Astygmatyzm, nazywany też niezbornością, to wada wzroku, która powoduje, że widzimy obrazy nieostro w pewnych obszarach widzenia. Pierwsze objawy są bardzo niecharakterystyczne: mrużenie, tarcie i pieczenie oczu, częste bóle głowy. Osoby z astygmatyzmem często siadają blisko telewizora czy komputera, męczy je czytanie. Dzieci trzymają zabawki blisko twarzy, a w wieku szkolnym zdarza im się mylić podobne litery. Astygmatyk postrzega kropki i punkty, jako rozmyte plamki, a linie proste, jako zakrzywione. W krzyżykach najczęściej widzi wyraźnie tylko jedno ramię - pionowe lub poziome. Czasami osoba z astygmatyzmem może mieć zaburzone poczucie przestrzeni i odległości, przy grze w siatkówkę lub koszykówkę trudności z trafieniem w piłkę.
Gdy mózg sobie nie radzi
Bardzo charakterystyczne jest to, że korzystając z lornetki lub mikroskopu astygmatyk nie jest w stanie wyregulować ostrości. Wszystko dlatego, że soczewki przyrządów optycznych są sferyczne, tzn. mają kształt wycinka idealnej kuli. Tak samo jak zdrowe oko. Oko z astygmatyzmem - niestety, nie.
Widziany obraz, aby zostać zarejestrowany przez nasz mózg, musi najpierw przejść przez układ optyczny oka. Potem jest rejestrowany przez receptory w siatkówce, która jest rodzajem światłoczułej błony, a następnie drogą nerwową zostaje wysłany do ośrodków wzroku w półkulach mózgu. Astygmatyzm polega na nieprawidłowej budowie soczewki lub rogówki - głównych struktur oka załamujących promienie padające na siatkówkę. Soczewka to część szklista, rogówka - zewnętrzna. Gdy oko ma większą szerokość niż wysokość, to soczewka i rogówka zamiast skupiać światło w okrągłym obszarze siatkówki, rozmazują go. Oko przesyła te informacje do mózgu, w którym powstaje obraz widzianych przez nas przedmiotów. Jeśli jest on tylko lekko zaburzony, mózg potrafi skorygować niedoskonałości. W pewnym momencie jednak, przestaje sobie radzić.
Uwaga na urazy
Astygmatyzm może być spowodowany nieprawidłową budową zarówno rogówki, jak i soczewki oka, co zdarza się raczej u ludzi starszych i zwykle jest spowodowane zaćmą. Najczęstszy - zwłaszcza u ludzi młodych - jest astygmatyzm rogówkowy. Jeśli powierzchnia rogówki jest wydłużona lub spłaszczona, przypominająca nieco piłkę do rugby, mamy do czynienia z astygmatyzmem regularnym. Nieregularny występuje wtedy, gdy w rogówce pojawiły się mikroubytki, np. po urazach i dlatego nie skupia ona promieni jak należy. Dodatkowo okuliści wyróżniają astygmatyzm nadwzroczny, krótkowzroczny, mieszany i nieprawidłowy - w zależności od rodzaju krzywizny rogówki. W zależności od tego, jaki jest funkcjonalny ubytek wzroku, astygmatyzm dzielmy na niski - do 1 dioptrii, średni - od 1 do 2 dioptrii, wysoki - od 2 do 3 dioptrii i bardzo wysoki - od 3 dioptrii
Astygmatyzm jest bardzo powszechną wadą wzroku. Niektórzy specjaliści twierdzą, że prawie każdy już przy urodzeniu ma pewien stopień astygmatyzmu i można przeżyć całe życie nie zdając sobie z tego sprawy. W przypadku astygmatyzmu mówi się o skłonnościach rodzinnych, prawdopodobieństwo wystąpienia wady jest większe, jeśli mają ją rodzice lub krewni. Najczęściej, w ponad połowie przypadków, astygmatyzm towarzyszy krótkowzroczności. Rzadziej - nadwzroczności. Może rozwinąć się wskutek urazów oka, które uszkadzają gładką powierzchnię rogówki, a blizny zmieniają jej strukturę. Do mikrourazów mogą doprowadzić też choroby oczu, nawet banalne stany zapalne. Na rozwój astygmatyzmu wpływa również cukrzyca. Wysoki poziom cukru we krwi może powodować zmiany kształtu soczewki oka. Co ciekawe, zmiany te są, przynajmniej częściowo, odwracalne. Po wdrożeniu leczenia insuliną i odpowiedniej diety często wzrok wraca do normy.
Keratometr prawdę powie
Jeśli podejrzewamy u siebie astygmatyzm, powinniśmy udać się do okulisty. Diagnoza jest stawiana przy pomocy specjalnych testów. Lekarz bada widzenie z daleka i z bliska, wizualnie ocenia aktywności oka - osoby z astygmatyzmem częściej niż inne mrugają. Ostatecznie rozpoznanie potwierdza badanie keratometrem, czyli urządzeniem, które sprawdza promień krzywizny rogówki i stopień istniejących nieprawidłowości.
Korekcja wady polega na zastosowaniu szkieł cylindrycznych, soczewek lub operacji laserowej. Szkła w okularach astygmatyka mają cylindryczną powierzchnię łamiącą, czyli zakłócają załamywanie się promieni światła, by obarczone wadą oko mogło zarejestrować prawidłowy obraz. Ponieważ astygmatyk jest też często krótko lub dalekowidzem trzeba stosować szkła cylindryczne i sferyczne jednocześnie. Recepta na okulary i szkła kontaktowe zawiera zwykle trzy wartości, np. -2,25 x -1,50 x 180. Pierwsza dotyczy krótko lub nadwzroczności, a kolejne wielkości i położenia astygmatyzmu.
Laser kontra astygmatyzm
Niegdyś tak skonstruowane szkła przypominały przysłowiowe denka od butelek. Teraz wytwarzane w nowoczesnych technologiach, niemal nie różnią się od "zwykłych" szkieł. Astygmatycy mogą stosować także soczewki kontaktowe. W przypadku niskiego i średniego astygmatyzmu są to zwykłe miękkie soczewki, przy większych wadach używa się twardych, niestety, mniej komfortowych i robionych na zamówienie.
Wadę można też całkowicie usunąć wykonując operację laserową. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym, trwa od kilku do kilkunastu minut. Laser precyzyjnie modeluje kształt rogówki, niwelując nierówności i przywraca jej zdolność prawidłowego załamywania promieni.
Zobacz także: Daltonizm
