Oziębłość płciowa

Brak orgazmu podczas spółkowania. Stan ten, o wymiarze biologicznym i klinicznym, dotyczy głównie płci żeńskiej. Oziębłością określa się stan kobiety w wieku rozrodczym, która nie może osiągnąć orgazmu fizycznego i psychicznego podczas spółkowania z prawidłowo rozwiniętym dorosłym mężczyzną.

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

Rozróżnić można oziębłość płciową całkowitą (anorgazmia totalna lub całkowita), w przypadku której nie tylko nie dochodzi do orgazmu, lecz także następuje obniżenie libido, oraz oziębłość płciową częściową (anorgazmia częściowa), w przypadku której obecny jest impuls seksualny oraz bardziej lub mniej intensywne pobudzenie podczas stosunku, jednak zbliżenie nie jest ukoronowane orgazmem. Przedmiotem dyskusji jest kwestia, czy tzw. oziębłość płciową koitalną (anorgazmia koitalna) objawiającą się prawidłowym libido, brakiem orgazmu podczas spółkowania, lecz możliwością osiągnięcia go w wyniku masturbacji (stymulacji dotykowej własnych obszarów erogennych, szczególnie łechtaczki) należy w ogóle rozpatrywać w kategoriach oziębłości płciowej, przede wszystkim dlatego, że zjawisko to dotyczy bardzo wielu kobiet. Istnieje także anorgazmia względna występująca wyłącznie w określonych warunkach związanych z partnerem, otoczeniem itp. Ponadto rozróżnia się oziębłość płciową pierwotną (anorgazmia pierwotna) pojawiającą się już podczas pierwszych stosunków płciowych i oziębłość płciową wtórną (anorgazmia wtórna) następującą po okresie prawidłowych doznań płciowych. Rozważa się również wprowadzenie terminu "anorgazmia tymczasowa", dotyczącego młodych dziewcząt, które nie osiągnęły jeszcze poziomu kompletnej wrażliwości seksualnej. Według niektórych statystyk, oziębłość ta jest bardzo rozpowszechniona i dotyczy aż 50-66% kobiet. W kwestii częstości występowania oziębłości płciowej dane pochodzące z różnych źródeł różnią się w dość znaczny sposób: od 10% dochodzi się aż do 80%. Należy wziąć pod uwagę fakt, że często za oziębłe uważa się kobiety, które przeżywają orgazm, lecz się do niego nie przyznają i odrzucają go ponieważ wystąpił w warunkach, które kobieta uważa za niemoralne.

Przyczyny

Czynniki leżące u podstaw oziębłości płciowej podzielić można na organiczne i funkcjonalne. Do czynników organicznych zalicza się: schorzenia ogólne ostre lub przewlekłe, szczególnie anemię, cukrzycę, otyłość, choroby naczyniowe, zatrucia (alkohol i morfina) oraz przede wszystkim dolegliwości natury ginekologicznej - czyli wszystkie procesy zapalne sromu i pochwy, trzonu i szyjki macicy oraz przydatków, powodujące ból, mogą przyczynić się do wystąpienia anorgazmii. Oziębłość płciowa może być również związana z wadami rozwojowymi układu rozrodczego, wadliwym ułożeniem macicy, laceracjami okolic krocza i pochwy oraz jej poluzowaniem, a także z infantylizmem narządów płciowych. Szczególne znaczenie mają również zmiany w funkcjonowaniu przysadki mózgowej i tarczycy. Wśród czynników funkcjonalnych istotny wpływ na anorgazmię mają przede wszystkim elementy psychologiczne, ponieważ znany jest szczególny wpływ kontekstu psychicznego na występowanie orgazmu u płci żeńskiej.

Czynniki psychologiczne

W kwestii psychicznej czynniki, które mogą wpływać na oziębłość płciową, są bardzo zróżnicowane i ze względu na ich złożoność, odmienność sytuacji, a także na charakter danej osoby często się na siebie nakładają. Główne przyczyny, jakie można przedstawić w ogólnym zarysie genezy anorgazmii, są dość liczne:

1) nadmierne przywiązanie do matki. Zaburzenie to występuje u kobiet, które przez długi okres były zależne od matki i jej macierzyństwa, w którym odnajdują głęboką gratyfikację potrzeby bezpieczeństwa i które jest mocno nasycone uczuciowo. Partner płci męskiej postrzegany jest w takiej sytuacji zasadniczo jako intruz w relacji psychicznej matka-córka;

2) niewystarczająca identyfikacja z własną matką. Identyfikacja taka ma zazwyczaj kluczowe znaczenie w introjekcji żeńskich wartości reprezentowanych początkowo przez matkę, które stanowią potem matrycę rozwoju psychicznego osobistej tożsamości kobiecej. Nieustanna wrogość matki w stosunku do córki, rywalizacja, niski poziom zdolności macierzyńskich lub kobiecości u matki, niewystarczająca identyfikacja z córką to czynniki, które w różnym stopniu wpływają na charakter związku między matką a córką;

3) alienacja matki od własnej seksualności. Ten właśnie czynnik często warunkuje niezdolność córki do identyfikacji z kobiecością. Bardzo często matka przekazuje córce przesłanie (często niewerbalne) typu antyseksualnego, rodzące w dziewczynie poczucie, że wszystko to, co związane jest z rozwojem płciowym i przeżyciami seksualnymi (menstruacja, rozwój drugorzędowych cech płciowych, kontakt społeczny z mężczyznami, doświadczenia natury intymnej, małżeństwo), jest czymś wstydliwym;

4) nadmierne przywiązanie dziewczynki do ważnych członków rodziny płci męskiej, np. do ojca lub starszego brata. Znaczenie tych osób w życiu dziewczyny może być przesadnie ważne i wykraczać poza okres dojrzewania. Jeśli związek nie zostanie rozluźniony bądź jeśli jego rozluźnienie będzie utrudnione ewentualną zaborczością ojcowską i jeśli niewystarczająca będzie identyfikacja dziewczyny ze swoją kobiecością, będzie ona miała trudności z zaryzykowaniem znalezienia partnera "z zewnątrz" i umocni się jej niezdrowa więź z członkiem rodziny płci męskiej, który jest dla niej źródłem bezpieczeństwa;

5) nieświadoma identyfikacja kobiety z własnym ojcem, jako następstwo nierozwiązanego związku edypalnego. U kobiet tych obecne jest nieświadome pragnienie bycia "synem własnego ojca", następcą i zarządcą jego interesów, natomiast obcy mężczyzna jest postrzegany jako konkurent ojca lub jako zagrożenie narcystycznej dumy leżącej u podstaw utożsamiania się z ojcem;

6) podobnym zjawiskiem jest nieświadome utożsamianie się kobiety z płcią męską, uwarunkowane "pragnieniem posiadania penisa", szczególnie podkreślanym przez psychoanalizę, lecz dziś częściowo podważonym przez najnowsze teorie psychologiczne. Ten symbol męskości jest bardzo ceniony w kulturze patriarchalnej, jaką jest kultura Zachodu, zapewniającej mężczyźnie pewne korzyści społeczne, dlatego niekiedy tym właśnie podyktowane jest pragnienie córki, aby być w tym sensie bardziej kochaną przez rodziców;

7) nieświadome pragnienie posiadania penisa może przerodzić się w niektórych przypadkach w głęboką rywalizację z każdym partnerem płci męskiej, co wiąże się z niemożnością oddania się mu. Doświadczenie seksualne jest wtedy postrzegane jako przeżycie poniżające i zmuszające do okazania uległości, porażka w walce o władzę psychologiczną. Wrogość skierowana ku mężczyźnie objawia się czasem świadomą próbą ośmieszenia go podczas aktu seksualnego. Przykładem jest kobieta, która w trakcie zbliżenia zadaje partnerowi banalne pytania, robi kąśliwe uwagi itp.;

8) nadmierne oczekiwania kobiety względem partnera, które są wyrazem wyidealizowanego obrazu ojca lub brata. W tym przypadku zaobserwować można bardzo różnorodne formy, poczynając od tej patologicznej (gdzie każdy rzeczywisty mężczyzna, właśnie z tego powodu, że reprezentuje rzeczywistość, chcąc nie chcąc, ograniczoną, jest rozczarowaniem w porównaniu z wyidealizowanym obrazem), a kończąc na niemających związku z żadną patologią przypadkach, gdzie oziębłość płciowa kobiety jest spowodowana rzeczywistą niezdolnością partnera do odegrania roli męskiej. Podgrupę tej kategorii przyczynowej stanowią kobiety, które przejawiają oziębłość płciową w długotrwałym okresie przewlekłej frustracji, będącej wynikiem problemów w sferze uczuciowej, zawodowej, lub seksualnej partnera. Typowa jest oziębłość płciowa związana z problemem przedwczesnego wytrysku u mężczyzn;

9) u niektórych jednostek zaobserwować można nadmierną potrzebę realizacji własnego Ja poprzez bezwarunkowe oddanie się rodzinie i partnerowi, postrzeganym jako idealne Ja. Ewentualne odbrązowienie partnera, będące naturalnym skutkiem prozy życia, wywołuje głębokie nieświadome rozczarowanie, objawiające się czasem na poziomie świadomości w formie oziębłości płciowej;

10) nadmierna potrzeba wykazania się w kontekście seksualnym, rozumiana jako niezbędny warunek bycia kochaną i dowartościowaną. Strach przed niezaspokojeniem mężczyzny (przede wszystkim w przypadku, kiedy stały partner cierpi na zaburzenie związane z przedwczesnym wytryskiem) i w następstwie tego wrogość skierowana ku niemu, jako temu, który z łatwością osiąga orgazm i tym samym "zuboża" o niego kobietę, lub jako temu, którego trudno jest zaspokoić;

11) nadmierna rywalizacja z innymi kobietami, traktowanymi nieświadomie jako te, które są w większym stopniu kobiece (wyobrażenie matki) i w konsekwencji mają lepszą umiejętność zaspokajania mężczyzny;

12) zbliżony do wyżej opisanego zaburzenia jest homoseksualizm utajony. W praktyce są to kobiety, które po wielu latach doświadczeń homoseksualnych decydują się ostatecznie, często w wyniku presji społecznej i moralnej, na heteroseksualizm, lecz mają w związku z nim zahamowania spowodowane silną predyspozycją homoseksualną;

13) istnieją także formy anorgazmii będące wynikiem tłumionej agresywności impulsów seksualnych (gryzienie itd.). Obserwuje się przypadki oziębłych kobiet, które cierpiały z powodu brutalności lub nadmiernej spontaniczności ojca alkoholika; kobiety, które w dzieciństwie były świadkami scen przedstawiających pijanego ojca bijącego lub gwałcącego swoją żonę itp. Głęboki sprzeciw skierowany ku jakiemukolwiek instynktownemu przejawowi przemocy łączy się często z jej nieświadomym uwarunkowaniem. Podświadome poszukiwania doświadczeń seksualnych o zabarwieniu sadystycznym lub masochistycznym są wypierane przez świadomość;

14) kategorią zupełnie odmienną od poprzedniej jest psychoza utajona. W przypadku psychozy utajonej akt "oddania się" podczas zbliżenia seksualnego jest postrzegany jako utrata granic Ego, jako bezwzględna utrata własnej osoby. U pacjentek z tym zaburzeniem pojawia się niespodziewany strach przed utratą własnego ciała na rzecz partnera. Problem psychozy utajonej uwidacznia wszystkie te sytuacje oziębłości płciowej, w których nieuświadomiony strach nie jest zwyczajnie czynnikiem seksualnym, lecz doświadczeniem głębokiego kontaktu, intymności, oddania partnerowi oraz dominacji nieświadomości nad świadomością. Potrzeba zachowania własnego Ja w tego rodzaju kontakcie (a przede wszystkim w tym, do jakiego dochodzi podczas orgazmu) jest wyraźna u kobiet, które robią wszystko podczas aktu seksualnego, aby tylko uniknąć szczytowania, postrzeganego przez nie jako utrata Ja. Niektóre pacjentki twierdzą, że osiągnięcie orgazmu jest jednak możliwe, jeśli rzeczywistość sensoryczna nie jest zupełnie zneutralizowana, kiedy np. partnerka słucha odgłosów pochodzących ze świata zewnętrznego. Elementy percepcji rzeczywistości zewnętrznej wzmacniają Ja

pacjentki i umożliwiają przeżycie doświadczenia polegającego na zatraceniu się;

15) w innych przypadkach, mieszczących się jednak w tym samym kontekście, obserwuje się niezdolność Ja do ustalenia, znalezienia, określenia "przestrzeni intymnej". Kobiety te obawiają się (irracjonalnie) przekształcenia aktu intymnego w sytuację, w której staną się przedmiotem przypadkowej obserwacji osób trzecich. Lęk ten, całkowicie bezpodstawny, przejawia się w snach jako

sytuacja, w której kobieta, będąc nagą, jest rzeczywiście podglądana przez innych, wystawiona na widok obcych ludzi itp.

Leczenie oziębłości płciowej

Każdy przypadek oziębłości płciowej wymaga opracowania terapii odpowiadającej powadze następstw osobistych, rodzinnych i społecznych, jakie niesie ze sobą to zaburzenie. W przypadku przyczyn organicznych leczenie powinno bazować na skorygowaniu zaburzenia powodującego anorgazmię. W pozostałych przypadkach terapia oziębłości płciowej polega zasadniczo na analizie psychologicznej wszystkich czynników przyczynowych, które stopniowo są przenoszone na poziom świadomości, zgłębiane i neutralizowane za pomocą pozytywnych emocji, pochodzących z doświadczania nowej rzeczywistości życia dorosłego oraz z ich zrozumienia psychologicznego. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu nieznane były inne formy analizy psychologicznej niż ta, ściśle analityczna, dziś jednak możliwa jest również terapia rodzinna lub grupowa, czasem skierowana dokładnie na leczenie sfery seksualnej jako wzoru komunikacji, a niekiedy operująca na innych poziomach niż seksualny. Terapia bazuje na współpracy z partnerem i można dzięki niej osiągnąć dobre wyniki w stosunkowo krótkim czasie.

Prewencja

Oziębłość płciowa powinna być także rozpatrywana z punktu widzenia profilaktycznego. Prawidłowe i odpowiednio przeprowadzone wychowanie seksualne młodych dziewcząt, eliminujące uprzedzenia i uniemożliwiające powstawanie zahamowań i fobii infantylnych, przygotowujące młode dziewczęta, w sposób delikatny i właściwy, do spełnienia funkcji macierzyństwa, demaskujące i korygujące ewentualne nieprawidłowości morfologiczne lub zaburzenia funkcjonalne układu płciowego oraz endokrynologicznego, może w dużym stopniu przyczynić się do ograniczenia odsetka kobiet cierpiących na oziębłość seksualną.

Działania profilaktyczne nie mogą jednak ograniczyć się wyłącznie do płci żeńskiej, bez zaangażowania płci męskiej, ponieważ to właśnie partner jest najczęstszą przyczyną braku przyjemności kobiecej. Również i w tej kwestii znaczną wartość ma odpowiednie przygotowanie młodego mężczyzny do rozpoczęcia współżycia seksualnego, zarówno z punktu widzenia integralności i sprawności funkcjonalnej układu płciowego, jak i ze względu na poznanie i docenienie psychologii kobiecej, przede wszystkim w nawiązaniu do delikatnej fazy początkowej związku dwojga młodych ludzi. Ważny jest też sposób, w jaki dochodzi do zbliżenia. Zbyt gwałtowny stosunek, pozbawiony odpowiedniej stymulacji lub uprzedniego pobudzenia, przedwczesny wytrysk, stosunek przerwany, mogą być przyczyną oziębłości płciowej.