Objawy
Cechy osobowości są odpowiedzialne za sposób myślenia i zachowywania się każdego człowieka oraz za jego relacje z innymi ludźmi. Zazwyczaj nie ulegają zmianie, przez co dana osoba działa i myśli podobnie w porównywalnych sytuacjach. Jeśli jednak ktoś ma pewne cechy znacznie wyostrzone, wyolbrzymione i wyraźnie odbiegające od rozpowszechnionych w danej kulturze wzorców, co utrudnia mu współżycie z innymi, narażając jego i otoczenie na cierpienie, można podejrzewać zaburzenia osobowości. Wiele z nich przypomina cięższe choroby psychiczne, różniąc się od nich m.in. nasileniem i rozległością objawów.
Zaburzeniom mogą towarzyszyć:
- niezadowolenie z siebie
- gwałtowne zachowania
- agresja (także wobec siebie)
- nadużywanie alkoholu czy narkotyków
Do kilkunastu wyróżnianych typów zaburzeń należą m.in.:
- osobowość paranoiczna Objawia się m.in. nieufnością, podejrzliwością, chłodem uczuciowym, unikaniem bliższych kontaktów z ludźmi, przypisywaniem innym wrogich zamiarów, nadmierną wrażliwością na niepowodzenia, skłonnością do niewybaczania zniewag i krzywd, nieuzasadnionym podejrzewaniem współmałżonka o niewierność, spiskowym wyjaśnianiem biegu wydarzeń;
- osobowość z pogranicza (osobowość typu borderline). Towarzyszą jej skrajne poglądy i uczucia: miłość lub nienawiść, silna potrzeba bycia otoczonym opieką, gdy chory czuje się zagrożony. Zdarza się całkowite odwrócenie poglądów i sympatii: "białe staje się czarne". Występuje skłonność do angażowania się w intensywne i niestabilne związki, groźby lub działania samo uszkadzające, stałe uczucie pustki;
- osobowość dyssocjalna (antyspołeczna, kiedyś nazywana psychopatią). Objawy to bezwzględne lekceważenie uczuć i potrzeb innych, utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm społecznych, działanie impulsywne, niekiedy gwałtowne, niezdolność przeżywania poczucia winy i uczenia się na błędach. Zaburzeniu często towarzyszy alkoholizm, narkomania, kłopoty z prawem;
- osobowość unikająca (lękliwa). Charakteryzuje ją przesadna wrażliwość na odrzucenie powodująca, że chory obawia się zmian sytuacji, wyzwań i nawiązywania znajomości. Na przejawy krytyki i odrzucenia reaguje zerwaniem relacji; odczuwa uporczywe napięcie i niepokój;
- osobowość histeryczna (histrioniczna). Chory reaguje w sposób egzaltowany, przesadnie emocjonalny, teatralny, jednak jego uczucia są bardzo powierzchowne. Działa instynktownie i kierując się głównie emocjami. Nadmiernie koncentruje się na atrakcyjności fizycznej , łatwo podlega wpływowi innych osób.
Przyczyny
Nie są znane. Jako źródło zaburzeń wskazuje się zarówno cechy biologiczne, jak i wpływ środowiska (np. przeżycia w dzieciństwie), a także wadliwe funkcjonowanie mechanizmów obronnych osobowości. Zaburzenia ujawniają się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania i trwają w życiu dorosłym.
Ryzyko zachorowania
Wzrasta u osób, których krewni chorują psychicznie i tych, które miały złe relacje emocjonalne w dzieciństwie.
Diagnostyka
- stwierdzenie powtarzającego się i charakterystycznego sposobu zachowania i przeżywania, nieadekwatnie intensywnych emocji, trudności w panowaniu nad impulsami w stopniu uciążliwym dla pacjenta i otoczenia oraz upośledzającym jego funkcjonowanie;
- wykluczenie, że takie zachowanie nie jest przejawem innych zaburzeń psychicznych ani nie jest spowodowane chorobą lub urazem mózgu .
Powikłania
Zerwanie więzi społecznych, wyobcowanie; zwiększone ryzyko samobójstwa .
Leczenie
Długotrwała psychoterapia. Leki mają bardzo ograniczone zastosowanie, w razie potrzeby używane mogą być np. preparaty zmniejszające agresję.
Czytaj także:
Na tropie skłonności samobójczych
Życie na emocjonalnej huśtawce: kiedy radość przeplata
Biofeedback - moc sterowania procesami fizjologicznymi
