Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Trzon prącia jest zbudowany z trzech struktur: dwóch ciał jamistych zlokalizowanych po wierzchniej stronie oraz ciała gąbczastego cewki moczowej położonego niżej. Ciała jamiste są zbudowane z zatok, które napełniając się krwią, warunkują erekcję niezbędną podczas kopulacji. Prącie jest pokryte skórą, cienką warstwą tkanki podskórnej oraz tkanki łącznej. Każde z ciał jamistych jest otoczone grubą, białawą obręczą z tkanki łącznej włóknistej, zwaną błoną białawą.
Ciało gąbczaste prącia rozszerza się na końcu, tworząc żołądź prącia, niezwykle wrażliwą część o kształcie zaokrąglonego stożka. Żołądź przykrywa zakończenia ciał jamistych i zawiera zewnętrzne ujście cewki moczowej. Skóra żołędzi jest bardzo cienka i gładka. Miękki fałd skórny zwany napletkiem wychodzi z tylnej części żołędzi i rozciąga się do przodu, przykrywając go swoistą otoczką. Napletek rozciąga się na żołędzi i jest z nim połączony cienką błoną (wędzidełkiem napletka), która zapobiega zbytniemu przesuwaniu się napletka w tył. Napletek może zostać usunięty w trakcie zabiegu chirurgicznego zwanego obrzezaniem.
U podstawy prącia ciała jamiste i gąbczaste rozchodzą się. Ciała jamiste prącia przechodzą w bok ku kroczu i zakotwiczają się w środkowej warstwie łuku łonowego. Poprzez pasma tkanki łącznej tworzą korzenie prącia. Ciało jamiste cewki moczowej rozszerza się między korzeniami, tworząc opuszkę prącia połączoną z tkanką okolic krocza. Za ukrwienie prącia i jego narządów odpowiadają: tętnica grzbietowa prącia, tętnica głęboka oraz tętnica opuszki prącia. W prąciu znajduje się głęboka żyła grzbietowa oraz żyły powierzchniowe, które biegnąc pod skórą, odprowadzają krew z napletka i innych powłok prącia; wpływają one do powierzchniowej żyły grzbietowej narządu.
Do wszystkich powłok prącia dochodzą włókna nerwowe ze splotu lędźwiowego, unerwiające żołądź oraz napletek. W prąciu, poza ruchowymi włóknami nerwowymi, znajdują się nerwy układu autonomicznego, które kontrolują mechanizm erekcji prącia, czyli otwieranie i zamykanie ciał jamistych. Nerwy przywspółczulne rozszerzają naczynia krwionośne, a nerwy współczulne uczestniczą w procesie wazokonstrykcyjnym. W momencie pobudzenia seksualnego gładkie mięśnie przestrzeni naczyniowych wewnątrz prącia rozluźniają się, a tętnice prowadzące do niego krew rozszerzają się; krew, pozostając w ciałach jamistych prącia, sprawia, że staje się ono nabrzmiałe i sztywne. Zjawisko jest wzmagane przez fakt, że rozszerzone tętnice powodują zwężenie żył prącia, redukując odpływ krwi z narządu.
Penis (prącie): wady rozwojowe
Wyróżnia się wady rozwojowe związane z występowaniem więcej niż jednego organu lub z jego brakiem. Brak prącia może być faktyczny lub pozorny. W pierwszym, wyjątkowo rzadkim przypadku cewka moczowa uchodzi do krocza lub odbytnicy; w drugim - trzon prącia istnieje, ale jest ukryty pomiędzy tkankami moszny lub okolic krocza - po wykonaniu nacięcia ukazuje się narząd o ograniczonym rozmiarze. Wady rozwojowe spowodowane występowaniem więcej niż jednego narządu polegają na obecności dwóch oddzielnych narządów zaopatrzonych w moczowody, z których oba mogą przewodzić mocz i spermę lub z których jeden może być przeznaczony do oddawania moczu, a drugi do wytrysku (prącie podwójne). Dwa członki mogą się na siebie nakładać lub być położone obok siebie. W przypadku występowania podwójnego prącia moszna jest podzielona na pół przez bruzdę środkową. Inną wadą rozwojową jest rozdwojenie żołędzi (żołądź rozszczepiona): w tym przypadku cewka moczowa jest jedna i ma ujście w bruździe środkowej.
Wrodzony skręt prącia, który warunkuje obrócenie narządu o 90° (lub więcej), a także jego wygięcie są wadami rozwojowymi prawie zawsze połączonymi ze spodziectwem. Ich korekta stanowi pierwszy etap leczenia chirurgicznego choroby.
Występowanie prącia płetwiastego zazwyczaj jest połączone z innymi wadami rozwojowymi i polega na obecności trójkątnej błony, która łączy dolną część prącia z częścią przednią moszny. Istnieje możliwość, że wszystkie wymienione wady można pogodzić z normalnym funkcjonowaniem, a czasami nawet z satysfakcjonującym życiem seksualnym. Leczenie jest przeważnie chirurgiczne. Częściej występuje stulejka, czyli zwężenie ujścia napletka, uniemożliwiające lub utrudniające ściąganie napletka.
Penis (prącie): urazy
Prącie może być narażone na stłuczenia, zwichnięcia oraz zranienia. Wyróżnia się urazy płytkie i głębokie. Pierwsze występują wyłącznie na powłokach i zazwyczaj nie są groźne. Wśród drugich, które występują zazwyczaj w momencie wzwodu, można wyróżnić uszkodzenia ciał jamistych bądź cewki moczowej lub nawet obydwa jednocześnie. Uraz może być wynikiem upadku lub zablokowania narządu. Silny uraz może spowodować oderwanie się ciał jamistych bądź żołędzi od skóry lub zwichnięcie prącia, w wyniku czego na zewnątrz pozostaje pusta powłoka skórna prącia, a organ wchodzi w głąb obszaru łonowego lub moszny. Stan ten może ulec pogorszeniu na skutek wyciekania moczu spowodowanego pęknięciem cewki moczowej.
Penis (prącie): procesy patologiczne
Prącie może zostać również dotknięte procesami zapalnymi lub nowotworami łagodnymi i złośliwymi. Wśród nowotworów wyróżnia się raka prącia, chorobę charakteryzującą się specyficznym rozkładem geograficznym: rzadko spotykany w Europie, lecz bardzo rozpowszechniony na Dalekim Wschodzie (Chiny, Wietnam, Tajlandia, Indonezja itd.), gdzie występuje u młodych i dorosłych mężczyzn i stanowi 15,6% wszystkich nowotworów.
Stulejka stanowi ważny czynnik predysponujący do powstania raka. Nowotwór prącia jest właściwie nieznany wśród ludów praktykujących rytualne obrzezanie w wieku niemowlęcym, np. osób pochodzenia żydowskiego. Czynnikami mogącymi wpłynąć na powstanie nowotworu są również blizny po przebytych chorobach wrzodowych (także kiłowych), uszkodzenia pourazowe itd. Początkowo jest on umiejscowiony prawie wyłącznie w nabłonku prącia (żołądź, bruzda, napletek). Rzadko pojawia się w innych miejscach trzonu.
