Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
W zaburzeniach mowy podlegających korekcji dzięki logopedii wymienia się przede wszystkim jąkanie się . Pozytywne rezultaty uzyskuje się, gdy reedukację rozpoczyna się w wieku przedszkolnym i szkolnym, poprzez wykonywanie szczególnych ćwiczeń psychometrycznych (wykonywanie określonych rytmicznych ruchów ciała podczas aktu fonacyjnego).
Innym polem zastosowania logopedii jest edukacja dzieci niesłyszących. Logopedia ponadto znajduje zastosowanie w reedukacji zaburzeń mowy wynikających z nieprawidłowego zgryzu, seplenienia, zaburzeń tembru głosu, który przybiera brzmienie nosowe (mowa nosowa). Reedukacja dysleksji polega na powiązaniu wyrażeń słownych i rysunków oraz wymaga współpracy psychologa przy korekcji ewentualnych zaburzeń zachowania, które mogą być jedną z przyczyn zaburzeń wyrażania.
Logopedia stosowana jest także na polu reedukacji zaburzeń głosu. W przypadku osób poddanych całkowitemu wycięciu krtani z powodu nowotworów strun głosowych reedukacja polega na wprowadzeniu powietrza do przełyku dzięki szczególnym ruchom języka. Podczas wydychania tego powietrza w wyniku ćwiczeń zostają poddane wibracji fałdy śluzówki gardła, wytwarzające dźwięk wzmocniony przez przestrzeń nadgłośniową (głos przełykowy). W dysfoniach dziecięcych, w głosie falsetowym przedłużającym się po okresie mutacji i w dysfonii wynikającej z przedłużonego nadwyrężania głosu lub nieprawidłowego ustawienia głosu (nauczyciele, adwokaci, aktorzy teatralni itd.) reedukacja prawidłowej fonacji opiera się na odpowiednim ćwiczeniu wdechów i wydechów, odpowiednim ataku na dźwięk, na szerokich ruchach językiem, gardłem i wargami w celu zmodyfikowania rezonansu części ustnej gardła.
Logopedia jest także pożyteczna w reedukacji śpiewaków, którzy odczuwają trudność w utrzymaniu określonego tonu głosu, zwłaszcza wysokiego, trudność w emisji niektórych dźwięków środkowych, bólów na wysokości mięśni krtani itp.
Reedukacja logopedyczna może być wspomagana leczeniem farmakologicznym, chirurgicznym i psychoterapeutycznym w celu terapii współistniejących nieprawidłowości organicznych i funkcyjnych.
Formy rehabilitacji
W zależności od rodzaju nieprawidłowości istnieją różne typy działań. W przypadkach upośledzenia, czyli deficytu mowy w ścisłym tego słowa znaczeniu, stosuje się ćwiczenia praktyczne i odpowiednią stymulację. Działania w przypadku upośledzeń wykorzystują wsparcie środowiskowe i społeczne skierowane na prewencję lub przynajmniej ograniczenie skutków deficytu komunikacyjnego. Działania w przypadku niepełnosprawności opierają się na nauce strategii mających za zadanie ograniczenie użycia funkcji w deficycie i wzmocnienie pozostałych zdolności.
Jednym z najbardziej upośledzających zaburzeń mowy jest afazja. Zaburzenie to jest zwykle spowodowane uszkodzeniem mózgu w wyniku komplikacji naczyniowych lub zmian nowotworowych.
Choć może dojść do pewnego samoistnego odzyskania zdolności mowy, zostało wykazane, że szanse na to są wyraźnie większe w przypadku zastosowania działań rehabilitacyjnych; wzrastają jeszcze bardziej, gdy rehabilitacja rozpoczyna się już w fazie ostrej.
Żaden typ leczenia nie okazał się jednak lepszy od innych; jest więc konieczne podparcie się technikami neuropsychologicznymi w celu określenia zależności między konkretnymi deficytami i działaniami w taki sposób, by rozwinąć techniki rehabilitacyjne do pewnego stopnia uogólnione i niebazujące na pojedynczym przypadku. Szczególnie istotne są procedury oceny kognitywnej w połączeniu z użyciem technik neuroobrazowanie (PET) i zastosowaniem metod standardowych, zważywszy, że dokładna diagnoza jest kluczowym warunkiem skutecznego leczenia.
Na podstawie programów rehabilitacyjnych można wyróżnić następujące metody:
1) behawioralne, bazujące na technikach formowania wzmocnień pozytywnych lub negatywnych;
2) dydaktyczne, bazujące na założeniu, że istnieje możliwość ponownego nauczenia pacjenta utraconej zdolności mowy, i wykorzystujące techniki stosowane do nauki mowy;
3) pragmatyczne, mające na celu przywrócenie zdolności komunikacyjnych niezależnie od środka ekspresji;
4) neurolingwistyczne i kognitywne, opierające się na zastosowaniu modeli psycholingwistycznych właściwych dla neuropsychologii kognitywnej, w której rozwija się plan rehabilitacyjny biorący pod uwagę uszkodzenie na poziomie organicznym.
Podstawowymi pomocami używanymi do uzupełnienia deficytu lingwistycznego są systemy komunikacyjne nieelektroniczne, jak kartka i długopis, oraz systemy komunikacji elektronicznej, jak komputer i specjalne urządzenia, które mogą być używane także w przypadku wystąpienia problemów ze zdolnościami ruchowymi.
Terapeuci
Logopedia praktykowana jest przez osoby, które ukończyły studia logopedyczne (co najmniej licencjat). Istnieje też możliwość zrobienia specjalizacji z logopedii po uzyskaniu stopnia magistra psychologii, pedagogiki, fizjoterapii lub medycyny.
