Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Najbardziej pospolite formy
Wiążą się z uszkodzeniem ścianek pęcherzyków płucnych oraz rozszerzeniem najbardziej obwodowych przestrzeni powietrznych, ze zwiększeniem zawartości powietrza w płucach. Istotą jest wada miąższu płucnego, która występuje w najbardziej zewnętrznych jednostkach oddechowych oraz włosowatych naczyniach krwionośnych płuc. Na poziomie anatomicznym płuca są blade i bardzo napięte, nie zapadają się podczas otwarcia klatki piersiowej. Średnica przestrzeni powietrznych, która zwykle wynosi 0,25 mm, przy rozległej i dobrze widocznej rozedmie ma ok. 1 mm. Oznacza to stratę ok. 75proc. powierzchni potrzebnej do natlenowania krwi. Rozróżnia się dwa główne typy rozedmy: centralnej części płacika płuc oraz płuc z niszczeniem ścian pęcherzyków, jak również dwa poboczne: obrzeżną i nieregularną.
Rozedma centralnej części płacika płuc charakteryzuje się powiększeniem przestrzeni powietrznych na poziomie oskrzelików oddechowych. Pęcherzyki płucne na obwodzie gronka płucnego tracą swą objętość z powodu zwiększenia odcinków środkowych. Zasadniczo w tym rodzaju rozedmy atakowane są raczej gronka znajdujące się w wyższych partiach. W rozedmie płuc z niszczeniem ścian pęcherzyków dotknięte jest całe gronko. W tym przypadku liczba włosowatych naczyń krwionośnych jest zmniejszona z powodu utraty przegrody pęcherzykowo-włośniczkowej. Mimo że rozedma płuc z niszczeniem ścian pęcherzyków dotyczy różnych stref płuca, bardziej uszkodzone są zasadniczo strefy dolne. U podłoża choroby leżą zarówno czynniki środowiskowe jak i genetyczne. Do przyczyn środowiskowych można zaliczyć dym tytoniowy oraz ogólne zanieczyszczenie środowiska. Jako przyczynę genetyczną wskazuje się niezdolność organizmu do produkcji alfa 1-antytrypsyny. Białka odpowiedzialnego za hamowanie działania niektórych enzymów, które mogą niszczyć tkankę łączną, prowadząc tym samym do rozpadu pęcherzyków płucnych.
Często rozedma płuc nie jest jedynym zaburzeniem dróg oddechowych występującym u tych osób. Ponieważ często w grę wchodzi dym papierosowy, możliwe jest, że osoby te cierpią także na obturacyjne zapalenie oskrzeli. Połączenie tych dwóch schorzeń dróg oddechowych występuje cyklicznie wraz z POChP, której objawy mogą przybierać bardzo różny charakter: z przeważającą rozedmą płuc lub z przeważającym zapaleniem oskrzeli.
Symptomy
Najbardziej pospolite symptomy to:
1) trudności oddechowe (duszność), w fazie spoczynku lub podczas wysiłku;
2) kaszel (pojawia się późno);
3) duży spadek wagi lub słabe mięśnie (astenia).
Najbardziej typowy objaw to duszność. Brak oddechu może wystąpić także po minimalnym wysiłku oraz, w bardziej poważnych przypadkach, nawet w fazie spoczynku. Podczas badania medycznego pacjent wydaje się być przybity. Budowa ciała jest asteniczna, z wyraźnym spadkiem wagi. Cechą charakterystyczną dla tych chorych jest fakt, że próbują usunąć powietrze, wydmuchując je przez usta ułożone jak do gwizdania. Innym typowym objawem jest próba przyjęcia szczególnej pozycji. Pacjent z dużą rozedmą płuc siedzi pochylając się do przodu i opierając na łokciach. Podczas wydechu żyły szyjne mogą być rozluźnione, lecz zapadają się szybko w czasie następującego po nim wdechu. Kaszel występuje zwykle po duszności, nie jest bardzo gwałtowny i towarzyszy mu niewielka wydzielina. Wysiłek osoby dotkniętej rozedmą włożony w oddychanie pozwala jej zwykle na utrzymanie dobrego poziomu natlenowania krwi. Nie pojawia się zatem sinica, czyli typowe, niebieskawe zabarwienie ust i innych śluzówek.
Przyczyny
Najważniejszymi przyczynami rozedmy są:
1) dym, głównie papierosowy;
2) zanieczyszczenie środowiska i atmosferyczne;
3) astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli, fibroza;
4) mutacje genetyczne.
Tak jak w przypadku POChP, dym papierosowy jest jedną z głównych przyczyn powstania rozedmy płuc, szczególnie rozedmy centralnej części płacika płuc. Niedawne badania wyjaśniły, jak dym papierosowy negatywnie wpływa na ruch mikroskopijnych rzęsek, wyściełających drogi oddechowe. Ich stały ruch ma na celu wydalanie substancji toksycznych oraz czyszczenie płuc. Wykazano ponadto, że dym zmienia strukturę i funkcjonowanie ścianek pęcherzyków tak, że powoduje ich zniszczenie i rozszerzenie zawartości powietrza w płucu. Ponadto prawdopodobieństwo, że palacz, który rozpoczął palenie w 20. roku życia dożyje 73 lat (średnia długość życia) wynosi ok. 42proc.; w przypadku osoby niepalącej jest to 78proc. Ostatecznie także dym papierosowy, obecny w środowisku, znany jako palenie bierne, może być bardzo szkodliwy i powodować choroby dróg oddechowych. Objawy chorób układu oddechowego występują z większą częstością, szczególnie we wczesnych fazach życia, u dzieci palących rodziców. Rozedma centralnej części płacika płuc jest połączona ze zmianami genetycznymi, szczególnie zmianą powodującą niedobór białka alfa 1-antytrypsyny. Ostatecznie za choroby układu oddechowego, takie jak rozedma, odpowiedzialne są w pewien sposób zanieczyszczenia, spośród których można wymienić dwutlenek siarki, ozon i tlenki azotu.
Leczenie
Kluczowe jest oczywiście powstrzymanie się od palenia tytoniu oraz oddalenie od czynników związanych z pracą oraz środowiskiem, które mogą być odpowiedzialne za powstanie choroby.
Ważne, aby pacjenci cierpiący na rozedmę płuc szczepili się co roku przeciw grypie, i żeby byli natychmiast poddawani leczeniu odpowiednimi antybiotykami w przypadku każdej infekcji układu oddechowego. Użyteczne jest wykonywanie ćwiczeń fizycznych, np. biegów; w przypadku obecności obfitej wydzieliny zalecane są ćwiczenia sprzyjające drenażowi.
W niektórych przypadkach, w celu utrzymania prawidłowych poziomów natlenowania krwi, stale jest podawany tlen. Jeśli lekarz uzna za konieczne, można także użyć leków rozszerzających oskrzela i pomagających usunąć nieżyt. W niektórych przypadkach stosowane są preparaty na bazie kortyzonu.
