Na starzejący się organizm człowieka bardzo istotny wpływ ma styl życia oraz sytuacja zdrowotna. Ludzie starsi, zazwyczaj po zakończeniu aktywności zawodowej, przestają przywiązywać większą wagę do żywienia racjonalnego. Czasami związane jest to z ich stanem zdrowia, brakiem samodzielności a czasami z sytuacją materialną w jakiej się znajdują.
Gdy metabolizm zwalnia
Starość często oznacza samotność. Taka sytuacja stwarza problemy związane z apatią oraz izolowaniem się od świata zewnętrznego, a gdy do tego dołączy się osłabienie pamięci, brak apetytu czy niemożność samodzielnego przygotowywania pożywienia, starszy człowiek zaczyna zaniedbywać posiłki. Objawia się to najczęściej nieregularnym przyjmowaniem pożywienia, bądź rezygnacją z przyjmowanych posiłków.
Należy zdawać sobie sprawę z tego, że organizm starszego dorosłego cechuje się odmiennością.
Obserwuje się spadek siły mięśniowej, który powoduje zniechęcenie bądź niemożność poruszania się, a co za tym idzie, spadek zapotrzebowania na energię w spoczynku.
Wzrasta także zawartość masy tłuszczowej, a zmniejsza się masa mięśniowa. Również zauważalna jest demineralizacja układu kostnego na skutek zmniejszania się ilości składników mineralnych w organizmie.
Częściej pojawiają się zaparcia spowodowane osłabioną motoryką przewodu pokarmowego. Uczucie zgagi może towarzyszyć po każdym posiłku, a zmniejszona ilość wydzielanej śliny przyczynia się do gorszego zlepiania pokarmów w jamie ustnej i upośledzenia dalszego trawienia.
Wiele starszych osób skarży się na problemy związane z funkcją wątroby i trzustki oraz tolerancją przyjmowanych posiłków. Dzieje się tak dlatego, że z wiekiem zmniejsza się zdolność wątroby do regeneracji oraz aktywność enzymów wydzielanych przez trzustkę .
Mniej kalorii, ale nie witamin
Wprawdzie organizm starszych osób nie wymaga takich ilości kcal dziennie jak organizm osób dorosłych pracujących, to jednak potrzeby związane z dostarczaniem do organizmu witamin i składników mineralnych są podobne.
Mając na uwadze powyższe zmiany ważnym jest, aby osoby w podeszłym wieku miały zapewnioną opiekę w domu i były pod stałą kontrolą lekarza rodzinnego i pielęgniarki środowiskowej rodzinnej.
Zasady żywienia osób starszych:
1. Należy przede wszystkim pamiętać o spożywaniu posiłków, ponieważ niedożywienie powoduje upośledzenie pracy narządów wewnętrznych, bardzo ciężkie choroby, wyniszczenie a nawet śmierć. Utrata siły, apatia i chudnięcie mogą być pierwszym sygnałem alarmowym w/w sytuacji. Powiedz o tym lekarzowi;
2. Posiłki powinny być przygotowywane z produktów naturalnych takich jak warzywa, nabiał, mięso (chude), ryby, kasze, ciemne pieczywo. Zawsze zwracajmy uwagę na przyzwyczajenia kulinarne naszego seniora i respektujmy je, dbajmy o różnorodność posiłków;
3. Posiłki ciężkostrawne na bazie fasoli, grzybów, kapusty, posiłki smażone, tłuste itp nie są wskazane ze względu na gorszą tolerancję i długie zaleganie w żołądku;
4. Kilka (4-5, a nawet 6-7 małych), różnorodnych posiłków, regularnie przyjmowanych w ciągu dnia, umożliwi organizmowi poprawne wchłanianie środków odżywczych, lepsze samopoczucie i zmniejszy dolegliwości trawienne. Należy unikać przejadania się;
3. Gdy występują zaparcia należy spożywać produkty zawierające błonnik, np. owoce suszone, soki warzywne i przeciery; (więcej o błonniku:)
4. Najwyższa jakość pokarmów i atrakcyjny wygląd zachęci każdego do jedzenia, a miłe towarzystwo przy stole pobudzi apetyt naszego seniora;
5. Posiłki tzw. lekkostrawne będą najodpowiedniejsze dla osób starszych. Oczywiście należy pamiętać o modyfikacji diety w przypadku specyficznych chorób typu cukrzyca, niewydolność nerek, wątroby, schorzeniach układu pokarmowego, w stanach pooperacyjnych i wielu innych. O takich dietach decyduje lekarz;
6. Nie stosujmy ostrych przypraw. Możemy zastąpić je przyprawami ziołowymi poprawiającymi smak jedzenia, ponieważ w starszym wieku prawidłowe odczuwanie zapachu oraz smaku jest zaburzone. Ponadto ograniczając ilość soli, unikniemy nadciśnienia tętniczego krwi, lub zmniejszymy wysokie ciśnienie krwi już występujące u większości osób starszych.
Jeżeli sytuacja zdrowotna pozwala seniorowi przyjmować pozycję siedzącą:
Należy stworzyć osobie starszej możliwość jedzenia przy stole w towarzystwie innych. Szara codzienność powinna stać się bardziej kolorowa, zapewniać czas na relaks i czas na spożywanie ulubionych posiłków.
Gdy występują braki w uzębieniu:
Pamiętajmy o rozdrabnianiu pokarmów lub wręcz przecieraniu, aby problemy z gryzieniem nie spowodowały niechęci do jedzenia. Przecierane posiłki powinny być ciepłe i urozmaicone. Starajmy się również by wygląd posiłków przetartych był "przyjemny dla oka". Można podać je w miseczce czy głębokim talerzu ulubionym przez pacjenta, a na wierzchu przybrać koperkiem, natką pietruszki albo bazylią. Jeżeli przetarte jedzenie ma postać papki niezbyt przyjemnej z wyglądu możemy podać w wysokim kubeczku, który sprytnie zakryje jej wygląd.
W przypadku braku apetytu:
Oprócz małych, częstych porcji jedzenia, warto wypróbować dostępne w aptece odżywki w postaci płynnych preparatów w kartonikach lub buteleczkach. Koszt jednej odżywki to ok. 8,00 - 9,00 złotych. Można je stosować, popijając między posiłkami lub wręcz zamiast posiłku, ponieważ dostarczają odpowiednią ilość kcal. Dostępne są również w wersji dla osób z cukrzycą.
Gdy osoba starsza nie chce spożywać odpowiedniej ilości płynów:
Zdarza się często, że starsze osoby nie chcą pić dużo płynów, ponieważ boją się, że będą musiały non stop chodzić do toalety opróżniać pęcherz moczowy, a problemy z poruszaniem się lub nietrzymaniem moczu powodują, iż mogą nie zdążyć. Z tego też powodu nie wychodzą z domu lub nie piją płynów, aby nie siusiać, gdy są poza domem.
Dlatego też woda i płyny powinny być przyjmowane w ciągu całego dnia, małymi łyczkami, bardzo często ("co chwilę"). Ułatwi to pracę przewodu pokarmowego i pomoże nawodnić organizm, a nie "przepłukać", czyli nie spowoduje natychmiastowego zgromadzenia moczu w pęcherzu moczowym i nagłego siusiania. Mocz będzie zbierał się powoli w pęcherzu moczowym i będziemy mieć czas nawet na spacer.
Bez wody, człowiek powoli staje się bardzo słaby, brakuje mu siły, obniża się sprawność fizyczna i zmniejsza odporność organizmu, który staje się podatny na różnego rodzaju infekcje bakteryjne i wirusowe. Bez wody człowiek umiera jak roślina na pustyni.
Karmienie z pomocą sondy
Jeżeli nasz senior nie może przełykać i istnieje ryzyko zachłyśnięcia, lekarz może zlecić żywienie przez zgłębnik do żołądka (sondę). Po założeniu przez nos, sprawdzamy czy zgłębnik jest prawidłowo umiejscowiony. Możemy wykonać to na dwa sposoby:
aspirując wydzielinę - możemy wtedy zobaczyć czy pojawia się treść żołądkowa;
w przypadku braku wydzieliny - wstrzykujemy ok 10 ml powietrza(!) i jednocześnie osłuchujemy nadbrzusze fonendoskopem. Prawidłowo umiejscowiony zgłębnik podczas wpuszczania powietrza pozwoli usłyszeć charakterystyczny szmer oraz widoczne uniesienie powłok brzusznych w okolicy żołądka. Nie wpuszczamy płynu, ponieważ w przypadku błędnego wprowadzenia sondy, podamy płyn do dróg oddechowych zamiast pokarmowych i pacjent może się udusić.
Do żywienia przez zgłębnik używamy zwykle pokarmu samodzielnie przygotowanego w domu i dokładnie zmiksowanego.
Jednorazowo podajemy 200- 300 ml pokarmu o temperaturze ok 35-37°C.
Przed podaniem pokarmu układamy pacjenta w pozycji wysokiej albo półwysokiej, wykonujemy toaletę jamy ustnej pacjenta. Możemy również podać pierwszą dawkę ciepłego płynu (ok 10-15 ml) np herbaty, aby łatwiej przechodziło jedzenie przez zgłębnik.
Tą samą czynność ponawiamy po nakarmieniu chorego - podajemy 10-20 ml ciepłego płynu, np herbaty, przez zgłębnik w celu oczyszczenia go z resztek jedzenia pozostałych w środku, wykonujemy toaletę jamy ustnej i pozostawiamy pacjenta w pozycji wysokiej jeszcze przez następną godzinę.
Karmimy chorego ok 5 - 6 razy w ciągu dnia.
Sonda założona do żołądka musi być wymieniana najpóźniej co 6 tygodni, ponieważ istnieje ryzyko wystąpienia podrażnienia lub odleżyn w nozdrzach. W wielu przypadkach zakładana jest tylko na czas karmienia a następnie wyjmowana.
Zdarza się, iż osoba starsza ze względu na stan zdrowia wymaga żywienia medycznego, tzw. dojelitowego, którego celem jest dodatkowe podanie składników odżywczych, ponieważ nie jest w stanie przyjmować ich z pokarmem tradycyjnym.
Do żywienia dojelitowego stosuje się diety płynne, obecnie wytwarzane głównie przemysłowo, indywidualnie dobierane do chorego np. bezlaktazowe, normokaloryczne, izoosmolarne itd. Jeśli jednak pacjent wymaga takiego postępowania, opiekunowie zostaną szczegółowo poinstruowani w zakresie realizacji tych potrzeb.
Autor: Małgorzata Durka, pielęgniarka z wieloletnim doświadczeniem, doktorant I Wydziału Lekarskiego WUM, dyrektor ds. koordynacji w House Domowa Opieka
