Wierzysz, ¿e ogl±danie znamion i same kremy z filtrem uchroni± ciê przed rakiem skóry? B³±dzisz! [WYWIAD]

Br±zowa opalenizna to nie problem. "Spali³em siê" raz czy dwa i jako¶ nic siê nie sta³o. Im pó¼niej do lekarza, tym lepiej, bo rak boi siê tylko no¿a... Tak my¶li wielu Polaków. Skutek? Rocznie w naszym kraju przybywa zachorowañ na czerniaka o 12-15%, ¶miertelno¶æ jest wy¿sza ni¿ u s±siadów o podobnej karnacji. Jak to zmieniæ, pytamy prof. Piotra Rutkowskiego*, chirurga onkologa

Panie Profesorze, dlaczego chorych na czerniaka przybywa? Klimat wci±¿ ten sam, skóra taka sama, od lat sma¿ymy siê na s³oñcu, a potem "leczymy" ma¶lank±. Dlaczego problem coraz wiêkszy?

- A jednak styl ¿ycia inny. Ponosimy konsekwencje zmian, które zaczê³y siê w latach 90. ubieg³ego wieku, czyli moda na solaria oraz wyjazdy do ciep³ych krajów. Kiedy¶ tego nie by³o tak naprawdê. Niewielki odsetek ludzi wypoczywa³ w Bu³garii lub Jugos³awii i tyle. Wiêkszo¶æ spêdza³a urlop na Mazurach, w górach. Dzi¶ wyje¿d¿amy do Egiptu, tak¿e poza sezonem. W ogóle nie chronimy swojej skóry, a ta po przebywaniu w pomieszczeniach wcale nie ma pigmentu. W ubieg³ym roku spêdzi³em urlop za granic±, nad morzem. Na pla¿y opalali siê tylko Polacy i Rosjanie. Mieszkañcy Skandynawii i Brytyjczycy, maj±c tak± karnacjê jak my, ju¿ rozumiej±, ¿e trzeba chroniæ przed s³oñcem. S± kraje, gdzie widaæ skutki zmian: dosz³o do stabilizacji i liczba zachorowañ na nowotwory skóry nie ro¶nie.

Jak to mo¿liwe, ¿e zbyt intensywne opalanie powiedzmy 20 lat temu dopiero teraz powoduje gro¼ne zmiany?

- Skutki mo¿emy odczuæ i po 40 latach. To nie jest tak, ¿e siê cz³owiek opali i zaraz zachoruje. Skóra jest ró¿na, jej odporno¶æ ró¿na, ale s± granice. Niektórzy potrzebuj± 10 lat, ¿eby siê rozwinê³y zmiany patologiczne, inni wiêcej. Zachorowalno¶æ na czerniaka wzrasta w ka¿dej grupie wiekowej, ale najwiêcej u osób starszych, bo to s± skumulowane uszkodzenia przez lata. Amerykanie szacuj±, ¿e po 65. roku ¿ycia co trzecia osoba zachoruje na nowotwory skóry. W tej grupie mamy te¿ najgorsze rokowania. Starsze osoby maj± wiele naturalnych zmian na skórze, wiêc nie³atwo im zauwa¿yæ co¶ nowego czy przemianê starej zmiany. Trafiaj± do nas za pó¼no.

Coraz trudniej spotkaæ kogo¶, kto nie u¿ywa kremów z filtrami UV podczas opalania. Czy¿by prawd± okaza³y siê doniesienia, ¿e taka profilaktyka nic nie daje?

- To nie s± kremy do opalania, tylko generalnie wychodzenia na s³oñce, bo zmniejszaj± nara¿enie na promieniowanie ultrafioletowe. Nie chodzi o to, ¿eby siê wysmarowaæ i le¿eæ bezkarnie na s³oñcu. Ods³oniête cia³o ma byæ posmarowane zawsze. Pierwsza rzecz, o której zapominamy. Wczoraj szed³em ulic± i widzia³em, jak pracuj± polscy robotnicy. Wszyscy byli bez koszulki, bo mieli¶my w miarê ciep³y dzieñ. Polacy biegaj± dla zdrowia, ale czy pamiêtaj± o ochronie przed s³oñcem? Nie tylko kremy, ale i czapki s± konieczne, zw³aszcza, gdy skóra g³owy jest nieow³osiona, a to siê przecie¿ zdarza. Zarazem: prawid³owo przeprowadzone badania potwierdzi³y skuteczno¶æ stosowania kremów z filtrami.

Co pan rozumie pod pojêciem: "prawid³owo"?

- Przede wszystkim badano osoby, które sam krem aplikowa³y prawid³owo, czyli zawsze wychodz±c na s³oñce, dobieraj±c preparat w³a¶ciwy dla swojej karnacji. Smarowanie powtarzali po dwóch, trzech godzinach i zawsze po wyj¶ciu z wody. To, ¿e krem jest "wodoodporny" oznacza tylko tyle, ¿e nie zmywa siê natychmiast, a po 10 minutach i trzeba siê posmarowaæ ponownie. Wa¿ne jest te¿, jakie s± filtry zabezpieczaj±ce przed promieniowaniem ultrafioletowym. Niektóre kremy zawieraj± tylko UVB, a inne UVA, a konieczne s± oba. Polacy maj± bardzo jasn± karnacjê i ponad 60% z nas jest w grupie wiêkszego ryzyka zachorowania na jakikolwiek nowotwór skóry. Wiêkszo¶æ nowotworów skóry wywo³uje opalanie: w przypadku niebarwnikowych dzieje siê tak w ponad 90% przypadków, w przypadku czerniaka a¿ 70% zachorowañ zwi±zanych jest z promieniowaniem ultrafioletowym. Czyli bezwzglêdnie to jest czynnik ryzyka, a my nie my¶limy jak chroniæ nasz± skórê, gdy wystawiamy j± na s³oñce.

Niebarwnikowe nowotwory skóry zwi±zane z opalaniem? Wszyscy szukamy zmienionych znamion...

- Promieniowanie ultrafioletowe zmienia odczyn immunologiczny ca³ej skóry, st±d skutki ponosimy niekoniecznie tylko tam, gdzie dociera³y promienie s³oneczne. Wiele czerniaków rozwija siê od zera, w miejscu, gdzie niczego wcze¶niej nie by³o. Nowotwory skóry, w tym rak, s± cieliste. To uwypuklenia, naro¶le, niegoj±ce siê ranki. Dlatego, jak co¶ siê pojawia na skórze, trzeba pój¶æ do lekarza. To nie jest normalne, ¿e mamy od miesi±ca niegoj±cy siê strupek, a jednak wielu chorych przychodzi dopiero wtedy, gdy rana mu wyra¼nie przeszkadza, jest rozleg³a, bolesna, s±cz±ca siê. Diagnostyka nowotworów skóry jest bardzo prosta. Wiêkszo¶æ zmian trudno przeoczyæ. Niektóre s± schowane pod majtkami, pod w³osami, w zagiêciach skóry, ale my i tak nie robimy nic nawet z wiêkszo¶ci±, która jest na widoku. Tymczasem dermatolog lub chirurg onkolog uzbrojony w dermatoskop, czyli specjaln± lupkê ze ¶wiat³em, mo¿e bardzo precyzyjnie oceniæ stan skóry wszêdzie i wykryæ wszelkie zmiany we wczesnym stadium.

Mocno to skomplikowane. Mo¿e najbezpieczniej by³oby w ogóle zostaæ latem w domu?

- Nie jestem wrogiem przebywania na s³oñcu, ka¿dy mo¿e je¼dziæ za granicê: proszê tego nie myliæ. Trzeba tylko czas na ¶wie¿ym powietrzu spêdzaæ aktywnie, z g³ow±. Nie mamy naturalnej ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowym. Skóra nieos³oniêta na s³oñcu jest bezpieczna przez 10-15 minut i tyle mo¿emy na nim przebywaæ. To wystarczy, by zapewniæ organizmowi odpowiedni± ilo¶æ witaminy D.

Osoby z ciemn± karnacj± mniej boj± siê s³oñca. S³usznie?

- Niew±tpliwie, jak to z chorobami nowotworowymi, liczy siê tryb ¿ycia i predyspozycje. Wa¿na jest i genetyka, i czynniki uszkadzaj±ce. Kto¶, kto ma wiêcej znamion, bardzo jasn± karnacjê, niezdolno¶æ do opalania (s³oñce parzy go na czerwono) jest zagro¿ony bardziej. Inni rzadziej choruj±, ale choruj±. Ludzie, którzy nie pal± papierosów, miewaj± raka p³uc, ci, którzy nie jedz± pikantnych pokarmów, mog± zachorowaæ na raka prze³yku, i tak dalej. Ryzyko wci±¿ wystêpuje, chocia¿ niew±tpliwie mniejsze.

Dlatego mi³o¶nicy, a w³a¶ciwie mi³o¶niczki, solariów przekonuj±, ¿e ca³y rok staraj± siê utrzymaæ taki koloryt skóry, by unikn±æ poparzeñ.

- To jest najgorsze, co mo¿na zrobiæ. Wyobra¿enie, ¿e "na br±zowo" mo¿na opalaæ siê bezkarnie jest b³êdne. Solarium emituje kilka razy wiêksz± dawkê promieniowania ultrafioletowego ni¿ s³oñce. Nie ma takiej karnacji, która jest w stanie to wytrzymaæ. Systematyczne przekraczanie dopuszczalnej dawki musi skoñczyæ siê ¼le. Po pierwsze te panie zestarzej± siê znacznie szybciej. To twierdzenie bezwzglêdnie prawdziwe: wystarczy popatrzeæ na niektóre aktorki amerykañskie, które korzysta³y przez lata z solariów. Po drugie ryzyko zachorowania na raka skóry ogromne.

S± kraje, w których zakazano ca³kowicie korzystania z solariów osobom do 18. roku ¿ycia. Co pan na to?

- W Polsce nie ma w ogóle dyskusji na ten temat. Próbujemy tym zainteresowaæ Sejm, ministerstwo zdrowia, ale nie ma ¿adnego odzewu. Ustawa o dostêpie do solariów dla m³odych ludzi jest bardzo potrzebna. U¶wiadamianie to jedno, ale tu akurat powinny byæ bezwzglêdne restrykcje. Maj±c 15 lat trudno my¶leæ o swojej skórze, o tym, co siê stanie za lat 20. A zmiana, któr± siê wywo³a w wieku lat 15 jest ju¿ nieodwracalna.