrzelową. U dzieci powyżej 5.-6. roku życia rozważa się odczulanie.
Alergia kontaktowa - nadwrażliwość skóry na kontakt z substancją uczulającą, np. z metalami, niektórymi kosmetykami czy proszkami do prania.
Astma alergiczna - przewlekłe zapalenie oskrzeli wywołane nadwrażliwością na alergeny wziewne, rzadziej pokarmowe. Przebiega z okresami zaostrzenia i remisji. Kontakt z alergenem powoduje atak duszności i kaszlu. Leczenie polega na unikaniu alergenów oraz regularnym podawaniu leków. Najczęściej stosuje się steroidy wziewne (Beclocort, Budesonid, Flixotide), czasem leki antyleukotrienowe (Singulair) lub środki beta2-adrenergiczne (Oxis, Serevent). W razie napadu duszności dziecko zażywa lek rozszerzający oskrzela, który powinno stale mieć przy sobie (Berotec, Ventolin, Berodual). U dzieci powyżej 5.-6. roku życia rozważa się odczulanie.
Atopowe zapalenie skóry (wyprysk atopowy, świerzbiączka) - choroba wywołana nadwrażliwością na alergeny pokarmowe lub wziewne. Objawia się najczęściej łuszczącą się wysypką na zaczerwienionych, jakby polakierowanych, policzkach. Zmiany obejmują twarz, zgięcia łokci i kolan, tułów. Maluch drapie się, często zakażając skórę. Należy unikać alergenów oraz natłuszczać skórę. W okresach zaostrzenia stosuje się kremy lub maści z apteki (przy silnych zmianach - maści sterydowe). U dzieci powyżej 2. roku życia można je zastąpić nowszymi maściami niesterydowymi (Elidel, Protopic). Dziecko może dostać także preparaty antyhistaminowe bądź leki z grupy cromoglikanów (cropoz G). 60 proc. dzieci wyrasta z AZS do końca 2. roku życia, dalszych 20 proc. - przed ukończeniem pięciu lat.
Dieta eliminacyjna - całkowite odstawienie produktów, które mogą być przyczyną alergii (cel diagnostyczny). Jeśli nastąpi poprawa - podtrzymuje się tę dietę przez dłuższy czas (cel leczniczy). W przypadku mleka musi ona potrwać co najmniej pół roku, w przypadku innych alergenów jeszcze dłużej.
Eozynofile - rodzaj krwinek białych. Ich podwyższone stężenie we krwi i tkankach może świadczyć o alergii (ale także o zakażeniu pasożytami: owsikami lub glistą ludzką.)
Gluten - białko zbóż, obecne w pszenicy, życie i jęczmieniu, które może uczulać (przyczyna ok. 10 proc. alergii pokarmowych). Do niedawna produkty zawierające gluten (kasze, pieczywo, makarony) podawano dzieciom pod koniec okresu niemowlęcego. Okazało się jednak, że wbrew wcześniejszym przypuszczeniom nie ma to znaczenia dla profilaktyki antyalergicznej i zgodnie z najnowszymi zaleceniami gluten wprowadza się już w 6.-7. miesiącu, bez względu na to, czy dziecko ma skazę białkową, czy nie. Uwaga! Alergii na gluten nie należy mylić z nietolerancją glutenu, czyli celiakią (chorobą trzewną).
Histamina - wydziela się pod wpływem połączenia immunoglobiny IgE z alergenem; główny mediator reakcji alergicznej, której efektem końcowym mogą być zaburzenia trawienne, zmiany skórne, nieżyt nosa, astma... Leki przeciwhistaminowe są podstawowym orężem w walce z najpowszechniejszą alergią IgE-zależną.
Hydrolizaty mleka krowiego - mieszanki mlekozastępcze przeznaczone dla dzieci uczulonych na białka mleka krowiego (kazeinowe bądź serwatkowe). Uzyskuje się je przez rozdrobnienie łańcuchów białkowych do postaci peptydów (jak w Nutramigenie i Bebilonie pepti), które są tolerowane przez większość dzieci. Jeśli to nie wystarcza, maluch dostaje tzw. mieszanki elementarne, w których białka rozdrobnione zostały na pojedyncze aminokwasy (Bebilon amino). Zazwyczaj po 2-3 miesiącach można przejść na Nutramigen lub Bebilon pepti, których wartość odżywcza w niczym nie ustępuje mleku modyfikowanemu.
Immunoglobiny E (IgE) - przeciwciała krążące w nadmiarze we krwi alergików. Wysoki poziom tzw. IgE całkowitego wskazuje zazwyczaj na alergię, choć nie mówi jeszcze, na co człowiek jest uczulony. To wiadomo dopiero po zbadaniu IgE swoistych dla poszczególnych alergenów. Wymaga to już jednak wyspecjalizowanych metod laboratoryjnych.
Jad owadów - ukąszenie pszczoły, osy, trzmiela lub szerszenia dla osób uczulonych może być bardzo groźne. Jeżeli dziecko miało już kiedyś silną reakcję na użądlenie (duszność, obrzęk całego ciała, zapaść), trzeba zrobić wszystko, żeby uchronić je przed tym na przyszłość. Odczulanie można przeprowadzać jednak wyłącznie w szpitalu pod okiem najbardziej doświadczonych alergologów.
Kalendarze pylenia - mapki i wykresy opracowane przez Ośrodek Badań Alergenów Środowiskowych, obrazujące stężenie pyłków różnych roślin w różnych regionach klimatycznych Polski (www.alergen.info.pl/kalendarz/index.html).
Maści sterydowe - stosuje się je w leczeniu AZS, do smarowania miejsc najbardziej zmienionych i tylko do czasu złagodzenia objawów (wtedy przechodzi się na maści natłuszczające). Są w postaci preparatów gotowych na receptę (Hydrocortison, Elocom, Cutivate, Locoid) lub sporządzanych na zamówienie.
Odczulanie - wygaszanie nadwrażliwości na alergen za pomocą szczepionek. Metoda polecana zwłaszcza przy alergicznym nieżycie nosa i spojówek oraz w lżejszych postaciach astmy. Polega na podawaniu wzrastających dawek w formie zastrzyków podskórnych lub kropli przyjmowanych doustnie (podjęzykowo). Szczepionki podjęzykowe (są łatwiejsze i przyjemniejsze w użyciu, ale dwa razy droższe) można podawać już pięciolatkom, z zastrzykami trzeba poczekać jeszcze rok. Pełna kuracja odczulająca trwa cztery-pięć lat.
Próba prowokacyjna - sprawdzenie, czy substancja, która dotychczas uczulała, wciąż jeszcze ma właściwości alergizujące, czy też organizm zdążył się z nią oswoić. Można ją przeprowadzić wyłącznie w porozumieniu z alergologiem.
Roztocze - mikroskopijne pajęczaki bytujące w pobliżu człowieka (na jego skórze, w pościeli, w kurzu domowym). Ich odchody należą do najsilniejszych i najpospolitszych alergenów wziewnych.
Spastyczne zapalenie oskrzeli - spowodowane jest infekcją wirusową, której towarzyszy skurcz i obrzęk mięśniówki gładkiej. Skurcz utrudnia wydychanie powietrza (w czasie wydechu słychać charakterystyczny świst). Jeżeli dziecko ma skłonność do tego typu zapalenia, to może to być zapowiedzią astmy oskrzelowej w przyszłości.
Steroidy wziewne - podstawowe leki stosowane w terapii alergicznego nieżytu nosa i astmy, podawane w formie inhalacji. Mają działanie przeciwzapalne. Trzeba je przyjmować stale, choć dawka i częstość zależy od natężenia objawów (sposób dawkowania określa lekarz).
Środki przeciw roztoczom i pleśniom - kupowane w aptece do spryskiwania wyściełanych mebli, dywanów i materaców. Trzeba się nimi jednak posługiwać ostrożnie, zgodnie z instrukcją producenta. Nie można spryskiwać nimi przedmiotów, które maluch bierze do buzi. Jest też płyn, który dodaje się do prania raz na trzy miesiące i preparaty zapobiegające mnożeniu się pleśni w wilgotnych zakamarkach łazienki.
Testy skórne - przeprowadza się je w poradni alergologicznej, żeby sprawdzić, na co dziecko jest uczulone. Kroplę poszczególnych alergenów nanosi się na skórę i leciutko ją zadrapuje. Po 15 minutach lekarz odczytuje wyniki. Jeśli w niektórych miejscach wystąpiło zaczerwienienie i bąbel, to oznacza, że pod wpływem wprowadzonej tam substancji wydzieliła się histamina. Alergolog ocenia intensywność odczynu na skali od "0" (brak reakcji) do "+++++" (reakcja bardzo silna).Testy skórne robi się dopiero u dzieci trzyletnich. Na jakiś czas przed badaniem trzeba (w porozumieniu z alergologiem) odstawić leki.
Testy z krwi - badanie laboratoryjne, którego celem jest wykrycie we krwi specyficznych IgE - przeciwciał, które organizm alergika produkuje do walki z określonymi alergenami. Kiedy się je zidentyfikuje, wiadomo, na co dziecko jest uczulone. Testy z krwi można robić nawet rocznym dzieciom. Choć są równie miarodajne jak te skórne (w 90 proc.), dają jednak lekarzowi mniej informacji, nie można ich też przeprowadzić w każdej poradni alergologicznej. No i są sporo droższe.
Wstrząs anafilaktyczny - najsilniejsza uogólniona postać reakcji alergicznej, z gwałtownym spadkiem ciśnienia krwi, któremu towarzyszą zimne poty i omdlenie. Potrzebna jest natychmiastowa pomoc lekarska.
Zeszyt alergika - notatki, prowadzone dzień po dniu, pozwalają uchwycić związek między tym, co dziecko jadło, w co było ubrane, jakich środków używaliśmy do prania i sprzątania... a objawami alergii. Po miesiącu systematycznych obserwacji udaje się zazwyczaj wpaść na trop alergenu. Nieoceniona pomoc dla alergologa.
