Teoretyczne i techniczne podstawy badania
Badanie polega na określeniu i porównaniu genetycznych cech przekazywanych dziecku przez jego matkę i biologicznego ojca. W opiniowaniu o spornym ojcostwie przyjmuje się wyjściowo założenie "mater semper certa est" ("matka jest zawsze pewna"), czyli że znana jest biologiczna matka dziecka. Zasada ta ma charakter wyłącznie prawny, nie wynika z genetyki. Dawniej ustalanie ojcostwa opierało się głównie na porównywaniu grup krwi ojca, matki i dziecka. Badania te coraz częściej zastępowane są tzw. testami DNA, czyli określaniem specyficznych dla danego człowieka profili jego materiału genetycznego.
Analiza klasycznych cech grupowych
Nie jest to jedynie zwykła analiza krwi pod kątem grupy, jak się powszechnie wydaje. Obejmuje ona wiele innych znanych medycynie antygenów czerwonych krwinek, czyniąc badanie skomplikowanym, ale bardziej wiarygodnym. Jest to porównanie takich właściwości organizmów zależnych od struktury i czynności białek, które powstają pod wpływem genów i są przekazywane dziecku przez biologicznych rodziców. Do dziedzicznie uwarunkowanych cech grupowych należą antygeny grupowe układu ABO z podgrupami A1iA2 występujące w krwinkach czerwonych (grupy krwi). Analiza tych cech wykazanych u dziecka, jego matki i domniemanego ojca oraz uwzględnienie zasad ich dziedziczenia pozwalają na przyjęcie ogólnej reguły, zgodnie z którą u dziecka nie może się pojawić cecha nieobecna u matki i u biologicznego ojca. Jeśli np. matka i dziecko posiadają grupę krwi A1, ojcem dziecka nie może być mężczyzna z grupą krwi A2 lub B; a mężczyzna o grupie A1B lub A2B nie może być ojcem dziecka grupy 0. Analiza klasycznych cech grupowych obejmuje również: MN, Ss, Rh (cechy CWCcDEe), Kell, Jk (cechy a, b), Fy (cechy a, b), a także specyficzne białka surowicy krwi: związany z immunoglobulinami układ GM i haptoglobiny (HP). W dochodzeniu ojcostwa analizie poddaje się również izoenzymy zawarte w krwinkach czerwonych - należą tu układy: ACP (kwaśna fosfataza krwinkowa), PGM (fosfoglukomutaza), ESD (esteraza D), GLO (glioksolaza), GPT (aminotransferaza alaninowa), PGP (fosfataza fosfoglikolanowa). Do badań w ustalaniu spornego ojcostwa włączono także antygeny układu zgodności tkankowej HLA (z angielskiego human leucocyte antigens) w locus: A, B, C. Wysoka wartość dowodowa badań klasycznych cech grupowych jest efektem włączenia do analizy jednocześnie dużej ilości cech, z których analiza każdej daje oddzielną wartość dowodową sumującą się -zgodnie z regułami statystycznymi - do łącznej wartości.
Analiza DNA
Podstawą analizy DNA jest fakt, że każdy człowiek we wszystkich komórkach ciała posiadających jądro komórkowe ma własny, odmienny od innych ludzi wzór DNA przekazywany w połowie przez matkę i biologicznego ojca. To dlatego DNA jest doskonałym narzędziem w ustalaniu ojcostwa, a także pokrewieństwa. Tylko bliźnięta jednojajowe posiadają jednakowe DNA. Do badań w ustalaniu ojcostwa początkowo stosowano metodę określaną jako DNA fingerprinting (genetyczny odcisk palca). Ma ona jednak swoje ograniczenia wynikające m.in. z konieczności dysponowania niezdegradowanym DNA. Jest też praco- i czasochłonna (badanie trwa 10-12 dni). Obecnie w określaniu profili DNA w ustalaniu ojcostwa powszechnie stosuje się metodę PCR-STR (z angielskiego short tandem repeat), w której analizowane są krótkie fragmenty powtarzające się DNA (sekwencje repetytywne DNA). Do wykonania analizy wystarczy niewielka ilość DNA (1-2 ng), możliwe jest również badanie DNA częściowo zdegradowanego (uszkodzonego). Proces analizy może być w pełni zautomatyzowany, a wyniki badań można uzyskać praktycznie w ciągu kilku godzin. Dowód z badań DNA znalazł uznanie w Unii Europejskiej - rekomendacji Rady Europy (R1/92) zalecającej, aby "badania DNA wykonywane były w każdym możliwym przypadku"; podkreśla się przy tym, że "analiza DNA jest skomplikowanym procesem naukowym, który może być prowadzony jedynie w laboratoriach mających odpowiednie wyposażenie i doświadczenie, a wykonujący je ekspert powinien posiadać wysoki stopień wiedzy zawodowej i praktycznej".
Czemu służy badanie?
Zastosowanie badań klasycznych cech grupowych w przypadku spornego ojcostwa pozwala na pewne (100 proc.) wykluczenie ojcostwa mężczyzny niesłusznie pozwanego. Nie pozwala jednak na potwierdzenie ojcostwa. Włączenie do badań DNA pozwala na pełną indywidualizację człowieka. Każdy człowiek posiada bowiem własny, odmienny od innych wzór DNA. W oparciu o analizę DNA poprzez porównanie wzoru DNA pozwanego, dziecka i matki można ojcostwo mężczyzny w sposób pewny wykluczyć, ale także potwierdzić (z bardzo wysokim prawdopodobieństwem równym 99,9999...proc.).
Wskazania do wykonania badania
Dochodzenie spornego ojcostwa, ustalanie pokrewieństwa, identyfikacja osoby, genetyczne ustalenie płci. Badanie jest wykonywane na polecenie wymiaru sprawiedliwości lub organów ścigania, a także na własną prośbę.
Badania poprzedzające
Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań.
Sposób przygotowania do badania
Nie ma specjalnych zaleceń. W przypadku badań grupowych krwi żadna z poddanych im osób nie może mieć przetaczanej krwi wciągu ostatnich 3 miesięcy. Dziecko winno mieć ukończone 6 miesięcy życia (niektóre cechy, np. podgrupy krwi A1, A2, nie są wykształcone u dzieci w pierwszych miesiącach życia). W przypadku badań DNA wiek dziecka nie ma znaczenia. Należy ustalić, czy osoby biorące udział w badaniu nie miały przetaczanej krwi ani nie miały przeszczepu szpiku kostnego i czy domniemany ojciec nie ma brata bliźniaka.
Opis badania
Badanemu w zależności od rodzaju analizy pobiera się ok. 5-10 ml krwi żylnej. Krew do badania pobiera się od dziecka, matki i domniemanego ojca. Badaniom DNA mogą być poddane też inne tkanki człowieka zawierające jądra komórkowe, np. mięśnie, włosy.
Co zgłosić lekarzowi wykonującemu badanie
W przypadku badań cech grupowych krwi:
Przetaczanie krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy u którejkolwiek z osób poddanych badaniu; wiek dziecka; skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).
W przypadku badań DNA:
Informacja o transfuzji krwi, przeszczepie szpiku i posiadaniu ewentualnego brata bliźniaka przez domniemanego ojca.
Jak zachowywać się po badaniu?
Nie ma specjalnych zaleceń.
Możliwe powikłania po badaniu
Niewielkie krwawienie lub krwiak w miejscu wkłucia igły. Badanie może być powtarzane wielokrotnie
Czytaj także:
Ulubione perfumy? Preferencje zapachowe zapisane w DNA
Badanie krwi pomoże wykryć Alzheimera i inne choroby
