Ostra niewydolność nerek

Zespół charakteryzujący się gwałtownym uszkodzeniem funkcji nerek z nagromadzeniem się we krwi końcowych produktów metabolizmu białek, zaburzeniem równowagi wodnej i elektrolitycznej oraz pojawieniem się poważnych zaburzeń funkcjonalnych różnych narządów i aparatów. Może pojawić się zarówno u osób z prawidłową funkcją nerek, jak i u pacjentów z już istniejącą przewlekłą niewydolnością nerek.

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

Pojawia się gwałtownie w ciągu kilku godzin lub dni i w większości przypadków jest odwracalna (1-4 tygodnie), pod warunkiem że zostaną szybko usunięte przyczyny uszkodzenia nerek. Może dotknąć osoby w każdym wieku i bez względu na płeć.

Przyczyny

Przyczyny mogą być umiejscowione:

1) poza nerką (przyczyny przednerkowe), np. zmniejszenie objętości krwi w obiegu lub zmniejszenie ilości krwi wydalanej przez serce, co może się

wydarzyć np. w przypadku niewydolności serca;

2) w nerce, np. ostre zapalenie kłębuszków nerkowych, zatrucie lekami;

3) również poza nerką (przyczyny zanerkowe), jak w przypadku chorób powodujących niedrożność dróg moczowych (kamienie itp.).

Niewydolność często obejmuje obie nerki. Dochodzi do tego zawsze w postaciach funkcjonalnych i w chorobach dotykających tkanki nerki, podczas gdy inne okoliczności są względnie rzadkie (obustronna kamica nerkowa, obustronna niedrożność tętnic nerkowych itd.). W związku z powyższym za zagrożone tym schorzeniem są uważane osoby posiadające tylko jedną nerkę w wyniku wad rozwojowych lub nefrektomii przeprowadzonej z powodu urazów, nowotworów itd. Większość objawów klinicznych ostrej niewydolności nerek wynika z gwałtownej utraty funkcjonalności wydalniczej nerki z nagromadzeniem się końcowych produktów metabolizmu białek, które są toksyczne dla organizmu, oraz z zaburzeniami równowagi wodnej i elektrolitycznej.

Diagnoza

Objawy kliniczne ostrej niewydolności nerek są liczne i pozostają w ścisłym powiązaniu z ich etiologią. Charakterystyczne są zmniejszenie lub zanik wytwarzania moczu (anuria), nudności, wymioty, zaburzenia świadomości (senność itd.), pobudzenie psychomotoryczne. W przypadku przyczyn przednerkowych typowe są oznaki odwodnienia (utrata masy ciała, suchość skóry i błon śluzowych itd.), obrzęk i podwyższenie ciśnienia krwi.

Elementami, które mogą doprowadzić do postawienia diagnozy ostrej niewydolności nerek, są niedawne poważne krwotoki, przyjmowanie leków znanych ze swoich toksycznych właściwości w stosunku do nerek, istnienie chorób nerek itd. Diagnoza jest następnie potwierdzana przez badania laboratoryjne i instrumentalne.

Leczenie

Leczenie ostrej niewydolności nerek opiera się na środkach terapeutycznych typu zachowawczego i zastępczego funkcji nerek. Podstawowym celem leczenia pacjenta z ostrą niewydolnością nerek jest jak najszybsze usunięcie odwracalnych przyczyn uszkodzenia nerki i pilna korekcja zaburzeń związanych z deficytem funkcjonalnym nerek i potencjalnie zagrażających życiu pacjenta (nadciśnienie tętnicze, kwasica metaboliczna itd.). Leczenie tych poważnych schorzeń ma zawsze charakter pilny ze względu na ryzyko powikłań kardiologicznych (poważne arytmie, ostry obrzęk płuc itd.) oraz neurologicznych (drgawki, śpiączka itd.). Nierzadko leczenie farmakologiczne okazuje się nieskuteczne i w związku z tym ich kontrolowanie wymaga pilnego leczenia dializami. Ostra niewydolność nerek jest chorobą z wysokim odsetkiem śmiertelności. Niekorzystnymi dla rokowania są całkowite zatrzymanie wydalania moczu (anuria), wiek powyżej 60 lat i istnienie chronicznej niewydolności nerek. Powikłaniami ostrej niewydolności nerek, które najczęściej doprowadzają do śmierci pacjenta, są zaburzenia wodno-elektrolitowe, zaburzenia sercowo-krążeniowe, krwawienia żołądkowo-jelitowe, a zwłaszcza infekcje układu oddechowego i dróg moczowych. Dla rokowania w ostrej niewydolności nerek duże znaczenie ma natura uszkodzenia nerek, a zwłaszcza jego odwracalność.

W niewydolności przednerkowej i niedrożnościowej szybkie przywrócenie ukrwienia nerki lub pilne usunięcie przeszkody w przepływie moczu w drogach moczowych pozwalają na szybkie i całkowite odzyskanie funkcji nerki. Z tych spostrzeżeń jasno wynika, że szybkość diagnozy jest bardzo ważna dla rokowania. Czas, który upływa między pojawieniem się pierwszych objawów i początkiem leczenia, a zwłaszcza usunięciem czynników wywołujących ostrą niewydolność nerek, są kluczowe dla całkowitego odzyskania funkcji nerek.

Ostra niewydolność nerek - główne przyczyny

Ostra niewydolność nerek może być spowodowana przyczynami przednerkowymi, nerkowymi albo pozanerkowymi, tzn. zaburzeniami w układzie sercowo-naczyniowym, który powoduje ukrwienie nerek, zmianami w samych nerkach lub też u ujścia układu wydalniczego.

Przyczyny przednerkowe

Związane są ze zmniejszoną dostawą krwi do nerek z następujących powodów:

1) ogólne zmniejszenie objętości płynów krążących (nadmierna diureza, krwotok, wydalanie treści żołądkowej lub gromadzenie się płynów w niektórych obszarach ciała, np. wodobrzusze, a także zapalenie otrzewnej, zapalenie trzustki, oparzenia);

2) niska pojemność minutowa serca (kardiomiopatia, zawał mięśnia sercowego, tamponada worka osierdziowego, zatorowość płucna);

3) niska odporność systemu naczyń krwionośnych (posocznica, niewydolność wątroby);

4) zwiększenie odporności naczyń krwionośnych nerek (niewydolność wątroby, leki, np. NLPZ, cyklosporyna, a także znieczulenie, niedrożność tętnicy nerkowej, zakrzepica żyły nerkowej).

Przyczyny nerkowe

Zmiana tkwi w strukturze nerek (w kłębuszku nerkowym, cewce itd.):

1) ostre niedokrwienne uszkodzenie cewki moczowej (zabieg chirurgiczny, krwotok, niedrożność tętnicza albo żylna) wywołane lekami albo zatruciem (spowodowanym niektórymi antybiotykami i chemioterapeutykami, hemoglobinurią albo mioglobinurią, metalami ciężkimi itp.);

2) międzynerkowe wytrącanie się cząsteczek albo struktur (moczanów, białek szpiczaka, wapnia w przypadku hiperkalcemii albo kuracji sulfonamidami bądź lekami przeciwwirusowymi);

3) ostre zapalenie kłębuszków nerkowych (księżycowate, Wegenera, guzkowe zapalenie tętnic), wywołane przeciwciałami (zespół Goodpasture'a) lub przez immunokompleksy (pozakaźne, od krioglobulinemii albo liszaja rumieniowatego);

4) ostre cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek (reakcje na leki, m.in. NLPZ, niektóre antybiotyki i środki moczopędne, odmiedniczkowe zapalenie nerek, nekroza mięśni brodawkowatych);

5) ostra nefropatia naczyniowa (zapalenie naczyń, nadciśnienie złośliwe, mikroangiopatia zakrzepowa, twardzina, zator oderwaną blaszką miażdżycową).

Przyczyny pozanerkowe

Związane są z niedrożnością dróg moczowych:

1) niedrożność moczowodu wewnątrzpochodna (złogi, skrzepy, fragmenty tkanki nerkowej, obrzęk, neoplazja) albo zewnątrzpochodna (neoplazja, fibroza przestrzeni zaotrzewnowej, uszkodzenie moczowodu w trakcie zabiegu chirurgicznego);

2) niedrożność pęcherzyków nasiennych mechaniczna (przerost albo nowotwór stercza, neoplazja pęcherza, stenoza albo zastawka moczowodu) lub neurogenna (leki antycholinergiczne, zmiany wywołane neuronami ruchowymi).