Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Można wyróżnić dwa układy przeznaczone do przetrzymywania moczu, reprezentowane przez grupy mięśni, tj. przez mięśnie wypieracza szyi pęcherza moczowego oraz przez zewnętrzny mięsień zwieracza cewki moczowej. Pierwszy układ jest zbudowany z tkanki mięśniowej gładkiej, której skurcze nie podlegają woli. Drugi, zbudowany z tkanki mięśniowej prążkowanej, jest odpowiedzialny za tzw. aktywne wstrzymywanie, ponieważ pozwala na przerwanie oddawania moczu; nie jest jednak w stanie sam zapobiec odpływaniu moczu (wstrzymywanie pasywne) w obecności zaburzeń funkcjonowania mięśnia wypieracza lub mięśnia szyjki pęcherza moczowego. Unerwienie dolnych dróg wydalniczych jest zapewnione przez wegetatywny oraz somatyczny układ nerwowy. Rozluźnienie pęcherza moczowego powoduje impulsy, które poprzez nerwy obręczy miednicznej dochodzą do ośrodka oddawania moczu w krzyżowej części rdzenia kręgowego. Tu biorą początek impulsy pobudzające skurcz mięśnia wypieracza, powodując wydalanie moczu. Jeśli > rdzeń kręgowy zostaje uszkodzony powyżej ośrodka wydalania moczu, następuje utrata kontroli korowej oraz występują niekontrolowane odruchy kręgosłupa, powodujące nieskoordynowane skurcze pęcherza moczowego.
Zaburzenia funkcji pęcherza moczowego
Zaburzenia funkcji pęcherza moczowego mogą być objawem różnych stanów patologicznych, dających się podzielić na dwie grupy:
1) neurogenny, hiperrefleksyjny pęcherz moczowy: występuje po uszkodzeniach rdzenia kręgowego powyżej ośrodka krzyżowego mikcji; w tym przypadku odruch wypierania jest zachowany, lecz jako niekontrolowany korowo, jest niezależny od woli. Hiperrefleksyjny pęcherz moczowy zazwyczaj występuje w wyniku urazów; może być również skutkiem uszkodzeń naczyniowo-mózgowych lub występować w trakcie innych schorzeń, tj.: chorobie Parkinsona, neoplazjach mózgu czy stwardnieniu rozsianym;
2) neurogenny, areaktywny pęcherz moczowy: w tym przypadku uszkodzone są nerwy, poprzez które wędrują impulsy łuku odruchowego mikcji lub bezpośrednio ośrodek mikcji; aktywność mięśnia wypieracza staje się autonomiczna.
Areaktywna cewka moczowa jest często wynikiem urazów, ale może być również jednym z objawów nowotworów, przepuklin kręgowych, zapalenia istoty szarej rdzenia, wiądu rdzenia lub szeroko zakrojonej chirurgii obręczy miednicznej, np. usunięcia gruczołu krokowego. Przy hiperrefleksyjnym pęcherzu moczowym pacjent nie trzyma moczu, mikcje są bardzo częste, a opróżnianie pęcherza jest niepełne. Przy areaktywnym, neurogennym pęcherzu moczowym pacjent nie odczuwa rozluźnienia pęcherza moczowego; brakuje więc bodźca do oddawania moczu. Stan ten może występować w konsekwencji zbytniego rozluźnienia pęcherza, ucisku w obszarze powyżej kości łonowej lub zwiększenia ciśnienia wewnątrz brzucha. Zatrzymanie moczu jest często powodowane infekcjami dróg moczowych.
Pęcherz neurogenny - leczenie
Przy hiperrefleksyjnym pęcherzu moczowym, gdy prawidłowa zdolność pęcherza do opróżniania jest zachowana, może zostać ona wywołana odruchowo, po kilku godzinach wstrzymywania moczu przez opukiwanie brzucha. Gdy natomiast mamy do czynienia z ograniczoną możliwością opróżniania pęcherza, można zastosować stały cewnik (często powodujący infekcje) lub zewnętrzne zbiorniki moczu. Do leczenia farmakologicznego używa się leków ograniczających napięcie mięśnia wypieracza pęcherza lub leki antyspastyczne, mające na celu ograniczenie skurczu mięśnia prążkowanego zwieracza. Można zwiększyć napięcie wypieracza poprzez stosowanie leków podwyższających odporność również na poziomie szyi pęcherza oraz proksymalnego odcinka cewki. Przy areaktywnym, neurogennym pęcherzu moczowym całkowite wydalanie moczu (z dużym osadem) jest możliwe wyłącznie przy zastosowaniu cewnikowania. Istnieją pacjenci, którzy uczą się przeprowadzać ten zabieg samodzielnie kilka razy dziennie. Jest to o wiele korzystniejsze niż zastosowanie stałego cewnika, który powoduje powstawanie ciągłych infekcji. W niektórych przypadkach korzystne efekty przynosiła elektryczna stymulacja wypieracza.
