Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Przyczyny niestrawności - dyspepsji
Najważniejsze przyczyny i choroby związane z dyspepsją to: wrzód dwunastnicy, choroba wrzodowa żołądka, złogi żółciowe, guzy żołądka (rzadko), zapalenie przełyku, zapalenie trzustki. Aby uniknąć ryzyka związanego z przeoczeniem poważnej choroby, w przypadku zespołu objawów dyspeptycznych niezbędna jest pogłębiona diagnoza.
U podstaw dyspepsji często znajdują się zaburzenia funkcjonalne, dlatego wobec symptomów, dla których nie znajduje się pewnych wyjaśnień, usprawiedliwione jest ostrożne postępowanie: oczekiwanie i ewentualne środki terapeutyczne. Możliwe jest, że zaburzenie jest tymczasowe i zespół objawów ustąpi samoistnie. Dalsze decyzje diagnostyczne różnią się w zależności od elementów branych pod uwagę przez lekarza; z jednej strony bazują na wynikach badania endoskopowego odcinka przewodu pokarmowego od żołądka do dwunastnicy, z drugiej - na ultrasonografii górnej części jamy brzusznej.
W celu zastosowania skutecznego leczenia należy rozróżnić najważniejsze rodzaje dyspepsji:
1) dyspepsja typu refluksowego, charakteryzująca się objawami podobnymi do objawów zapalenia przełyku;
2) dyspepsja typu motorycznego, charakteryzująca się uczuciem wypełnienia lub palenia, gdy jest powodowana refluksem dwunastniczo-żołądkowym;
3) dyspepsja typu wrzodowego, charakteryzująca się bólem i ewentualnie uczuciem kwaśności, któremu może towarzyszyć nieżyt żołądka i występowanie infekcji żołądka;
4) dyspepsja wywołana aerofagią, z widocznymi skutkami połknięcia powietrza (burczenie w brzuchu, odbijanie się, gazy jelitowe);
5) dyspepsja żółciowa, gdy zaburzenia trawienia są powodowane nieefektywnym i spowolnionym opróżnianiem pęcherza żółciowego, zwłaszcza po tłustym posiłku;
6) dyspepsja samoistna, gdy symptomy nie dają się jednoznacznie dopasować do żadnej z wymienionych kategorii.
Leczenie niestrawności - dyspepsji
Na podstawie tych odmian niestrawności można zaproponować różne możliwości leczenia:
1) przy dyspepsji typu refluksowego istnieje wiele środków higieniczno-terapeutycznych, które mogą rozwiązać problem, jak np. podniesienie wezgłowia łóżka, unikanie tłustych pokarmów, napojów gazowanych, posiłków obfitych lub przyjmowanych późnym wieczorem, palenia papierosów, picia alkoholu, kawy i spożywania pokarmów zmniejszających napięcie dolnego zwieracza przełykowego (czekolada, mięta). Jeżeli objawy nie ustępują, należy zastosować przeciwwydzielniczy środek obniżający kwasowość, zaczynając od jednej dawki wieczorem. Ustąpienie objawów w tym przypadku jest niemal pewne;
2) przy dyspepsji typu motorycznego, oprócz diety, po zauważeniu spowolnienia przesuwania się pokarmu w żołądku i dwunastnicy (zwykle trwa ona nie dłużej niż 3-4 godziny) mimo rezygnacji z tłustych posiłków, a nawet spożywania małych i częstych, stosuje się leki stymulujące ruch przewodu pokarmowego (prokinetyki), mogące poprawić opróżnianie żołądka. Zażycie leków prokinetycznych jest wskazane również w przypadku objawów refluksu kwasów żółciowych; substancje blokujące wydzielanie soli kwasów żółciowym (sekwestranty) i związki zmieniające skład chemiczny kwasu żółciowego, zmniejszając jego zdolność do wywoływania urazów (takie jak kwas ursodeoksycholowy), pełnią rolę elementów wspierających leczenie;
3) przy dyspepsji typu wrzodowego, zwłaszcza charakteryzującej się obfitą wydzieliną, optymalne wydaje się użycie środków obniżających kwasowość i zmniejszających ilość wydzieliny, takich jak przeciwciała receptorów H2 itp. Jeżeli została stwierdzona infekcja wywołana przez > Helicobacter pylori, można zastosować terapię antybiotykową połączoną ewentualnie z inhibitorem kwaśnej wydzieliny;
4) przy dyspepsji wywołanej aerofagią pacjent powinien przede wszystkim nauczyć się rozluźniania mięśnia zwieracza gardła podczas połykania: unosząc podbródek i szyję do góry i do tyłu w kierunku pleców, pacjent musi utrzymać pozycję z cofniętą szczęką. Pozwala to na uniknięcie połknięcia powietrza, lecz jednocześnie jest niezwykle trudne do wykonania. Towarzyszące temu zażywanie środków uspokajających może mieć przez krótki czas niewielką wartość terapeutyczną;
5) przy dyspepsji wywołanej zmianami ruchliwości dróg żółciowych skuteczne jest leczenie farmakologiczne za pomocą środków mogących ograniczyć produkcję złogów żółci i jednocześnie stymulować wydzielanie żółci podczas posiłków;
6) przy dyspepsji samoistnej konieczne jest stosowanie zarówno środków uspokajających, jak i zmniejszających produkcję wydzieliny lub prokinetyków - w zależności od przeważających objawów. Najważniejszym elementem leczenia jest zapewnienie pacjenta przez lekarza, że jego objawy są przejściowe i nie występują u niego żadne choroby, zwłaszcza nowotwory, co pozwala w dużej mierze wyeliminować lęk towarzyszący schorzeniu.
