Pneumokoki (dwoinka zapalenia płuc) to bakterie Streptococcus pneumoniae należące do paciorkowców. Bakterie te mają charakterystyczny kształt przypominający ziarenka, a w obrazie mikroskopowym często układają się w pary, skąd wzięła się jedna z popularnych nazw, czyli dwoinka zapalenia płuc.
Pneumokoki są zdolne do wytwarzania specjalnej otoczki, która składa się z wielocukrów i chroni bakterie przed zniszczeniem przez ludzki układ odpornościowy. Co więcej, różne szczepy bakterii wytwarzają zróżnicowane otoczki, przez co organizm nie może się na nie uodpornić i możliwe jest powtórne zakażenie. Szacuje się, że od 20 do 40% dzieci oraz około 10% dorosłych ludzi jest nosicielami tych bakterii, które naturalnie żyją na błonach śluzowych górnych dróg oddechowych.
Do zakażenia dwoinkami zapalenia płuc dochodzi najczęściej drogą kropelkową, czyli gdy nosiciel rozsiewa bakterie w powietrze podczas kaszlu oraz kichania. Możliwe jest również zakażenie bezpośrednie, na przykład poprzez dotknięcie przedmiotów, na których znajduje się wydzielina z dróg oddechowych zawierająca bakterie. Pneumokokami może zakazić się każdy, ale najczęściej chorują osoby starsze oraz dzieci w przedziale wiekowym od 2. miesiąca do 2. roku życia. Bardziej narażone na zachorowanie są osoby ze specyficznych grup, a w szczególności:
Zakażenia są najczęstsze w zimie oraz wczesną wiosną.
Dwoinka zapalenia płuc, jak sama nazwa wskazuje, jest jedną z przyczyn występowania zapalenia płuc o podłożu bakteryjnym. Bakterie te powodują zarówno zakażenie uogólnione, czyli takie w którym pneumokoki są obecne we krwi, a także zakażenia zlokalizowane, w trakcie których bakterie nie występują w krwioobiegu. Oprócz zapalenia płuc, bakterie dwoinki wywołują takie problemy zdrowotne jak:
Pierwszym etapem rozpoznania pneumokoków jest dokładny wywiad lekarski, który pozwala na określenie, czy u pacjenta występują charakterystyczne objawy mogące wskazywać na zakażenie. Najbardziej popularną i skuteczną metodą wykrywania pneumokoków jest badanie bakteriologiczne polegające na próbie wyhodowania bakterii z próbek pobranej krwi, wydzieliny z dróg oddechowych albo płynu mózgowo-rdzeniowego. Regularne, dosyć częste wykonywanie wymazów z gardła oraz nosa pozwala dodatkowo na stwierdzenie czy pacjent jest nosicielem bakterii dwoinki zapalenia płuc. Dodatkowo, badanie mikrobiologiczne pozwala określić typy antybiotyków, na które bakterie są wrażliwe.
Leczenie chorób wywołanych przez pneumokoki opiera się na antybiotykoterapii. Najczęściej stosowane środki to fluorochinolony, pochodne penicylin, makrolidy oraz cefalosporyn. Niestety, wiele szczepów bakterii jest odporna na powszechnie stosowane antybiotyki, w związku z czym najlepsze efekty przynosi leczenie antybiotykami po wcześniejszym badaniu mikrobiologicznym, podczas którego określa się typ antybiotyku, który zadziała na konkretny szczep bakterii.
Szczepienie to najbardziej skuteczna metoda zapobiegania zakażenia bakteriami dwoinki zapalenia płuc. W Polsce darmowa szczepionka na pneumokoki jest obowiązkowa od 2017 roku - znajduje się w kalendarzu szczepień, a jej pierwszą dawkę podaje się dziecku w drugim miesiącu życia.