Jajowody są dwa: prawy i lewy. Jeden koniec jajowodu łączy się z macicą, a drugi niemal dotyka jajnika. Gdy dojrzała komórka jajowa opuszcza jajnik, jajowód ją chwyta i transportuje do macicy . Jeśli plemnik dotrze na randkę z jajeczkiem do tzw. bańki jajowodu, to tu najczęściej dochodzi do zapłodnienia. Od tego momentu jajowodem do macicy wędruje zapłodniona komórka jajowa, która stale się dzieli, by do macicy dotarł zarodek gotowy do zagnieżdżenia się w jej ścianie.
Och, jak tu ciasno
Jajowód to rurka o długości 15-20 cm i o niewielkim przekroju. Bliżej jajnika jest nieco szerszy, ale w miejscu, gdzie jajowód przechodzi przez ścianę macicy, ma zaledwie pół milimetra średnicy. Ta średnica jest niezwykle istotna, bo nawet niewielkie jej zmniejszenie może stanowić barierę nie do pokonania dla komórki jajowej. A wtedy nie można zajść w ciążę. Może się zaś tak zdarzyć, że mniejsze od komórki jajowej plemniki przedostaną się przez zwężenie jajowodu i dojdzie do zapłodnienia, ale zapłodnione jajeczko uwięźnie, osiądzie w ścianie jajowodu i tu zacznie się rozwijać. Ciąża jajowodowa (jeden z rodzajów ciąży pozamacicznej) nie ma szans na utrzymanie się, natomiast jej powikłaniem może być pęknięcie jajowodu, jego nieodwracalne zniszczenie i krwotok wewnętrzny. By do tego nie dopuścić, rozwijającą się ciążę pozamaciczną trzeba usunąć wraz z jajowodem. Nie wyklucza to szans na macierzyństwo, bo w odwodzie zostaje drugi jajowód.
Niedrożne rurki
Jajowody najczęściej stają się niedrożne na skutek zmian zapalnych przydatków (jajniki i jajowody). Stany zapalne zwykle wywoływane są przez bakterie odpowiedzialne za choroby przenoszone drogą płciową (np. rzeżączka , chlamydioza). Konsekwencją niektórych zabiegów w macicy także może być niedrożność jajowodów. Chodzi tu nie tylko o aborcję, ale np. o wyłyżeczkowanie jamy macicy. Dość często duże zrosty w jajowodach powstają na skutek wszczepiania się w nie komórek endometrium (błona śluzowa wyściełająca macicę, która jest wydalana na zewnątrz w trakcie miesiączki; jej komórki mogą rozprzestrzeniać się po całej jamie brzusznej). Również stany zapalne w jamie brzusznej, np. zapalenie wyrostka robaczkowego (zwłaszcza jego pęknięcie) mogą się przyczynić do powstania przewężeń w jajowodach. Bardzo rzadko przyczyną niedrożności jajowodów bywa wrodzona ich nieprawidłowa budowa. Zwykle niedrożność jest jednostronna, ale często drugi jajowód też bywa w takiej sytuacji niesprawny czynnościowo i komórka jajowa nie może się nim przemieszczać.
Detektyw na tropie
O niedrożności jajowodów mogą świadczyć problemy z zajściem w ciążę, ale przyczyna niepłodności może też być zupełnie inna. Jeśli w niedrożnych jajowodach gromadzi się płyn (tzw. wodniak jajowodów), mogą pojawiać się charakterystyczne wodne upławy; wody wypływa rzeczywiście dużo, np. w trakcie stosunku. Jeśli ginekolog podejrzewa niedrożność jajowodów, wykonuje USG przezpochwowe. Może też zlecić badanie HSG - podaje się przez pochwę i szyjkę macicy kontrast, a potem robi 3-4 zdjęcia RTG: gdy kontrast jest w macicy, gdy jest w jajowodach i gdy z nich wypływa do jamy brzusznej. Jeśli kontrast nie wypływa, potwierdza się niedrożność jajowodów. Przed badaniem HSG trzeba wykonać cytologię i posiew z szyjki macicy. HSG można też wykonać, zastępując aparat rentgenowski aparatem USG, ale dokładniejsze jest badanie z użyciem RTG. Niekiedy wykonuje się też diagnostyczną laparoskopię. Po wprowadzeniu przez małe nacięcia na brzuchu narzędzi i zaaplikowaniu do jajowodów błękitu metylowego, lekarz sprawdza, czy ten odczynnik przepływa przez jajowody i wypływa z nich do jamy brzusznej.
Nadzieja na dziecko
Nie jest łatwo udrożnić jajowody, a i skutki udrażniania są mizerne. Jeśli lekarze mają do czynienia z wodniakiem jajowodu (lub jajowodów) - trzeba jeden lub oba jajowody usunąć operacyjnie. Jeśli oba zostaną usunięte, a para chce mieć własne dziecko, jedynym wyjściem są zabiegi zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro).
Jeśli zrosty nie są bardzo duże, lekarze niekiedy podejmują się udrażniania jajowodów. Są one "rozpychane" za pomocą wtłaczanego silnego strumienia powietrza lub płynu. Nie zawsze daje to dobre rezultaty, a ponadto po takich zabiegach częściej zdarzają się ciąże pozamaciczne . Przy większych zrostach specjaliści sugerują raczej in vitro. Jajowodów bez wodniaków przed rozpoczęciem tej procedury nie trzeba koniecznie usuwać - decyzja należy do lekarza i pacjentki.
Jeśli pacjentka nie akceptuje techniki in vitro, lekarze mogą udrożnić jajowód operacyjnie, usuwając jego najbardziej zwężoną (czy zrośniętą) część i scalając powstałe końcówki. Taki zabieg rzadko się sprawdza, bo często dochodzi do wtórnych przewężeń pozabiegowych, a ponadto skrócony jajowód oddala się od jajnika , przez co szansa uchwycenia dojrzałej komórki jajowej maleje.
