To nie jest rzadka choroba! Ocenia się, że zespół jelita drażliwego jest drugą co do częstości przyczyną nieobecności w pracy po tzw. chorobach z przeziębienia. Jest też powodem co drugiej konsultacji u gastrologa. Zespół jelita drażliwego ma także inne nazwy: zespół jelita nadwrażliwego, jelito spastyczne, okrężnica wrażliwa, okrężnica spastyczna, nerwica jelit, zaburzenia czynnościowe jelit, colon irritabile oraz po angielsku Irritable Bowel Syndrome - w skrócie IBS.
Pierwsze zachowane opisy zespołu dolegliwości odpowiadających temu, co dziś nazywamy zespołem jelita drażliwego, pochodzą z 1830 roku. Natomiast ponad 130 lat później, bo dopiero w 1962 roku opracowano pełny medyczny opis tej jednostki chorobowej.
Czym jest a czym nie jest?
Zespół jelita nadwrażliwego nie jest chorobą sensu stricto. Jest zaburzeniem czynnościowym. To istotna różnica. Układ pokarmowy osoby cierpiącej na to schorzenie nie jest uszkodzony, a tylko pracuje nie tak, jak powinien. U tych pacjentów nie udaje się znaleźć żadnych nieprawidłowości w budowie jelit. Nie wykrywa się żadnych wad anatomicznych czy patologii biochemicznych. Dolegliwość nie prowadzi też do jakichkolwiek ciężkich powikłań i nie wymaga leczenia chirurgicznego.
Jest to zaburzenie nawracające i przewlekłe: musi trwać co najmniej 12 tygodni, żeby można było mówić o zespole jelita nadwrażliwego. Utrzymujące się krócej i przemijające zakłócenia pracy jelit nie są tą chorobą tylko zwykłym bólem brzucha, niestrawnością czy rozwolnieniem.
Jakie daje objawy?
Zespół jelita drażliwego to charakterystyczny zestaw zaburzeń normalnego funkcjonowania jelit. Przejawia się wzdęciami, uczuciem rozpierania i dyskomfortem w jamie brzusznej zmniejszającym się po wypróżnieniu, przelewaniem treści pokarmowej i kurczowymi bólami brzucha o zmiennym umiejscowieniu, zmianą rytmu wypróżnień (mogą wystąpić zarówno zaparcia czyli luźne stolce częściej niż 3 razy dziennie, jak i biegunka czyli zbite stolce rzadziej niż 3 razy w tygodniu), wrażeniem niepełnego wypróżnienia po defekacji, obecnością śluzu w stolcu. Czasem pojawia się też zgaga, nudności, nieprzyjemny smak w ustach, bóle głowy i zmęczenie. Charakterystyczne jest to, że objawy pojawiają się w ciągu dnia, a ustępują podczas snu.
Przy tym schorzeniu nie pojawia się krew w stolcu, a chory nie traci gwałtownie na wadze, dolegliwościom nie towarzyszy gorączka czy stany podgorączkowe. Jeśli takie objawy wystąpią, lekarz musi szukać innej przyczyny dolegliwości niż zespół jelita drażliwego.
Kto choruje?
Zespół jelita drażliwego jest jedną z najczęstszych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Dokładne dane liczbowe dotyczące zachorowalności nie są znane, ponieważ wiele osób w ogóle nie zgłasza się do lekarza i dlatego nie wszyscy chorzy są zdiagnozowani. Znaczna część usiłuje radzić sobie na własną rękę z objawami tego zaburzenia sięgając po różne domowe sposoby lub leki "na niestrawność", przeciw wzdęciom oraz przeciwbólowe dostępne bez recepty.
Ocenia się, że to zespół jelita drażliwego dotyka co piątą dorosłą osobę. Statystycy medyczni skrupulatnie policzyli, że z tego powodu cierpi olbrzymia rzesza - ponad 100 milionów ludzi w Europie i Ameryce Północnej, czyli 20-30 procent ogółu dorosłych! Nie oznacza to jednak, że zespół jelita drażliwego jest chorobą krajów zamożnych i przepracowanych mieszkańców wielkich miast. Na przykład zachorowalność wśród Chińczyków jest podobna jak w krajach europejskich czy w USA. To przede wszystkim choroba kobiet. Stanowią one niemal 80 procent ogółu pacjentów, u których rozpoznano zespół jelita drażliwego.
Jakie są przyczyny?
Ciekawe jest to, że jednostka chorobowa opisana została już dawno, a do dziś czynniki, które ją wywołują, nie zostały do końca zidentyfikowane. Wiadomo jednak, że rolę sprawczą ma kilka grup przyczyn. Należą do nich:
- zaburzenia motoryki jelit - skurcze i rozkurcze jelit nie są wystarczająco dobrze skoordynowane, co powoduje zakłócenia w przesuwaniu się treści pokarmowej i w rytmie wypróżnień oraz bóle,
- czynniki dietetyczne - spożywanie tłustych potraw, przejadanie się, dieta ubogobłonnikowa, stosowanie ostrych przypraw, nadmiar używek: kofeiny i alkoholu, odżywianie się nieregularne, jedzenie w pośpiechu i niestaranne żucie; podejrzewa się też, że objawy nasilają się po spożyciu następujących produktów: mleko i przetwory mleczne, orzechy, czekolada, cebula, kukurydza, produkty mączne, ziemniaki, ryby, czerwone wino,
- czynniki psychiczne - przyczyny emocjonalne: stresujące sytuacje i nieumiejętność radzenia sobie z nimi, niepokój, konflikty, przemęczenie, niedobór snu, a także stany lękowe i depresja.
Rozważany jest także wpływ infekcji bakteryjnych przewodu pokarmowego, przebytej antybiotykoterapii oraz operacji w obrębie jamy brzusznej na pojawienie się zespołu jelita drażliwego.
Jak się stawia diagnozę?
Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego jest tzw. rozpoznaniem z wykluczenia. To oznacza, że lekarz musi przede wszystkim wyeliminować istnienie innych, groźniejszych chorób takich jak: nowotwór jelita grubego, polipy jelit, wrzodziejące zapalenie jelit oraz inne stany zapalne, choroba wrzodowa, nietolerancja pokarmowa.
W tym celu wykonuje się morfologię krwi, oznaczenie OB i CRP (czyli tzw. białek ostrej fazy), próbę benzydynową na krew utajoną w kale, posiew i badanie kału na obecność pasożytów, oznaczenie poziomu hormonów tarczycy (TSH, fT3, fT4), USG jamy brzusznej, badanie radiologiczne jelit z kontrastem oraz badanie endoskopowe (rektoskopia, sigmoidoskopia, kolonoskopia).
Należy też przeprowadzić wywiad lekarski dotyczący sytuacji rodzinnej i zawodowej, trybu życia, sposobu odżywiania, poziomu stresu.
Niestety nie istnieją żadne specyficzne testy, które pozwalałyby wykryć zespół jelita drażliwego.
Jeśli wyniki badań pracownianych nie odbiegają od normy, lekarz posługuje się podczas stawiania diagnozy tzw. kryteriami rzymskimi w ocenie występujących objawów oraz czasu ich trwania i ciągłego lub nawracającego charakteru dolegliwości.
Najczęściej konsultacja gastrologiczna nie jest konieczna. Pacjent jest kierowany na nią w przypadku wątpliwości diagnostycznych lub pojawienia się komplikacji w przebiegu choroby.
Na czym polega leczenie?
Terapię powinien prowadzić lekarz rodzinny. Zespół jelita drażliwego jak dotąd jesteśmy w stanie leczyć wyłącznie objawowo, ponieważ przyczyny tego zaburzenia nie zostały jeszcze dobrze poznane. Z tego powodu terapia bywa trudna i nie zawsze skuteczna, gdyż przeprowadza się ją metodą prób i błędów. Jej celem jest usunięcie lub przynajmniej zmniejszenie dolegliwości. Bardzo ważna jest też edukacja chorego, by zrozumiał istotę choroby i wpływ trybu życia na własne samopoczucie.
Leczenie składa się z następujących części:
- modyfikacja diety - wykluczenie tych produktów, które wywołują dolegliwości (konieczna jest tu samoobserwacja pacjenta), np. produktów mlecznych, fasoli, grochu, bobu, kapusty, kawy, mocnej herbaty, czekolady, cytrusów, tłuszczu; regularne spożywanie małych, ale częstych posiłków, dieta bogata w błonnik (o ile nie wywołuje wzdęć), rezygnacja z gumy do żucia i napojów gazowanych, unikanie potraw bardzo gorących i bardzo zimnych,
- zmiana trybu życia - minimalizowanie stresu, dbanie o wypoczynek i wysypianie się, aktywność fizyczna, np. spacery poprawiające motorykę jelit,
- psychoterapia - czasem potrzebna jest pomoc psychologa lub psychiatry, który pomoże pacjentowi opanować lęk lub depresję, rozładować napięcie psychiczne i nauczyć relaksacji, czasem warto rozważyć zmianę pracy na mniej stresującą i mniej wyczerpującą,
Terapia farmakologiczna polega na stosowaniu leków działających na poszczególne zespoły objawów charakterystycznych dla zespołu jelita drażliwego. Są to: - leki rozkurczowe - leki przeciwwzdęciowe - leki przeczyszczające - stosowane w przypadkach zaparć - leki przeciwbiegunkowe - jeśli pojawia się ta dolegliwość - leki uspokajające, przeciwdepresyjne i przeciwlękowe - jeśli dolegliwości związane są z zaburzeniami emocjonalnymi.
Wszystkie leki należy przyjmować pod kontrolą lekarza.
Czy jest możliwe wyleczenie?
Zespół jelita drażliwego jest zaburzeniem przewlekłym. Przebiega z okresami zaostrzeń, po których mogą następować wielomiesięczne lub nawet paroletnie okresy poprawy. Długość tych faz może być różna i zmienna u konkretnego pacjenta. Ważna jest, by pacjent dokonał trwałej zmiany swojego trybu życia i nauczył się kontrolować stres. Może to przynieść efekty w postaci znacznej poprawy samopoczucia oraz wydłużenia okresów dobrej formy.
Choroba na szczęście nie zagraża życiu i nie pogłębia się z czasem, ale potrafi uprzykrzyć i zdezorganizować życie. Dlatego warto leczyć się przynajmniej objawowo.
