Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Podstawą istnienia układów A, B i 0 jest obecność lub brak dwóch najistotniejszych aglutynogenów na powierzchni krwinki czerwonej: aglutynogenu A i aglutynogenu B, wrodzonych i przekazywanych dziedzicznie.
Krwinki czerwone każdego osobnika zawierają jedną z czterech następujących kombinacji aglutynogenów: wyłącznie A, wyłącznie B, A i B oraz ani A, ani B.
Jeżeli jest obecny wyłącznie aglutynogen A, krew zalicza się do grupy A; jeżeli występuje wyłącznie aglutynogen B, krew należy do grupy B; jeżeli są obecne aglutynogeny A i B, krew należy do grupy AB; jeżeli nie występuje ani aglutynogen A, ani aglutynogen B, krew należy do grupy 0 (nazywanej również grupą H). U ludzi występują więc cztery grupy krwi: A, B, AB lub 0.
We krwi każdego osobnika znajdują się specyficzne substancje, zwane aglutyninami, które wchodzą w reakcje z aglutynogenami krwinek czerwonych wg opisanych poniżej kombinacji.
Niektóre aglutyniny wykształcają się we krwi samoistnie w ciągu 3-8 miesięcy po urodzeniu. Gdy w czerwonych krwinkach nie występuje aglutynogen A, rozwija się aglutynina zwana anty-A, a brak aglutynogenu B powoduje powstanie aglutyniny anty-B. Jeżeli więc krew należy do grupy A, zawiera aglutyninę anty-B; we krwi grupy B występuje aglutynina anty-A; krew grupy AB nie zawiera żadnej aglutyniny, a krew typu 0 ma aglutyniny i anty-A, i anty-B.
Ze względu na fakt, że aglutynina wchodzi w reakcję z aglutynogenem tego samego typu, powodując aglutynację krwinek czerwonych, wskazane jest unikanie ostatniej kombinacji.
Transfuzja krwi
Najistotniejszym problemem transfuzji krwi jest uniknięcie aglutynacji komórek dawcy w wyniku działania aglutyniny biorcy, dlatego osoba posiadająca krew grupy A (anty-B) nie może otrzymać krwi grupy B lub AB, ponieważ krwinki czerwone obu tych grup ulegają aglutynacji wskutek działania aglutyniny anty-B, obecnej w grupie A. Podobnie osoba o krwi grupy B (anty-A) nie może otrzymać krwi grupy A lub AB, a osoba posiadająca krew grupy 0 (anty-A i anty-B) nie może otrzymać krwi grupy A, B lub AB.
Krew grupy AB jest pozbawiona aglutyniny anty-A i anty-B, dlatego osoba posiadająca tę grupę krwi może otrzymać krew każdej innej grupy, co sprawia, że ludzie z grupą AB są nazywani biorcami uniwersalnymi. Jednak krew grupy A (anty-B), grupy B (anty-A) i grupy 0 (anty-A i anty-B) zawiera aglutyniny (anty-A lub anty-B) mogące wywołać aglutynację krwinek czerwonych grupy AB, dlatego nawet w przypadku grupy AB jest wskazane poszukiwanie dawcy z jednakową grupą krwi.
W przypadku niedostępności tej samej grupy krwi i konieczności wykorzystania krwi grupy A, B lub 0 transfuzja powinna przebiegać powoli, aby umożliwić dokładne rozproszenie się krwi dawcy w większej objętości krwi biorcy. Zachowanie tego środka ostrożności pozwala uniknąć poważnych w skutkach reakcji pomiędzy aglutyninami dawcy i aglutynogenem biorcy.
Analogicznie jest w przypadku krwi grupy 0, która jest pozbawiona aglutynogenów A i B, w związku z czym może być przetaczana biorcom posiadającym każdą inną grupę, a osoby mające krew grupy 0 są nazywane dawcami uniwersalnymi. Grupa 0 zawiera jednak aglutyniny anty-A i anty-B, dlatego w przypadku przeprowadzania transfuzji tej krwi osobom posiadającym grupę A, B lub AB krew należy przetaczać powoli, by zredukować do minimum niebezpieczeństwo reakcji niezgodności. Grupa krwi nie może zostać zmieniona w wyniku transfuzji.
Grupa Rh
Nazwa grupy Rh pochodzi od gatunku małpy, makaka rezusa (Rhesus), u której wykryto ją po raz pierwszy. U ludzi ta grupa zawiera liczne aglutynogeny (czynniki) Rh.
Najistotniejszym spośród nich jest aglutynogen D. Obecność choćby jednego czynnika Rh na powierzchni krwinek czerwonych sprawia, że krew nazywana jest Rh-dodatnią, a przy braku tych czynników krew jest określana jako Rh-ujemna.
Jak w przypadku aglutynogenów A i B obecność (lub brak) aglutynogenu Rh ma charakter dziedziczny.
W przeciwieństwie do aglutynin anty-A i anty-B, aglutyniny anty-Rh nie pojawiają się samoistnie. Tworzą się jedynie u jednostek Rh-ujemnych w wyniku reakcji na specyficzne bodźce.
Jeżeli jednostka Rh-ujemna otrzyma krew Rh-dodatnią, jej komórki, pobudzone obecnością aglutynogenu Rh, rozpoczną produkcję aglutyniny anty-Rh. Pierwsza transfuzja nie powoduje zazwyczaj żadnych poważnych skutków, jednak w przypadku gdy jednostka Rh-ujemna - uprzednio uwrażliwiona przetoczeniem krwi Rh-dodatniej - w ciągu następnych kilku miesięcyponownie otrzyma krew Rh-dodatnią, czerwone krwinki dawcy ulegną aglutynacji.
Wzajemne oddziaływanie matka - płód
Podobna sytuacja może wystąpić podczas pierwszej ciąży u kobiety z grupą krwi Rh-ujemną, gdy płód ma grupę krwi Rh-dodatnią.
Sama ciąża zazwyczaj przebiega bez komplikacji, jednak w chwili narodzin błony łożyskowe, oddzielające w czasie ciąży krew matki od krwi płodu, mogą ulec rozerwaniu, a czynniki Rh-dodatnie krwinek czerwonych płodu mogą przeniknąć do układu krążenia matki.Wówczas komórki organizmu matki są stymulowane do produkcji aglutynin anty-Rh. Jeżeli matka, która posiada już rozwinięte aglutyniny anty-Rh, ponownie zajdzie w ciążę, a płód będzie ponownie miał grupę krwi Rh-dodatnią, aglutyniny anty-Rh mogą przeniknąć przez błonę łożyskową i wejść w reakcję z krwinkami czerwonymi płodu, powodując ich aglutynację oraz wystąpienie erytroblastozy płodowej.
