Grupy krwi

Zestawy antygenów, zwanych aglutynogenami, które występują na powierzchni krwinek czerwonych. Każda grupa krwi jest uwarunkowana genetycznie, tzn. posiada cechy dziedziczne. Na krwinkach czerwonych występuje wiele różniących się między sobą aglutynogenów, ale tylko niektóre mają istotne znaczenie w kwestii przeprowadzenia transfuzji krwi, niezgodności pomiędzy matką a płodem oraz ustalenia ojcostwa. Należą do nich układy A, B, 0 oraz układ Rh

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

Podstawą istnienia układów A, B i 0 jest obecność lub brak dwóch najistotniejszych aglutynogenów na powierzchni krwinki czerwonej: aglutynogenu A i aglutynogenu B, wrodzonych i przekazywanych dziedzicznie.

Krwinki czerwone każdego osobnika zawierają jedną z czterech następujących kombinacji aglutynogenów: wyłącznie A, wyłącznie B, A i B oraz ani A, ani B.

Jeżeli jest obecny wyłącznie aglutynogen A, krew zalicza się do grupy A; jeżeli występuje wyłącznie aglutynogen B, krew należy do grupy B; jeżeli są obecne aglutynogeny A i B, krew należy do grupy AB; jeżeli nie występuje ani aglutynogen A, ani aglutynogen B, krew należy do grupy 0 (nazywanej również grupą H). U ludzi występują więc cztery grupy krwi: A, B, AB lub 0.

We krwi każdego osobnika znajdują się specyficzne substancje, zwane aglutyninami, które wchodzą w reakcje z aglutynogenami krwinek czerwonych wg opisanych poniżej kombinacji.

Niektóre aglutyniny wykształcają się we krwi samoistnie w ciągu 3-8 miesięcy po urodzeniu. Gdy w czerwonych krwinkach nie występuje aglutynogen A, rozwija się aglutynina zwana anty-A, a brak aglutynogenu B powoduje powstanie aglutyniny anty-B. Jeżeli więc krew należy do grupy A, zawiera aglutyninę anty-B; we krwi grupy B występuje aglutynina anty-A; krew grupy AB nie zawiera żadnej aglutyniny, a krew typu 0 ma aglutyniny i anty-A, i anty-B.

Ze względu na fakt, że aglutynina wchodzi w reakcję z aglutynogenem tego samego typu, powodując aglutynację krwinek czerwonych, wskazane jest unikanie ostatniej kombinacji.

Transfuzja krwi

Najistotniejszym problemem transfuzji krwi jest uniknięcie aglutynacji komórek dawcy w wyniku działania aglutyniny biorcy, dlatego osoba posiadająca krew grupy A (anty-B) nie może otrzymać krwi grupy B lub AB, ponieważ krwinki czerwone obu tych grup ulegają aglutynacji wskutek działania aglutyniny anty-B, obecnej w grupie A. Podobnie osoba o krwi grupy B (anty-A) nie może otrzymać krwi grupy A lub AB, a osoba posiadająca krew grupy 0 (anty-A i anty-B) nie może otrzymać krwi grupy A, B lub AB.

Krew grupy AB jest pozbawiona aglutyniny anty-A i anty-B, dlatego osoba posiadająca tę grupę krwi może otrzymać krew każdej innej grupy, co sprawia, że ludzie z grupą AB są nazywani biorcami uniwersalnymi. Jednak krew grupy A (anty-B), grupy B (anty-A) i grupy 0 (anty-A i anty-B) zawiera aglutyniny (anty-A lub anty-B) mogące wywołać aglutynację krwinek czerwonych grupy AB, dlatego nawet w przypadku grupy AB jest wskazane poszukiwanie dawcy z jednakową grupą krwi.

W przypadku niedostępności tej samej grupy krwi i konieczności wykorzystania krwi grupy A, B lub 0 transfuzja powinna przebiegać powoli, aby umożliwić dokładne rozproszenie się krwi dawcy w większej objętości krwi biorcy. Zachowanie tego środka ostrożności pozwala uniknąć poważnych w skutkach reakcji pomiędzy aglutyninami dawcy i aglutynogenem biorcy.

Analogicznie jest w przypadku krwi grupy 0, która jest pozbawiona aglutynogenów A i B, w związku z czym może być przetaczana biorcom posiadającym każdą inną grupę, a osoby mające krew grupy 0 są nazywane dawcami uniwersalnymi. Grupa 0 zawiera jednak aglutyniny anty-A i anty-B, dlatego w przypadku przeprowadzania transfuzji tej krwi osobom posiadającym grupę A, B lub AB krew należy przetaczać powoli, by zredukować do minimum niebezpieczeństwo reakcji niezgodności. Grupa krwi nie może zostać zmieniona w wyniku transfuzji.

Grupa Rh

Nazwa grupy Rh pochodzi od gatunku małpy, makaka rezusa (Rhesus), u której wykryto ją po raz pierwszy. U ludzi ta grupa zawiera liczne aglutynogeny (czynniki) Rh.

Najistotniejszym spośród nich jest aglutynogen D. Obecność choćby jednego czynnika Rh na powierzchni krwinek czerwonych sprawia, że krew nazywana jest Rh-dodatnią, a przy braku tych czynników krew jest określana jako Rh-ujemna.

Jak w przypadku aglutynogenów A i B obecność (lub brak) aglutynogenu Rh ma charakter dziedziczny.

W przeciwieństwie do aglutynin anty-A i anty-B, aglutyniny anty-Rh nie pojawiają się samoistnie. Tworzą się jedynie u jednostek Rh-ujemnych w wyniku reakcji na specyficzne bodźce.

Jeżeli jednostka Rh-ujemna otrzyma krew Rh-dodatnią, jej komórki, pobudzone obecnością aglutynogenu Rh, rozpoczną produkcję aglutyniny anty-Rh. Pierwsza transfuzja nie powoduje zazwyczaj żadnych poważnych skutków, jednak w przypadku gdy jednostka Rh-ujemna - uprzednio uwrażliwiona przetoczeniem krwi Rh-dodatniej - w ciągu następnych kilku miesięcyponownie otrzyma krew Rh-dodatnią, czerwone krwinki dawcy ulegną aglutynacji.

Wzajemne oddziaływanie matka - płód

Podobna sytuacja może wystąpić podczas pierwszej ciąży u kobiety z grupą krwi Rh-ujemną, gdy płód ma grupę krwi Rh-dodatnią.

Sama ciąża zazwyczaj przebiega bez komplikacji, jednak w chwili narodzin błony łożyskowe, oddzielające w czasie ciąży krew matki od krwi płodu, mogą ulec rozerwaniu, a czynniki Rh-dodatnie krwinek czerwonych płodu mogą przeniknąć do układu krążenia matki.Wówczas komórki organizmu matki są stymulowane do produkcji aglutynin anty-Rh. Jeżeli matka, która posiada już rozwinięte aglutyniny anty-Rh, ponownie zajdzie w ciążę, a płód będzie ponownie miał grupę krwi Rh-dodatnią, aglutyniny anty-Rh mogą przeniknąć przez błonę łożyskową i wejść w reakcję z krwinkami czerwonymi płodu, powodując ich aglutynację oraz wystąpienie erytroblastozy płodowej.