Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Przyczynami odwodnienia mogą być niewystarczająca ilość dostarczanej do organizmu wody lub jej znaczna utrata nieuzupełniana dodatkowymi dawkami (np. wskutek długotrwałych wymiotów lub biegunki, krwotoków, wzmożonego pocenia się, oparzeń).
W zależności od stopnia niedoboru wody i soli mineralnych (elektrolity) wyróżnia się następujące rodzaje odwodnienia:
1) hipertoniczne - charakteryzujące się przewagą utraty wody i nadwyżką elektrolitów (głównie sodu i potasu);
2) izotoniczne - wywołane równomierną utratą wody i elektrolitów;
3) hipotoniczne - cechujące się przewagą utraty elektrolitów.
Do objawów odwodnienia należą: silne pragnienie, suchość skóry i błon śluzowych, niewielka ilość wydalanego moczu (diureza), naprzemiennie występujące pobudzenie i otępienie, podwyższona temperatura ciała, obniżone ciśnienie krwi, kwasica, w niektórych wypadkach również delirium i śpiączka mogąca prowadzić do śmierci w razie niepodjęcia żadnych działań.
Stan odwodnienia jest zjawiskiem szczególnie niebezpiecznym u niemowląt i małych dzieci, których zapotrzebowanie na wodę jest dwukrotnie wyższe niż u osoby dorosłej, ponieważ wymiana wody w ich organizmie zachodzi 3-4 razy częściej. W razie braku regularnego dostarczania organizmowi wody dochodzi do utraty płynów pozakomórkowych, u niemowląt w ciągu 5 dni, a u dorosłych - 10. Najczęstszymi przyczynami odwodnienia u dzieci są ostre postacie biegunki (biegunka), spowodowane zapaleniem jelit (jelit zapalenie) lub zapaleniem jelita cienkiego i okrężnicy, oraz wymioty. Pierwsze objawy pojawiają się po utracie 5% wody w stosunku do całkowitej masy ciała, co zazwyczaj następuje w ciągu 1-2 dni od wystąpienia problemu. W razie utraty 10% wody w stosunku do masy ciała pojawiają się objawy wstrząsu i zaburzenia układu nerwowego. Konieczna jest natychmiastowa pomoc lekarza i dożylne podanie płynów.
Do grupy narażonej na odwodnienie należą również osoby starsze z powodu odczuwania mniejszej potrzeby picia, częstych zaburzeń czucia, braku samowystarczalności, poczucia samotności itp. Najczęstszymi przyczynami odwodnienia są gorączka i biegunka. W razie ich wystąpienia konieczna jest codzienna kontrola ilości przyjmowanych przez organizm płynów w celu upewnienia się o prawidłowym stanie nawodnienia. U osób starszych odwodnienie może objawiać się sennością i otępieniem lub przeciwnie, podenerwowaniem i pobudzeniem, interpretowanymi często jako pierwotne zaburzenia neurologiczne. Innymi objawami są uczucie osłabienia i skłonność do zapaści, odczytywane jako przejaw choroby gorączkowej.
Niezależnie od przyczyny i rodzaju odwodnienia leczenie ma na celu przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej organizmu poprzez doustne lub dożylne podawanie wody i soli mineralnych (głównie potasu, sodu i chloru), występujących pod postacią roztworów o zmiennym składzie, w zależności od postaci odwodnienia (hipotonicznej, izotonicznej lub hipertonicznej). Jeśli zachodzi podejrzenie co do wystąpienia objawów odwodnienia, a pacjent jest świadomy, można podawać mu doustnie izotoniczny roztwór chlorku sodu (roztwór fizjologiczny zawierający 9 g NaCl na litr wody), wodę lub mocno rozcieńczone napoje.
