Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Funkcja pęcherza moczowego, pozornie prosta, jest bardzo skomplikowana, ponieważ - ze względu na regularne oddawanie moczu - niezbędne jest poprawne anatomiczne funkcjonowanie różnych elementów neuromięśniowych oraz doskonała kontrola i skoordynowanie przez ośrodki nerwowe wielu odruchów. Zwykły cykl oddawania moczu jest regulowany przez układ nerwowy współczulny, przywspółczulny i somatyczny.
Kształt i położenie
Kształt i rozmiary pęcherza różnią się w zależności od stopnia jego napełnienia. Ściany pęcherza moczowego mocno się rozciągają i w stanach patologicznych, jak przerost gruczołu krokowego lub niedrożność cewki moczowej, pęcherz może pomieścić do 2-3 l moczu. Pusty pęcherz moczowy jest całkowicie schowany w miedniczce za spojeniem łonowym u kobiet przed macicą, a u mężczyzn przed odbytnicą. Przy pustym pęcherzu zagłębienie jest zredukowane do szparki; w miarę jak zbiera się mocz, ściany pęcherza rozchodzą się i rozciągają, a najbardziej rozciągliwa, tj. przednia część, podnosi się, tworząc wypukłość; pęcherz przyjmuje wówczas kształt kulisty lub - dokładniej mówiąc - owalny, wychodzi poza wyższą krawędź spojenia łonowego i przylega do przedniej ściany brzucha.
Wewnętrzna powierzchnia pęcherza, która może zostać zbadana w trakcie cystoskopii, ma kolor żółto-różowy; przy pustym pęcherzu jest ona poprzecznie bardzo pofałdowana, podczas gdy przy napełnionym jest zupełnie gładka. Na dnie pęcherza znajdują się trzy ujścia: jedno z przodu, ujście wewnętrzne cewki moczowej, oraz dwa z tyłu (lewe i prawe), ujścia moczowodów. Ujścia te tworzą rogi równoległobocznego trójkąta pęcherzowego, którego dolny wierzchołek jest połączony u mężczyzn z gruczołem krokowym, a u kobiet z pochwą.
Przy pustym pęcherzu jego ściana może mieć grubość do 1,5 cm, przy pełnym natomiast grubość redukuje się do 0,3-0,4 cm. Ściana jest zbudowana z warstwy śluzowej, warstwy podśluzówkowej, warstwy mięśniowej oraz częściowej powłoki zewnętrznej. Warstwa śluzowa jest pokryta charakterystycznym dla pęcherza nabłonkiem pokrywającym, zwanym nabłonkiem wielorzędowym śluzowym, ponieważ budujące go komórki, przesuwając się jedna na drugą, pozwalają na rozciągnięcie pęcherza, co zapobiega przerwaniu się błony śluzowej. Powłoka mięśniowa pęcherza jest bardzo rozwinięta i tworzy tzw. mięsień wypieracz pęcherza moczowego, którego skurcze warunkują oddawanie moczu. Wokół wewnętrznego otworu cewki moczowej znajduje się mięsień zwieracza pęcherza, który podczas czynności oddawania moczu rozkurcza się, pozwalając na przepływ moczu z pęcherza do cewki (mięsień ten jest kontrolowany za pomocą woli).
Wady rozwojowe i urazy
Wady wrodzone pęcherza są niezwykle rzadko spotykane i łączą się z wadami cewki moczowej, a u mężczyzn dodatkowo z wadami prącia. Częściej występują wady nabyte, tj.: przepuklina pęcherza, tj. penetracja pęcherza moczowego w worek przepuklinowy, pachwinowy lub udowy, uchyłkowatość i stenoza (zwężenie) jamy pęcherza, następstwo występowania blizn, które mogą być pozostałością zabiegów chirurgicznych, laceracji czy nacieków nowotworowych ściany pęcherza; również przerost gruczołu krokowego może powodować zwężenie części pęcherza uchodzącego do cewki moczowej, wywołując trudność przy oddawaniu moczu. Mogą także występować urazy bezpośrednie bądź pośrednie pęcherza, które powodują niekiedy pęknięcie narządu. Wśród ich głównych przyczyn wyróżnia się: nadmierne rozluźnienie pęcherza na zewnątrz, np. w przypadku gdy wprowadza się do pęcherza za pośrednictwem cewnika płyn płuczący lub napełniający; pęknięcie powodujące wydostanie się moczu do otrzewnej, typowe dla wypadków samochodowych (stłuczenie brzucha w zderzeniu z kierownicą); rany kłute brzucha (zranienia bronią białą bądź pociskami) lub też samoistne pęknięcia powodowane przez choroby zapalne lub nowotworowe.
