Uszkodzenia krążka międzykręgowego występują najczęściej podczas wzmożonych ruchów kręgosłupa. Przepuklina dyskowa najczęściej pojawia się w przestrzeniach międzykręgowych lędźwiowych oraz rzadziej (1:100) w przestrzeniach szyjnych. Jądro miażdżyste krążka międzykręgowego jest uciskane i przesuwane w kierunku pierścienia włóknistego, co sprawia, że wystaje on na zewnątrz. Pierścień może również ulec uszkodzeniu (także z powodu ewentualnego wystąpienia ostrych procesów zapalnych). Z powodu przesunięcia się jądra miażdżystego krążka i pierścienia jest wywierany ciągły ucisk na znajdujące się w pobliżu struktury nerwowe (korzenie czuciowe i ruchowe nerwów rdzeniowych oraz rdzeń kręgowy).
Podstawową przyczyną powstania przepukliny dyskowej są urazy. W niektórych przypadkach pierwsze bolesne objawy pojawiają się po nagłym i nadmiernym wysiłku, np. po zbyt mocnym zgięciu kręgosłupa, wyciągnięciu szyi lub po wykonaniu szybkiego ruchu w celu podniesienia lub przesunięcia ciężkiego przedmiotu, co powoduje naciągnięcie mięśni.
Dysk dotknięty przepukliną wywołuje ucisk na korzeń nerwowy lub powoduje jego naciągnięcie. Czynniki mechaniczne są najistotniejszą przyczyną pojawienia się przepukliny, ale nie tylko one wpływają na jej powstanie. Często również pewne czynniki reakcyjne, np. przekrwienie, obrzęk, zapalenie lub fibroza korzenia, mogą nałożyć się na naciągnięcie i ucisk nerwu, pogłębiając cierpienie pacjenta. Pojawienie się tego rodzaju przepukliny jest zazwyczaj nagłe, a początkowa faza ma ostry przebieg. W przypadku przepukliny odcinka szyjnego występuje objaw kręgosłupowy połączony z nagłym zesztywnieniem karku (np. przy tzw. niestabilności kręgosłupa po wypadku samochodowym). Przepuklina odcinka lędźwiowego objawia się zazwyczaj silnym lumbago, które sprawia, że ciężko jest dokończyć rozpoczętą czynność.
Leczenie. W fazie ostrej jest konieczne odpoczywanie w łóżku przez 7-10 dni. W leczeniu farmakologicznym stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne. W niektórych przypadkach jest wskazane podawanie przez krótki okres kortykosteroidów. Po ustaniu fazy ostrej, która trwa ok. 10 dni, kontynuuje się leczenie aż do uzyskania stanu, w którym będzie możliwe przeprowadzenie odpowiednich badań instrumentalnych oraz neuroradiologicznych (bezpośrednia radiografia kręgosłupa, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, a także mielografia). Po wykonaniu tych badań i upewnieniu się, że stan neurologiczny poprawił się, pacjent powinien być zbadany przez fizjatrę, który zaleci odpowiednie leczenie rehabilitacyjne.
Konieczne jest, aby pacjent mający bolesne lub przewlekłe objawy przepukliny, oprócz poddania się rehabilitacyjnemu leczeniu fizjoterapeutycznemu, stosował proste środki ostrożności, np. spał na wznak na twardym podłożu i utrzymywał poprawną postawę ciała, zwłaszcza podczas siedzenia. Pacjent powinien także unikać podnoszenia ciężkich przedmiotów.
Zabieg chirurgiczny. Jest konieczny w przypadku, gdy badania neuroradiologiczne wykazują obecność przepukliny dyskowej, a objawy neurologiczne mają tendencję do pogłębiania się (ból korzeniowy, objawy neurologiczne).
W celu uniknięcia konieczności wykonywania zabiegu chirurgicznego ok. 40 lat temu wprowadzono chemonukleolizę polegającą na wstrzyknięciu do krążka międzydyskowego, w którym pojawiła się przepuklina chymopapainy, enzymu pochodzącego z mleczka papajowego. Później zaczęto stosować dyscektomię przezskórną, polegającą na wprowadzeniu kaniuli do pierścienia krążka międzykręgowego, a przez nią odpowiedniego instrumentu służącego do usunięcia mikroporcji jądra.
Przepuklina dyskowa na odcinku lędźwiowym
Pytanie: Czy po zdiagnozowaniu przepukliny dyskowej przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego jest nieuniknione?
Odpowiedź: Nie. W dwóch trzecich przypadków, jeśli przepuklina występuje na odcinku lędźwiowym, schorzenie ustępuje samoistnie w przeciągu kilku miesięcy. Do czasu całkowitego ustąpienia objawów można uśmierzać ból za pomocą środków przeciwzapalnych.
Termin "przepuklina dyskowa na odcinku lędźwiowym oznacza przemieszczenie się substancji znajdującej się w prawidłowych warunkach wewnątrz krążka międzykręgowego (czyli jądra miażdżystego lub całego krążka) do przestrzeni między dwoma kręgami. Dochodzi wówczas do ucisku struktur nerwowych przebiegających przez kanał kręgowy, co powoduje pojawienie się bólu na tym odcinku kręgosłupa, w obrębie którego występuje przepuklina. Najczęściej obserwuje się przypadki przepukliny dyskowej na odcinku lędźwiowym i szyjnym.
Diagnoza jest stawiana na podstawie wyników badania radiograficznego lub rezonansu magnetycznego, za pomocą którego jest możliwe wykrycie przepukliny nieprzejawiającej jeszcze objawów klinicznych. W przypadku silnego ucisku na nerw, powodującego upośledzenie jego funkcji lub wystąpienie tzw. zespołu końskiego ogona (czyli ucisku końcowych pasm nerwów odchodzących od rdzenia kręgowego, prowadzącego do zaburzeń chodzenia i nietrzymania moczu i stolca), jest konieczne przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. We wszystkich innych przypadkach wyboru odpowiedniej metody leczenia dokonuje się na podstawie nasilenia objawów klinicznych.
Według badań 2% populacji cierpi na bóle związane z przepukliną dyskową na odcinku lędźwiowym. Dolegliwości pojawiają się najczęściej u osób między 30. a 50. rokiem życia Przepuklina dyskowa na odcinku lędźwiowymi występują dwukrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Większość przypadków to przepuklina dyskowa występująca w obrębie lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Przepuklina dyskowa na odcinku szyjnym występuje najczęściej u osób starszych. Udowodniono, że zdecydowana większość badanych osób cierpi na przepuklinę dyskową niewidoczną podczas badania radiograficznego.
Czynnikami, które mogą prowadzić do wystąpienia dolegliwości, są: palenie papierosów, częste podnoszenie ciężkich przedmiotów, uprawianie niektórych rodzajów sportów (takich jak podnoszenie ciężarów czy rzut młotem) i wykonywanie niektórych prac obciążających stale kręgosłup. Według niektórych opinii również jazda na motorze może być przyczyną wystąpienia objawów, jednak prowadzone w tym zakresie badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi.
Trudno ustalić, jaki może być rozwój nieleczonej przepukliny dyskowej, ponieważ wiele osób stosuje leki przeciwbólowe, by uśmierzyć ból pleców, i wtedy rzadko dochodzi do postawienia oficjalnej diagnozy. W większości przypadków obserwuje się samoistne ustąpienie objawów. Tylko u niewielu osób dotkniętych przepukliną dyskową po sześciu tygodniach od pojawienia się pierwszych objawów ból nasila się do tego stopnia, że konieczne staje się przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. Na podstawie badań z użyciem rezonansu magnetycznego ustalono, że jądro miażdżyste ma tendencję do ponownego przemieszczania się do wnętrza kręgu, w związku z tym w dwóch trzecich przypadków dochodzi do całkowitego lub częściowego wyleczenia w przeciągu sześciu miesięcy.
Leczenie
W przypadku wystąpienia bólu spowodowanego przepukliną dyskową na odcinku lędźwiowym stosuje się najczęściej niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ ). Są one szczególnie często używane do uśmierzenia bólu pojawiającego się na skutek rwy kulszowej - dolegliwości typowej dla tego odcinka kręgosłupa. Przeprowadzone badania wykazały, że zażywanie środków przeciwzapalnych stanowi jedynie leczenie objawowe, tzn. leki eliminują ból, ale nie usuwają jego przyczyny, czyli przepukliny dyskowej. Mimo to stosuje się ten rodzaj terapii podczas sześciu tygodni obserwacji, ponieważ pomaga kontrolować rozwój dolegliwości i ocenić szanse na samoistne ustąpienie objawów, dzięki któremu można uniknąć konieczności przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego.
Do częstych praktyk należy stosowanie silnych leków przeciwbólowych (zawierających w swym składzie np. opiaty, takie jak kodeina), przeciwdepresyjnych i rozluźniających mięśnie. Używanie tych środków ma również na celu zwalczenie bólu wywołanego przykurczem (czyli skurczem mięśni znajdujących się w pobliżu miejsca występowania przepukliny - to zjawisko pojawia się samoistnie, a jego funkcją jest ochrona zajętego obszaru przed niebezpiecznymi ruchami). Pomimo powszechnego stosowania ten rodzaj leków nie został jeszcze dokładnie zbadany pod kątem leczenia przepukliny dyskowej. Czasami są stosowane nadtwardówkowe iniekcje kortykosteroidów, czyli leków o silnym działaniu przeciwzapalnym. Są to również leki często używane, lecz niedokładnie przebadane.
Najskuteczniejszym rodzajem terapii niefarmakologicznej w przypadku przepukliny dyskowej jest masaż kręgosłupa wykonywany przez doświadczonego fizjoterapeutę. Jednak w niektórych sytuacjach ten rodzaj leczenia może pogorszyć stan zdrowia pacjenta. Wówczas należy zwrócić się do fizjoterapeuty specjalizującego się w leczeniu tego typu dolegliwości i wykorzystującego sprawdzone techniki masażu. Liczne badania wykazały, że oczekiwanych rezultatów nie dają ani odpoczynek w łóżku (który często prowadzi do pogorszenia stanu pacjenta na skutek osłabienia mięśni podtrzymujących kręgosłup), ani naciąganie kręgosłupa.
