Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Rzucawka ciążowa występuje z częstością ok. 1 na każde 5000 porodów, ale częstość jej występowania zmienia się i zależy głównie od stopnia ekonomicznego rozwoju kraju oraz wieku matki. W Polsce średnia ta obniża się, chociaż nie wydaje się, aby zmniejszyła się liczba przypadków zatrucia ciążowego. To zwiększona szybkość, z jaką zdiagnozowane jest zatrucie ciążowe w fazach początkowych pozwala na rozpoczęcie odpowiedniego leczenia przed wystąpieniem objawów.
Przyczyny
Przyczyna rzucawki ciążowej jest nieznana, niemniej jednak mówi się o różnych zaburzeniach metabolicznych, endokrynnych i neurowegetatywnych, które wg najbardziej wiarygodnych hipotez mogą mieć coś wspólnego z zaburzeniami na poziomie łożyskowym. W łożysku stwierdzono obecność zwężonych naczyń krwionośnych ze strony matki i skrzepy wewnątrznaczyniowe, które mogłyby być przyczyną hipoksji i zawału łożyska, a więc uwolnienia do matczynego i płodowego krążenia krwi toksycznych metabolitów, które następnie wywołałyby objawy stanu przedrzucawkowego. Zaburzenia te mogą występować już od 18. tygodnia, czyli przed okresem powszechnego rozpoczęcia rzucawki ciążowej i mogłyby wytłumaczyć ograniczony rozwój zarówno płodu, jak i łożyska.
Ostatnimi czasy badania koncentrują się na niezliczonej liczbie czynników (czynniki wzrostowe, czynniki modulujące stan zapalny, np. cytokiny) oraz aspektach molekularnych, które mogą odpowiadać za nieprawidłowości w naczyniach krwionośnych łożyska (np. cząsteczki adhezyjne).
Inne badania idą w kierunku czynników odpornościowych. Pod uwagę została wzięta np. swoista niezgodność pomiędzy rodzicami, ze względu na to, że nawet u kobiet, które mają już dzieci, może rozwinąć się stan przedrzucawkowy, jeśli zaszły w ciążę z nowym partnerem.
Istnieje zatem wiele czynników, do których należą przede wszystkim pierworództwo (60-70proc. kobiet dotkniętych rzucawką ciążową jest w pierwszej ciąży), bycie na skraju wieku rozrodczego (poniżej 18. roku życia albo powyżej 35. roku życia) albo źle zbilansowana dieta, zarówno z nadmiarem, jak i niedoborem pożywienia. Prawdopodobnie istnieją również czynniki genetyczne i osobnicze.
Objawy
W zależności od ciężkości postaci klinicznej tej patologii rozróżnia się:
1) bliską rzucawkę ciążową albo stan przedrzucawkowy, charakteryzujący się bólem głowy, zaburzeniami widzenia, wymiotami i bólem nadbrzusza;
2) rzucawkę ciążową konwulsyjną, charakteryzującą się atakami konwulsyjnymi podobnymi do tych występujących podczas padaczki z fazą toniczną, po której następuje faza kloniczna, kończąca się utratą przytomności. W drugim przypadku, jeśli postać jest łagodna, kobieta odzyskuje przytomność zaraz po drgawkach lub, co zdarza się częściej, przechodzi w stan śpiączki, z którego może się wybudzić po upływie, od kilku minut do pół godziny. W najcięższej postaci kobieta przechodzi ze stanu śpiączki do innej formy ataku konwulsyjnego. Często pojawiają się objawy i oznaki uszkodzenia nerek, wątroby, siatkówki i mózgu.
Następstwa
Jeżeli nie zostanie ograniczone nadciśnienie, może dojść do uszkodzenia narządów. Pierwsza ulega uszkodzeniu nerka - utracona zostaje stopniowo zdolność filtracji, a w moczu zaczynają pojawiać się białka (białkomocz), może dojść także do zatrzymania soli i płynów, które oprócz tego, że potęgują nadciśnienie, powodują tworzenie się obrzęków, szczególnie nóg, oraz gwałtowny wzrost masy ciała. Również na poziomie wątroby ewentualne uszkodzenia strukturalne warunkują utratę funkcji, problemy z krzepnięciem i niezdolność organu do uwolnienia organizmu od metabolitów, których stężenie staje się toksyczne i ma negatywny wpływ zarówno na zdrowie matki, jak i płodu. W mózgu, poza możliwymi uszkodzeniami związanymi z toksycznymi metabolitami, istnieje ryzyko krwotoku mózgu, jako następstwo innych uszkodzeń.
Następstwa rzucawki ciążowej w stosunku do płodu są bardzo poważne i często wywołują poród przed terminem, co niesie ze sobą ryzyko niedorozwoju dziecka, natomiast dzieci urodzone w terminie mają niedowagę. Z nadejściem porodu symptomy choroby u kobiety ulegają zanikowi; podobnie dzieje się, gdy dochodzi do śmierci płodu, nawet jeśli nie doszło do jego wydalenia.
Leczenie
W łagodnej formie stanu przedrzucawkowego leczenie polega na blokowaniu nadciśnienia za pomocą odpowiednich leków i, jeśli stan pacjentki jest stabilny, można poczekać do naturalnego porodu, aby płód miał szansę na normalny rozwój. Jeśli natomiast nie jest możliwe opanowanie ciśnienia, pojawiają się bóle głowy i zaburzenia wzroku lub pogarsza się funkcjonowanie nerek czy też uszkodzenie wątroby, konieczne jest wywołanie porodu.
Rokowania
Ryzyko śmierci matki jest bardzo wysokie (2-10proc.), ale jeszcze wyższa jest śmiertelność okołoporodowa noworodków (10-25proc.). W przypadku kobiet, które przetrwają kryzys i u których nie występują uszkodzenia organów, zwłaszcza nerek, wątroby i mózgu (ryzyko krwotoku mózgu jest bardzo wysokie) możliwy jest całkowity powrót do zdrowia. Ryzyko wystąpienia kolejnej rzucawki ciążowej przy późniejszych ciążach wynosi 1-2proc., ale może się zmieniać w zależności od ciężkości przypadku. Przeżycie noworodka zależy od wieku ciążowego płodu i jego dojrzałości w chwili porodu.
Prewencja
O ile nie ma sposobu, który pozwoli ustalić, która kobieta będzie dotknięta rzucawką ciążową, możliwe jest obserwowanie pierwszych objawów podczas zwyczajowych okresowych kontroli ciąży, kontrolowanie masy ciała, ciśnienia tętniczego oraz badania krwi i moczu. W przypadku nadciśnienia należy rozpocząć leczenie przeciwnadciśnieniowe pod ścisłą kontrolą lekarza. Te proste normy mają za zadanie znacznie zmniejszyć występowanie oczywistych patologii i ich poważnych konsekwencji.
