Powiedzenie "spociłem się jak mysz", gdy chcemy otoczeniu oznajmić, że pot z nas spływa, jest co najmniej nieprecyzyjne. Gryzonie do procesów termoregulacji, czyli trzymania właściwej temperatury ciała, używają przede wszystkim ogonów. Pies, co często można zaobserwować, by wydalić nadmiaru ciepła do otoczenia, odparowuje ślinę z ozora. Pocenie się to sposób na chłodzenie dla owiec, koni i dla nas, ludzi.
Fabryka potu
Gruczoły potowe usytuowane są w warstwie skóry, zwanej właściwą, w otoczeniu zakończeń nerwowych i cebulek włosów. Przeciętny człowiek ma 2.5 mln gruczołów potowych rozrzuconych na skórze - choć są i tacy, którzy mają ich 5 mln. Zwykle nie są uszczęśliwieni takim nadmiarem. Produkcja potu jest wprost proporcjonalna do ilości gruczołów. Z kolei genetycznie uwarunkowany niedobór gruczołów potowych , ze względu na zaburzenia termoregulacji, to poważna choroba. Gruczoły potowe są usytuowane na całym ciele - z wyjątkiem warg, sutków, powierzchni pod paznokciami i zewnętrznych narządów płciowych. Najobficiej występują na czole, rękach i stopach. Gruczoły potowe w małżowinie usznej "zmieniły specjalizację" i zamiast potu produkują woskowinę.
Gruczoł potowy ma kształt długiej, zwiniętej, pustej rurki. Część usytuowana w skórze właściwej produkuje pot , a reszta to przewód, dochodzący do mieszków włosowych i porów skóry, które dystrybuują pot na jej powierzchnię. Zasadniczo pot podobny jest w składzie do osocza krwi - to znaczy, składa się głównie z wody i ma wysokie stężenie soli sodowej i chlorku i niskie stężenie potasu. Źródłem tej cieczy są przestrzenie międzykomórkowe, gdzie przedostaje się osocze z naczyń krwionośnych włosowatych. Ten płyn zbiera się potem w przewodzie gruczołu potowego. Gruczoły potowe są unerwione przez komórki układu współczulnego. Najnowszym odkryciem medycyny jest dodatkowa, oprócz produkcji potu, funkcja tych gruczołów - dostarczają komórek macierzystych, wykorzystywanych przez organizm w procesie leczenia ran i uszkodzeń naskórka.
Czy pot to seksualny wabik?
Istnieją dwa rodzaje gruczołów potowych: ekrynowe - najliczniejsze, umiejscowione na całym ciele i apokrynowe - przeważnie rozmieszczone w okolicach pach i narządów płciowych. Te dwa rodzaje gruczołów różnią się wielkością, czasem rozpoczęcia aktywności i składem potu, które produkują. Gruczoły ekrynowe są mniejsze, produkują pot wolny od białek i kwasów, są aktywne od urodzenia, podczas gdy akrynowe rozpoczynają prace dopiero w okresie dojrzewania. Gruczoły akrynowe zwykle mają też ujście w mieszkach włosowych, a nie w porach. Produkowana przez nie wydzielina jest lepka, mętna, zwykle ma mleczną lub żółtawą barwę (stąd się biorą przebarwienia na ubraniach, pod pachami) i jest bogata w substancje (cholesterol, trójglicerydy i kwasy tłuszczowe, niewielkie ilości androgenów, czyli hormonów płciowych), które mogą wpływać na zapach naszej skóry. To właśnie one, ulegając rozkładowi pod wpływem bakterii zamieszkujących na skórze, są powodem przykrego, intensywnego zapachu potu. Pot mężczyzn ma pH ok. 5,6 i jest bardziej kwaśny niż kobiecy, którego pH wynosi ok.7. Proces stymulacji gruczołów apokrynowych jest nie jest do końca wyjaśniony. Prawdopodobnie nieprzypadkowo ich aktywność jest związana z czasem dojrzałości seksualnej. Gruczoły apokrynowe są podejrzewane o wydzielanie feromonów, czyli specjalnych substancji-wabików seksualnych. Naukowo jednak, wciąż tego nie udowodniono.
Pocić się jak w tropikach
Zwykle produkujemy trzy szklanki potu na dobę. Człowiek w naszej strefie klimatycznej może wydzielać maksymalnie litr potu na godzinę. O dziwo, po przeniesieniu do gorącego klimatu, zdolność do produkcji potu wzrasta do około 2.5 litra na godzinę w ciągu około sześć tygodni! To prawdopodobnie jest najwyższa możliwa ilość. Treść gruczołów ekrynowych, czyli tych, które naprawdę odpowiadają za termoregulacje, jest bezwonna, wodnista; zawiera sód, potas, wapń, magnez, chlorki oraz mocznik, a także śladowe ilości aminokwasów, amin biogennych oraz witamin. Jeśli nie zachodzą żadne szczególne okoliczności, typu upal wysiłek fizyczny czy zdenerwowanie, część wody ulega zwrotnemu wchłanianiu i stężenie związków chemicznych wzrasta. Przy wysokiej produkcji potu (ćwiczenia, gorąco) woda nie ulega ponownemu wchłanianiu i pot jest bardziej rozrzedzony. Pot ekrynowy, zasadniczo jest bezwonny, jednak gdy spożywamy dużo alkoholu (zwłaszcza piwa lub wódki), czosnku czy cebuli lub przyjmujemy witaminy z grupy B, nabiera ich zapachu. Podobnie jego zapach zmienia się w niektórych chorobach ogólnoustrojowych, a nawet psychicznych.
Dlaczego się pocimy
Najważniejszym procesem do którego potrzebne jest nam pocenie - jest, wspomniana już termoregulacja. Nasz mózg zbiera informacje z różnych receptorów termicznych, które znajdują się w naszym ciele. Gdy uzna, że wskutek pracy mięśni, procesów metabolicznych lub nadmiernej stymulacji nerwów, temperatura ciała wzrosła za bardzo, uruchamia jeden z procesów termoregulacji. Najczęściej pocenie, gdyż jest ono najefektywniejsze. Cześć mózgu, zwana podwzgórzem, stymuluje gruczoły potowe, te wydzielają duże ilości potu , który następnie parując zużywa duże ilości ciepła. Potrzeba jednej kalorii ciepła by odparować 3 g potu. Głównym czynnikiem, który wpływa na tempo parowania jest wilgotność powietrza. Im wyższa, tym parowanie niższe. Przykładowo powietrze w saunie jest tak wilgotne, że pot nie paruje i organizm nagrzewa się zamiast schładzać, choć przecież pocimy się intensywnie.
Mimo to wypacanie się w saunie jest zdrowe, a to ze względu na kolejną ważną funkcje potu . Wraz z nim organizm pozbywa się niepotrzebnych już, często toksycznych produktów przemiany materii oraz szkodliwych substancji, które trafiły do naszego ciała z otoczenia. .
Choć pocenie kojarzy nam się z czymś niezdrowym i niehigienicznym to pot pełni ważną rolę w ochronie naszej skóry. Jest rozpuszczalnikiem dla wydzieliny gruczołów łojowych. Wspólnie z nią tworzy ochronna warstwę, która ma nas bronić przed drobnoustrojami i wysuszeniem.
