Transfuzja krwi - na czym polega, zasady dotyczące przetaczania krwi oraz możliwe powikłania

Transfuzja krwi polega na przetoczeniu pewnej ilości krwi lub składników krwi, a wykonywana jest w sytuacji zagrożenia życia z powodu krwotoku lub w czasie operacji chirurgicznej, gdy lekarz uzna to za konieczne. Transfuzję krwi wykonuje się także po stwierdzeniu u pacjenta głębokiej anemii.

Na czym polega transfuzja krwi?

Na początek przypomnijmy, że krew pełni w naszych organizmie kilka istotnych funkcji. Po pierwsze: funkcję transportowania tlenu, składników odżywczych i innych substancji koniecznych do życia. Po drugie: komunikacyjną - przenosi bowiem wiadomości (poprzez transportowanie np. hormonów) pomiędzy różnymi częściami ciała. Dzięki krążeniu krwi nasz organizm się oczyszcza, ponieważ krew zabiera z komórek szkodliwe substancje chemiczne. Krew, a właściwie znajdujące się w niej białe ciałka krwi bronią organizm przez infekcjami. W tej walce wspierają je enzymy oraz przeciwciała, obecne w krwi. Krążąca krew reguluje ponadto temperaturę organizmu. 

W skład krwi wchodzą wyspecjalizowane komórki (krwinki) zawieszone w płynie noszącym nazwę osocza. Owe komórki są trojakiego rodzaju:

• krwinki czerwone - RBC - zwane także erytrocytami lub czerwonymi ciałkami krwi, zajmujące się transportem tlenu
• krwinki białe - WBC - leukocyty lub białe ciałka krwi, wyspecjalizowane w walce z infekcjami
• płytki krwi - PLT - czyli trombocyty, odpowiadające za krzepnięcie krwi

W organizmie dorosłego człowieka znajduje się około 5-6 litrów krwi, przy czym kobiety mają jej około litra mniej.

Kiedy się stosuje transfuzję krwi?

Jakie są wskazania do wykonania zabiegu transfuzji krwi? Wbrew pozorom nie każdy większy krwotok wiąże się z koniecznością przetaczania krwi. Nie jest to nawet wskazane, ponieważ zabieg transfuzji może nieść ze sobą skutki uboczne.

Transfuzję krwi stosuje się w sytuacji zagrożenia życia z powodu znacznego upływu krwi (obfitego krwotoku), na przykład po wypadku, w wyniku ciężkich urazów, w czasie zabiegu chirurgicznego, czy w przypadku wystąpienia wewnętrznego krwotoku.

Kiedy jeszcze wykonuje się transfuzję krwi? Wskazaniem do wykonania zabiegu jest przewlekła utrata lub niedobór składników krwi. Do takich sytuacji dochodzi, między innymi, gdy chorujemy na zaburzenia układu krzepnięcia, guzy żołądkowo-jelitowe, uszkodzenia szpiku kostnego, choroby nowotworowe krwi.

Przetoczenie krwi może być także konieczne przy wrodzonych wadach i niedoborach składników.

Zasady transfuzji

Przetoczenie krwi polega na wtłaczaniu krwi do żyły pacjenta, służy do tego kroplówka. To, ile krwi zostanie przetoczone choremu, zależy przede wszystkim od tego, ile jej stracił wcześniej. Brany jest także pod uwagę stan zdrowia pacjenta, jego wiek oraz  przyczyny utraty krwi.

W niektórych przypadkach składniki krwi podawane są w formie zastrzyku dożylnego.

Przed przetoczeniem bada się krew pacjenta, w celu oznaczenia grupy oraz zgodności krwi. Co to znaczy? Próba zgodności krwi, nazywana próbą krzyżową, konieczna jest, aby ustalić, czy krew dawcy i krew biorcy są zgodne.

Sprawdza się, czy między krwią, która ma być przetaczana, a krwią biorcy nie ma konfliktu. Powodem jest istnienie różnych grup krwi (A, B, 0, AB) oraz czynnika Rh dodatniego (Rh+) i ujemnego (Rh-). Przetaczana krew musi być zgodna, czyli mieć tę samą grupę oraz taki sam czynnik Rh. Podanie biorcy niezgodnej krwi może skończyć się dla niego groźnymi dla życia powikłaniami. Przetoczenie krwi bez próby krzyżowej zdarza się tylko w sytuacji, gdy życie człowieka jest bezpośrednio zagrożone.

Jeżeli próba krzyżowa wypadnie pozytywnie (czyli stwierdzono, że w krwi biorcy nie ma przeciwciał przeciwko krwi dawcy), przystępuje się do transfuzji. Wykonanie takiej próby trwa około godziny, a wynik jest ważny 48 godzin.

Przetoczenie krwi trwa, w zależności od rodzaju przetaczanego preparatu, od 30 minut do czterech godzin.

Preparaty stosowane do transfuzji:

• Koncentrat krwinek czerwonych (KKCz), inna nazwa - masa erytrocytarna (ME)
• koncentrat krwinek płytkowych (KKP)
• osocze świeżo mrożone (FFP)
• krew pełna
• inne preparaty: albuminy, krioprecypitat

W przypadku, gdy jest to możliwe i medycznie dozwolone przetacza się także własną krew pacjenta (krew autogeniczna).

Przetaczając krew mówi się często o tzw. jednostkach krwi. Ile to jest? Jednostka krwi ma objętość około 500 ml i zawiera 450 ml krwi i 60 ml antykoagulantu, czyli płynu zapobiegającego krzepnięciu.

Skutki uboczne transfuzji

Powikłania po transfuzji krwi zdarzają się, mimo że starannie bada się krew zarówno dawcy, jak i biorcy oraz stosuje szereg procedur medycznych, w celu zminimalizowania skutków ubocznych transfuzji.

Generalnie wyróżnia się dwa rodzaje powikłań: powikłania wczesne oraz powikłania późne.

Wśród powikłań wczesnych mogą się zdarzyć:

• ostra reakcja hemolityczna (gorączka, dreszcze, nudności, duszność lub ból w klatce piersiowej, ból w okolicach lędźwiowych, skąpomocz, wstrząs)
• pokrzywka (reakcja alergiczna skóry - rumień, swędzenie, wysypka, zaczerwienienie skóry)
• wstrząs anafilaktyczny (kaszel, skurcz oskrzeli, zaburzenia układu oddechowego i krążenia, gorączka)
• sepsa (wzrost temperatury do ponad 40 st. C, dreszcze, zaburzenia krążenia)
• przeciążenie krążenia (zaburzenia układu krążenia, zaburzenia oddychania, nieprawidłowe ciśnienie tętnicze)
• ostre poprzetoczeniowe uszkodzenie płuc (silna duszność, sinica, kaszel)
• reakcje hipotensyjne (spadek ciśnienia skurczowego i rozkurczowego)
• hipotermia poprzetoczeniowa

Powikłania późne (mogą pojawić się od miesiąca do kilku lat):

• opóźniona reakcja hemolityczna (gorączka, dreszcze, żółtaczka, duszność)
• plamica poprzetoczeniowa (spadek płytek i uogólniona plamica)
• przeszczep przeciwko gospodarzowi (występuje rzadko, objawia się gorączką, powstaniem rumienia, wysypką, niewydolnością nerek i wątroby)
• powikłania bakteryjne i wirusowe (wirusowe zapalenie wątroby typu B i C), wirus HIV

Przetoczenie krwi jest procedurą medyczną ratującą życie pacjenta, wykonywane jest z zastosowaniem bardzo rygorystycznych zasad dotyczących badań i warunków przeprowadzania zabiegu.