Zapalenie ucha środkowego - wcale nie musi boleć. Jak jeszcze objawia się to schorzenie i czym grozi

Zapalenie ucha środkowego powszechnie kojarzone jest z nieznośnym bólem, często nasilającym się nocą, w pozycji leżącej. Chociaż to właśnie ból jest tym czynnikiem, który najczęściej zmusza pacjenta do wizyty u lekarza, stan zapalny ucha środkowego wcale nie musi się nim objawiać. Wszystko zależy od jego rodzaju, a zapalenie przewlekłe, o którym może nas informować na przykład jedynie pogorszenie się słuchu, wcale nie jest problemem mniej poważnym i wymaga leczenia u laryngologa.

Zapalenie ucha środkowego jest drugim co do częstości, po ostrej infekcji górnych dróg oddechowych, powodem zgłaszania się do lekarza z dzieckiem. U dorosłych zapalenia ucha zdarzają się rzadziej. Stan zapalny obejmujący struktury ucha środkowego najczęściej dotyczy jamy bębenkowej. Rozróżniamy zapalenie ostre i przewlekłe. W związku z większą rozpoznawalnością i skuteczniejszymi metodami leczenia obecnie rozpoznajemy mniej zapaleń przewlekłych uszu. Najczęściej na zapalenie ucha środkowego chorują dzieci do ukończenia drugiego roku życia, później zachorowalność spada.

Zapalenie ucha środkowego - przyczyny

Czynniki predysponujące do wystąpienia zapalenia ucha to:

• odmienna budowa anatomiczna ucha u dziecka (krótka i szeroka, poziomo ustawiona trąbka słuchowa)
• częste infekcje górnych dróg oddechowych
• przerost migdałka gardłowego (powoduje niedrożność trąbki słuchowej)
• przewlekłe stany zapalne w obrębie górnych dróg oddechowych
• rozszczep podniebienia
• złe warunki socjalne i ekonomiczne
• bierne palenie tytoniu
• alergia (obrzęk błony śluzowej w okolicy ujścia trąbki słuchowej)
• niedobory immunologiczne
• pobyt dziecka w żłobku, przedszkolu.

Ostre zapalenie ucha środkowego

Częściej występuje w okresach jesienno-zimowych i zimowo-wiosennych. Ostremu zapaleniu ucha środkowego często towarzyszy infekcja górnych dróg oddechowych. Zakażenie najczęściej przechodzi do jamy bębenkowej z nosa i nosogardła. Pod względem etiologii rozróżniamy zapalenie ucha wirusowe i bakteryjne. Najczęstsze patogeny bakteryjne to: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, a z wirusów: RSV, adenowirusy, enterowirusy, wirusy grypy.

Objawy obejmują silny, pulsujący ból ucha, ból głowy, może pojawić się różnego stopnia upośledzenie słuchu. Zapaleniu towarzyszy często:

• gorączka,
• złe samopoczucie,
• brak apetytu,
• nudności,
• wymioty,
• zawroty głowy.
  
  Rozpoznanie zapalenia ucha środkowego musi być potwierdzone badaniem otoskopowym (wziernikowanie i ocena ucha). Badanie może być przeprowadzone przez pediatrę, ale w razie wątpliwości lub braku sprzętu wskazana jest konsultacja laryngologiczna. W badaniu otoskopowym stwierdza się różnego stopnia nasilenie zmian zapalnych:
• pogrubienie,
• zaczerwienienie błony bębenkowej,
• treść ropną w jamie bębenkowej,
• zatarcie struktur błony bębenkowej,
• wyciek w przewodzie słuchowym zewnętrznym.
  
  W początkowym okresie leczenia stosuje się zasadę "watchful waiting", czyli systematycznego badania i stosowania leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych przy braku cech zapalenia ropnego. W razie nieustępowania objawów i pojawienia się cech nadkażenia bakteryjnego, należy włączyć leczenie antybiotykiem. Lekiem pierwszego rzutu jest amoksycylina. Leczenie powinno trwać 7-10 dni. W niektórych przypadkach wskazane jest wykonanie paracentezy, czyli nacięcia błony bębenkowej i ewakuacji treści znajdującej się w jamie bębenkowej. Takie działanie powoduje ustąpienie dolegliwości bólowych i przyspieszenie procesu leczenia.
  
  Szczególnym rodzajem zapalenia wirusowego jest myryngitis bullosa, zwane grypowym lub pęcherzowym zapaleniem ucha środkowego. Zapalenie rozwija się równolegle z infekcją grypową lub kilka dni później. W objawach dominuje silny ból ucha, pojawia się też gorączka, wyciek krwisto-surowiczy z ucha. W badaniu otoskopowym stwierdza się czerwono-fioletowe pęcherze na błonie bębenkowej. Leczenie jest w pierwszym okresie przeciwbólowe i przeciwzapalne, podaje się preparaty witaminy C i wapnia. Przy ewolucji zmian lub nieustępowaniu objawów (ryzyko nadkażenia) podaje się antybiotyk.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego

Jest to długotrwały proces zapalny struktur ucha środkowego. Może występować zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Dzięki lepszym metodom diagnostycznym, skuteczniejszemu leczeniu ostrych stanów zapalnych ucha, obecnie obserwujemy spadek przypadków zapaleń przewlekłych. Przewlekły stan zapalny prowadzi do uszkodzenia struktur ucha. Objawia się zwykle:

1. nawracającym lub stałym wyciekiem z ucha o charakterze śluzowo-ropnym,
2. ubytkiem błony bębenkowej,
3. stopniowym pogorszeniem słuchu.
   
   Czynnikami predysponującymi do tego schorzenia są przewlekłe stany zapalne w obrębie górnych dróg oddechowych (np. zapalenie zatok), niedobory odporności, przerost migdałka gardłowego u dzieci. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego może dawać groźne dla zdrowia powikłania, dlatego też diagnostyka i leczenie muszą odbywać się pod kontrolą laryngologa.

Zatem: nawet jeśli ucho nie boli, ale gorzej słyszysz, konieczna jest konsultacja laryngologiczna (skierowanie wystawia lekarz pierwszego kontaktu).

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego

Problem dotyczy najczęściej dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Może być powikłaniem ostrego zapalenia ucha lub infekcji górnych dróg oddechowych i ustąpić samoistnie po kilku tygodniach lub być stanem przewlekłym trwającym kilka miesięcy i być spowodowanym przerostem migdałka gardłowego, nawracającymi zakażeniami górnych dróg oddechowych, rozszczepem podniebienia, alergią. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego to skutek zmniejszone ciśnienia w jamie bębenkowej i gromadzenia się w niej płynu. Powoduje to przewodzeniowe upośledzenie słuchu. Rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania otoskopowego i badania słuchu. W zależności od wieku pacjenta wykonuje się audiometrię impedancyjną lub audiometrię impedancyjną i tonalną.

W początkowej fazie choroby stosuje się leczenie zachowawcze: leki obkurczające błonę śluzową (z ksylo- lub oksymetazoliną krótkotrwale lub sterydy donosowe), mukolityki, leki przeciwhistaminowe, immunomodulujące; zaleca się także inhalacje AMSA (leki w postaci aerozolu podawane z użyciem dodatniego ciśnienia generowanego przez aparaturę), baloniki do wyrównywania ciśnienia w uchu środkowym. Brak poprawy po trzech miesiącach leczenia jest wskazaniem do zastosowania metod operacyjnych, polegających na udrożnieniu trąbek słuchowych - usunięcie migdałka gardłowego i założeniu drenażu wentylacyjnego jam bębenkowych.

Lek. Magdalena Frąckiewicz jest absolwentką Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, specjalistą laryngologiem, laryngologiem dziecięcym. Pracuje w Klinice Otolaryngologii Dziecięcej. Współpracuje z Poradnią Otolaryngolodzy24.pl