Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Pytanie:
Czy to prawda, że akupunktura ma działanie przeciwbólowe i może być stosowana w celu złagodzenia ostrego lub przewlekłego bólu?
Odpowiedź:
Tak, nawet jeśli działanie okaże się niewielkie. Niezbędne są dalsze badania w celu potwierdzenia wskazań do zastosowania tej techniki.
Akupunktura jest techniką, która stanowi część chińskiej medycyny tradycyjnej i która polega na wkłuwaniu cienkich igieł w określone punkty ciała. Według chińskiej teorii punkty te znajdują się wzdłuż kanałów, które rozprowadzają strumienie energetyczne we wnętrzu ludzkiego ciała. Oprócz igieł punkty te mogą być pobudzane ciepłem, prądem elektrycznym lub po prostu uciskaniem. Nie wiadomo, jak działa akupunktura. Nie znaleziono żadnego naukowego dowodu na istnienie kanałów energetycznych, które byłyby podstawą jej skuteczności, ale liczne badania wykazały, że ta technika zwiększa wydzielanie w organizmie endorfin, hormonów produkowanych w mózgu, związanych z uczuciem dobrostanu i błogości. Funkcjonalny rezonans magnetyczny i PET wskazują, że akupunktura wpływa na główne drogi percepcji bólu. Nie wykazano jeszcze w przekonujący sposób, dlaczego tylko stymulacja określonych punktów wywołuje takie działanie.
Różne wskazania
Chociaż historycznie w C Chinach akupunktura była stosowana jako jedyny sposób znieczulenia nawet w złożonych zabiegach chirurgicznych, w medycynie zachodniej stosowana jest jako wsparcie w znieczuleniu farmakologicznym lub w celu uniknięcia bólu pooperacyjnego lub nudności. Różne badania wykazały, że akupunktura jest korzystna w redukowaniu nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią u pacjentów, którzy już zażywają leki przeciw nudnościom. Jedno badanie wykazało ponadto pewne korzyści wynikające z akupunktury ucha w redukowaniu bólu wywołanego rakiem. Jednocześnie stwierdzono, że akupunktura ma pewne zastosowanie w leczeniu bólu pleców, szczególnie jeśli ból jest przewlekły. W jednym z badań skonfrontowano akupunkturę z fizjoterapią i wykazano, że ta pierwsza jest bardziej efektywna od drugiej, choć w niewielkim stopniu.
Badanie wykonane na osobach cierpiących na migrenę wykazało, że osoby, u których zastosowano akupunkturę, zażywały mniej leków, doznawały mniej kryzysów i przebywały krócej na zwolnieniu lekarskim niż osoby niepoddane akupunkturze. Inne badania jednak nie potwierdziły tych korzystnych efektów bądź też wykazały, że akupunktura symulowana (tzn. niewykonywana w ustalonych punktach) ma na pacjenta taki sam wpływ jak ta prawdziwa. Oznacza to, że obecnie badacze nie są w stanie udzielić jednoznacznych wskazań do zastosowania tej techniki.W przypadku pacjentów cierpiących na artrozę kolana leczenie łączone z akupunkturą i lekami przeciwzapalnymi przyniosło lepsze efekty w redukcji bólu i ruchomości stawu po 12 tygodniach leczenia w porównaniu z tymi, którzy stosowali tylko leki.
Różne badania wykazały użyteczność akupunktury i ignipunktury (stymulacja punktu akupunktury za pomocą ciepła) w ułatwieniu odwrócenia płodów znajdujących się w pozycji pośladkowej po 30. tygodniu. Odsetek odwróceń wynosi ok. 35% u pierworódek i ok. 65% u kobiet w kolejnej ciąży. Technika polega na stymulowaniu punktu umiejscowionego po zewnętrznej stronie małego palca stopy.
Akupunktura jest stosowana, aby pomóc tym, którzy chcą rzucić palenie lub schudnąć, aby uwolnić z uzależnienia od kokainy oraz w leczeniu depresji. Niekiedy jest stosowana także w leczeniu różnych zaburzeń neurologicznych. Nie istnieją naukowe dowody na jej efektywność w przypadku tych chorób. Pozostaje jednak jedna ważna zaleta akupunktury: nie odnotowano poważnych efektów ubocznych, poza tymi wynikającymi z nieudolności osoby wykonującej zabieg mimo że akupunkturę w Polsce może wykonywać każdy, kto ukończył odpowiedni kurs.
Podsumowując, można stwierdzić, że działanie przeciwbólowe akupunktury istnieje, ale na podstawie dostępnych badań naukowych uznaje się je za bardzo słabe. Mechanizmy, dzięki którym technika ta wpływa na percepcję bólu, nie są całkowicie wyjaśnione, chociaż pewne jest, że wpływa ona na system przekazu mózgowego. Badania nad akupunkturą, jak wiele badań dotyczących medycyny niekonwencjonalnej, są nieliczne. Obecnie nie jest możliwe, na podstawie istniejących badań naukowych, doradzanie tej metody w leczeniu wszystkich chorób, ale jest ona przydatna w ograniczaniu bólu i złego samopoczucia. Nie stanowi to jednak przeciwwskazań, aby akupunktura była praktykowana sporadycznie także w publicznych szpitalach, często w formie eksperymentalnej i w wyniku szczególnego zainteresowania konkretnego lekarza. Odmienna sytuacja jest w innych krajach. We Francji metoda ta jest finansowana przez publiczny system opieki zdrowotnej, a w Stanach Zjednoczonych, według badania opublikowanego w 2003 r., 8 szpitali na 10 jest wyposażonych w specjalnie przygotowane ambulatorium lub może stosować tę metodę w szczególnych sytuacjach (położnictwo, leczenie bólu itd.).
Znaczenie diagnozy
Elementem kluczowym w praktykowaniu akupunktury jest diagnoza. W tym przypadku polega ona na poznaniu zmian treści energii (czyli zmian Yang i Yin), ogólnych i w obszarach poszczególnych meridianów. W tym celu medycyna chińska wykorzystuje przede wszystkim badanie nadgarstków, polegające na dwustronnym uciskaniu trzema palcami tętnicy promieniowej. Każdy palec ma przypisaną specjalną "pozycję" na nadgarstku, dla którego poszczególnych stron określa się trzy siedliska. W każdym z nich można wyróżnić pozycję głęboką i pozycję powierzchowną. W ten sposób łącznie wyszczególniono 12 obszarów uciskania nadgarstka, odpowiadających 12 meridianom. Za pomocą palpacji głębokiej znajduje się siedlisko meridianów Yin i odpowiadających im narządów, natomiast za pomocą palpacji powierzchownej można uzyskać informacje o meridianach i narządach Yang. W przypadku choroby osoba wykonująca akupunkturę może wyczuć zmianę jakości nadgarstków, która może przyjąć cechy Yin lub Yang. Dzięki temu możliwe jest określenie, który narząd jest chory i powoduje chorobę.
Technika i wskazania
Technika akupunktury opiera się na użyciu igieł ze złota, srebra lub stali nierdzewnej, o średnicy ok. 0,3 mm i długości 4-7 cm lub dłuższych.
Wskazań do leczenia akupunkturą jest bardzo dużo (zob. tabela na poprzedniej stronie). Zmieniają się one jednak w zależności od osób wykonujących akupunkturę. Według terapeutów najbliższych tradycyjnej myśli chińskiej akupunktura może przynieść korzyści w najróżniejszych objawach patologicznych, takich jak częstokurcz, ból głowy, gorączka, krwioplucie, biegunka, astma, bóle mięśnia sercowego, zapalenie jądra, zaburzenia hormonalne itp. Terapeuci bliżsi myśli zachodniej zalecają akupunkturę przede wszystkim jako środek zwalczający ból w niektórych częściach ciała. Akupunktura umożliwia, w niektórych przypadkach, wykonywanie zabiegów chirurgicznych z podaniem tylko niewielkich dawek leków przeciwbólowych lub wręcz bez ich podawania. Akupunktura, bardzo rozpowszechniona na całym świecie, jest oficjalnie uznaną częścią współczesnej medycyny chińskiej.
Użyteczność akupunktury
W przypadku dolegliwości bólowych wprowadzanie metalowych igieł w określone obszary skóry może spowodować u części osób zmniejszenie wrażliwości na ból lub wręcz znieczulenie. Zanik bólu obserwuje się w wielu przypadkach bólu przewlekłego wywołanego dolegliwościami, takimi jak rwa kulszowa lub neuralgia nerwu trójdzielnego czy popółpaścowa, także u pacjentów poddawanych zabiegom chirurgicznym.
