Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Bakteria atakuje jedynie człowieka. Nosicielem jest albo osoba chora, albo taka, u której objawy nie występują.
Przenoszenie drobnoustrojów i zakażenie
W kwestii przenoszenia choroby ważniejsi od osób chorych, wydalających bakterie z kałem i moczem, są nosiciele, w których jelicie bakterie mogą przebywać krótki czas (nosiciele tymczasowi), kilka lat lub całe życie (nosiciele przewlekli). Zazwyczaj źródło zakażenia stanowią woda lub pokarm zawierający bakterię Salmonella typhi. Bakterie mogą również być przenoszone na pokarmy podczas przygotowywania ich przez nosiciela (mleko, kremy, lody, mięso). Niekiedy także znajdują się na jego przedmiotach osobistego użytku. Często są przenoszone przez muchy z zakażonych odchodów na produkty spożywcze.
Przebieg choroby
Przebieg duru brzusznego ma cztery fazy. Leczenie antybiotykami rozpoczęte przed postawieniem dokładnej diagnozy w znaczący sposób zmienia postać choroby. W pierwszej fazie duru brzusznego występuje gorączka, której nie towarzyszy wzrost częstotliwości rytmu serca (rzadkoskurcz). W drugim tygodniu pojawiają się głównie zmiany neurologiczne: apatia, obojętność na bodźce i osłabienie. Występuje wysoka gorączka, często biegunka z charakterystyczną postacią kału, bóle i obrzmienie brzucha.
Pod koniec trzeciego tygodnia (koniec trzeciej fazy) gorączka zaczyna spadać. W tym okresie mogą pojawić się powikłania typowe dla duru plamistego - perforacja jelit i krwawienie.
W czwartym tygodniu objawy stopniowo ustępują: spada gorączka, zanikają zaburzenia neurologiczne i opuchlizna brzucha. Okres rekonwalescencji jest długi; zdarzają się nawroty choroby (w 8-10% przypadków).
U dzieci objawy mają łagodniejszą postać. U dzieci poniżej drugiego roku życia najczęściej występują zaburzenia wydalania. Również w przypadku starszych dzieci dur brzuszny w mniejszym stopniu atakuje układ nerwowy niż u osób dorosłych.
Diagnoza i leczenie
Na podstawie obserwacji objawów i wyników badań laboratoryjnych - ilość białych krwinek, szybkość opadania leukocytów itp. (> badania kliniczne) - już w pierwszym tygodniu choroby można określić rodzaj leczenia, zwłaszcza że później staje się to dużo trudniejsze. Diagnoza musi zostać poparta wynikami analiz, w których stwierdza się obecność bakterii Salmonella typhi we krwi, kale i moczu. Należy również przeprowadzić odpowiednie badania w celu wykrycia we krwi pacjenta swoistych przeciwciał (odczyn Widala).
Rokowania w przypadku duru brzusznego (dawniej umieralność na tę chorobę wynosiła 10%) są dobre dzięki wprowadzeniu terapii antybiotykowej. Powinno jej towarzyszyć leczenie wspomagające, poprawiające nawodnienie organizmu przy takich objawach, jak wymioty i biegunka. W przypadku perforacji jelita i krwawienia z przewodu pokarmowego jest konieczna interwencja chirurgiczna.
Całkowite usunięcie bakterii Salmonella typhi z organizmu nosiciela przewlekłego jest bardzo trudne. Leczenie polega na długotrwałym podawaniu dużych dawek antybiotyków. Najskuteczniejszą metodą stosowaną w celu wyeliminowania bakterii jest cholecystektomia (Salmonella typhi często rozwija się w pęcherzyku żółciowym, zwłaszcza jeśli jednocześnie występuje kamica żółciowa), poprzedzona i zakończona odpowiednią terapią antybiotykową.
Zapobieganie
Zapobieganie wystąpieniu choroby polega na podejmowaniu czynności mających na celu usuwanie zanieczyszczenia wody i pokarmów (kontrola urządzeń do oczyszczania ścieków, kanalizacji), rozpoznawaniu nosicieli i eliminowaniu bakterii z ich organizmów, a także stosowaniu zasad higieny osobistej. Po wystąpieniu choroby konieczne jest izolowanie pacjenta (umieszczenie go w izolatce szpitalnej lub w domu) do momentu, gdy trzy kolejne badania kału przeprowadzone po zakończeniu leczenia dadzą wynik negatywny. Jeśli próba wyeliminowania bakterii z organizmu nosiciela zakończy się niepowodzeniem, należy ograniczyć się do przestrzegania zasad higieny, aby zmniejszyć możliwość przenoszenia drobnoustrojów. Profilaktyka osobista obejmuje przestrzeganie odpowiednich zasad (rezygnacja ze spożycia owoców morza i surowych warzyw pochodzących z niesprawdzonych upraw i hodowli, dezynfekcja wody) i szczepienia, które są obligatoryjne w przypadku osób wykonujących określone zawody (pracownicy wodociągów, osoby zatrudnione w przetwórstwie mlecznym, personel kuchenny). Obecnie stosuje się szczepionki doustne, które są skuteczne, jeśli zawierają łagodniejsze postacie żywych mikroorganizmów. Zapewniają one ochronę przed durem brzusznym i paratyfusem na przynajmniej dwa lata.
